Του Γιώργου Ζερβάκη
Με την δήλωση του Ρομπέρ Σουμάν την 9η Μαίου 1950, ο συγγραφέας της Ζαν Μονέ, δεν οριοθέτησε μόνον το πολιτικό πλαίσιο για την συνεργασία των ευρωπαϊκών κρατών, δεν προσδιόρισε απλά το καταληκτικό στάδιο για την ομοσπονδιακή θεσμική συγκρότηση, δημιούργησε την συνολική αντίληψη για ισχυρούς δημοκρατικούς ευρωπαϊκούς θεσμούς. Τα αναφορικά πλαίσια δεν ήταν εκείνης της χρονικής περιόδου, προϋπήρχαν σε κείμενα και σχέδια ανθρώπων της ευρωπαϊκής διανόησης, του πνεύματος, του πολιτισμού, της πολιτικής. Διαμορφώθηκαν από τον Μεσαίωνα ακόμα, ενισχύθηκαν και εμπλουτίσθηκαν τόσο σε περιόδους ειρήνης όσο και πολέμου, προσδιορίσθηκαν με σαφήνεια από οραματιστές όπως ο Σπινέλι, οι οποίοι εξέφραζαν την απάντηση της Ευρώπης απέναντι στην άνοδο του εθνικισμού και του ναζισμού.
Όταν το 1948, στην Χάγη της Ολλανδίας, έγινε η ιστορική μεγάλη συνάθροιση των Πολιτών της Ευρώπης, δεν δημιουργήθηκε απλά η φεντεραλιστικών κατευθύνσεων Ευρωπαϊκή Κίνηση, αλλά τέθηκαν και οι βάσεις για την εμφάνιση των υπερεθνικών θεσμών, με την δημιουργία του Συμβουλίου της Ευρώπης. Και αυτό το πρόπλασμα κοινοτικής θεσμικής δημοκρατίας, μπορεί να βασίσθηκε πάνω στην πιο χαμηλών φιλοδοξιών και προσδοκιών αντίληψη της διακρατικής διακυβερνητικής συνεργασίας, όμως στο φυτώριο των ιδεών και των σκέψεων, καλλιεργούνταν απο τότε οι σπόροι της ενδυνάμωσης της δημοκρατικής νομιμοποίησης. Και ήταν αυτή η σταθερή θέση που εξέφραζαν οι Ευρωπαίοι Φεντεραλιστές τις επόμενες 10ετίες, που έδωσαν την ιστορική νίκη των ευρωπαϊκών δυνάμεων, με την πρώτη άμεση εκλογή του Ευρωκοινοβουλίου το 1979.
Στο τέλος του 2018 μείζονες προκλήσεις εξακολουθούν να υπάρχουν στο ευρωπαϊκό περιβάλλον, όπως του μεταναστευτικού-προσφυγικού, των σχέσεων ΕΕ-Ρωσίας, των διαδικασιών για την συμφωνία Ηνωμένου Βασιλείου-ΕΕ ως επακόλουθο του δημοψηφίσματος για αποχώρηση, της εκδήλωσης του καταλανικού εθνικισμού, ενώ η κοινοτική αλληλεγγύη και συνοχή δοκιμάζονται απο την άνοδο λαϊκιστικών δημαγωγικών κομμάτων. Έτσι νέα και μεγαλύτερα εμπόδια εμφανίζονται εντός της ΕΕ, επιτείνοντας την κρίση εμπιστοσύνης στα ευρωπαϊκά πολιτικά συστήματα. Τα επιφανειακά και υπόγεια χάσματα της αντιευρωπαϊκής δημαγωγίας , διαχέονται σε όλη την Ευρώπη, τραυματίζουν την ευρωπαϊκή ιδέα, τις αξίες του δημοκρατίας, του πλουραλισμού, της κοινωνικής συνοχής, των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πλήττουν τον δημοκρατικό, νομιμοποιητικό χαρακτήρα της εθελούσιας κοινής ενωσιακής πορείας. Σε μια σειρά ευρωπαϊκές χώρες, δυστυχώς εκείνες που επι μισό αιώνα ήταν δέσμιες απο τα ολοκληρωτικά καθεστώτα του υπαρκτού σοσιαλισμού, αναβιώνουν σήμερα διχαστικά κηρύγματα μίσους, επιστρέφοντας την Ευρώπη σε ένα παρελθόν για το οποίο δεν είναι υπερήφανη.
Οι παράγοντες που συγκροτούν το ενωσιακό οικοδόμημα, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί, οι εθνικές κυβερνήσεις, οι περιφερειακές και τοπικές αρχές, οι κοινωνικοί εταίροι, οφείλουν να αντιληφθούν ότι η ενίσχυση των λαϊκιστών απο τα δεξιά και τα αριστερά, ενισχύει τις φυγόκεντρες εθνικιστικές και αυτονομιστικές τάσεις, μειώνει την δυναμική της ενοποίησης, θέτοντας σε κίνδυνο τον πυρήνα της ευρωπαϊκής οικοδόμησης, την δημοκρατία και την συνοχή.
Για την ανακοπή αυτής της πορείας, το πολιτικό και γραφειοκρατικό μίγμα διακυβερνητισμού, πρέπει να αντικατασταθεί απο ένα ανανεωμένο πολιτικό σχέδιο στην κατεύθυνση μιας πορείας με αμιγώς ομοσπονδιακά χαρακτηριστικά, περαιτέρω δημοκρατική νομιμοποίηση, ελαχιστοποίηση των εσωτερικών αδυναμιών, ενίσχυση της κοινοτικής συνεργασίας. Στον ευρωαρνητισμό και στον ευρωσκεπτικισμό που εκδηλώνεται σε όλη την Ευρώπη, στην κρίση εμπιστοσύνης προς τα ευρωπαϊκά πολιτικά συστήματα, η απάντηση είναι η ευρωπαϊκή ιδέα, οι αξίες της δημοκρατίας και του πλουραλισμού, οι θεμελιώδεις ελευθερίες και τα δικαιώματα των Πολιτών, ο ενισχυμένος δημοκρατικός, νομιμοποιητικός χαρακτήρας της εθελούσιας ενωσιακής προσπάθειας.
Λίγους μήνες πριν απο τις ευρωεκλογές του 2019, με το Ευρωκοινοβούλιο να αναζητά έναν πιο ισχυρό ρόλο, οι δυνάμεις που εκφράζουν τον προωθημένο και σταθερό ευρωπαϊσμό, αναδεικνύουν την αναγκαιότητα για μια ανανεωμένη ισχύ των κοινοτικών θεσμών. Στο αν η επιτυχία του ενιαίου νομίσματος συμβολίζει την ίδια την επιτυχία της Ευρώπης όπως λέει η καγκελάριος Μέρκελ, η ίδια η Ευρώπη πρέπει να αναδείξει ότι εκτός της οικονομικής της διάστασης υπάρχει η κοινωνική και άλλες πλευρές της. Το υπαρκτό δημοκρατικό έλλειμμα, που καταλήγει σε έλλειμμα θεσμών και δημοκρατικής νομιμοποίησης, προϋποθέτει την εκδήλωση ολοκληρωμένης αντίληψης και τολμηρά βήματα προς την κατεύθυνση της υπερεθνικής δημοκρατίας. Με το ευρωπαϊκό όραμα να στερείται την δυναμική του παρελθόντος, την ώρα που αναπτύσσονται εθνικιστικές και αυτονομιστικές φωνές, φωνές επιστροφής στο εθνικό κράτος, με την συζήτηση για την αρχιτεκτονική του ενοποιητικού σχεδίου να έχει ήδη ανοίξει, οφείλουμε να αναζητήσουμε μια νέα αφετηρία, για την Ευρώπη, τα κράτη-μέλη, τους Πολίτες.
* Ο κ. Γιώργος Α. Ζερβάκης, είναι εκπρόσωπος των Ευρωπαίων Φεντεραλιστών Κρήτης
