Του Αλέξανδρου Μαυρικάκη
«Κάθε άνθρωπος
πρέπει να επιλέγει
πόση αλήθεια μπορεί να αντέξει»
Ίρβιν Γιάλομ
Η ανακοίνωση
Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου, το Νοέμβριο του 1973, αποτέλεσε την κορυφαία αντιδικτατορική εκδήλωση κατά της Χούντας των Συνταγματαρχών.
Ήταν μια γεμάτη σε γεγονότα χρονιά: η κατάληψη της Νομικής στις 21-22 Φεβρουαρίου και 20 Μαρτίου, το Κίνημα του Ναυτικού στις 23 Μαΐου, η φοιτητική διαδήλωση κατά των στρατεύσεων στις 25 Σεπτεμβρίου και η διαδήλωση μετά το μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου στις 4 Νοεμβρίου.
Την Τετάρτη 14 Νοεμβρίου ξεκίνησε η εξέγερση.
Είχαν προηγηθεί εκρηκτικές και ογκώδεις συνελεύσεις φοιτητών στην ΑΣΟΕΕ, στη Φιλοσοφική και σε σχολές του Πολυτεχνείου. Το πρωί της Τετάρτης οι φοιτητές συγκεντρώθηκαν χωρίς απόφαση κάποιου οργάνου στο προαύλιο του Πολυτεχνείου. Αποφασίζεται η κατάληψη του ιδρύματος, γεγονός που αιφνιδιάζει στελέχη του φοιτητικού κινήματος αλλά και τις πολιτικές δυνάμεις. Όσο περνούσε η μέρα συγκεντρωνόταν ολοένα και περισσότεροι φοιτητές. Οι πόρτες κλείνουν και σχεδιάζεται η οργάνωση της κοινωνίας εντός του Πολυτεχνείου.
Την Πέμπτη 15 Νοεμβρίου άρχισε να εκπέμπει ο ραδιοφωνικός σταθμός. Λειτούργησε 34 ώρες (από τις 5 μμ της Πέμπτης έως τις 3 τα ξημερώματα Σαββάτου). Η σημαντικότητα του έγκειται στο γεγονός πως έβαλε στα σπίτια όλων των πολιτών της χώρας τη φωνή της αντιχουντικής αντίστασης. Το βράδυ ξεκίνησε η διαδικασία εκλογής επιτροπών ανά σχολή και αμέσως μετά συγκροτείται η Συντονιστική Επιτροπή.
Την Παρασκευή 16 Νοεμβρίου η Συντονιστική Επιτροπή καλεί από τον ραδιοφωνικό σταθμό του Πολυτεχνείου τους δημοσιογράφους να προσέλθουν, στις 3:30 το μεσημέρι, προκειμένου να ενημερωθούν για τις θέσεις της φοιτητικής κοινότητας. Προσέρχονται έλληνες δημοσιογράφοι, ανταποκριτές ξένων εφημερίδων και φωτογράφοι. Εκπρόσωπος της Επιτροπής διάβασε το ακόλουθο, ιστορικό πλέον, κείμενο:
"Οι φοιτητές από όλες τις σχολές στη διάρκεια του φοιτητικού κινήματος, συνειδητοποιήσαμε, πως τα προβλήματά μας, σχετικά με τον εκδημοκρατισμό της Παιδείας και τη λειτουργία του Εκπαιδευτικού συστήματος, δεν λύνονται χωρίς την αλλαγή της συγκεκριμένης πολιτικής καταστάσεως.
Αρχίζοντας έτσι πολιτικό αγώνα οι φοιτητές και οι Έλληνες εργαζόμενοι, που κλείστηκαν στο Πολυτεχνείο, ξεκαθαρίζουν τις θέσεις τους και καλούν τον Ελληνικό λαό να συσπειρωθεί γύρω τους και να αγωνισθεί μαζί τους ως την τελική νίκη.
1. Πρωταρχική προϋπόθεση για την επίλυση όλων των λαϊκών προβλημάτων θεωρούμε την άμεση παύση του τυραννικού καθεστώτος της χούντας και την παράλληλη εγκαθίδρυση της λαϊκής κυριαρχίας.
2. Η εγκαθίδρυση της λαϊκής κυριαρχίας συνδέεται αναπόσπαστα με την εθνική ανεξαρτησία από τα ξένα συμφέροντα, που χρόνια στήριζαν την τυραννία στη χώρα μας.
Η πλατιά κινητοποίηση του Ελληνικού λαού και η εκδήλωση συμπαράστασης από όλες τις γωνιές της γης της Ελλάδας είναι η καλύτερη απάντηση σε όσους επεχείρησαν να μας δυσφημήσουν.
Ελληνικέ λαέ, ο αγώνας γύρω από τη λαϊκή κυριαρχία και την εθνική ανεξαρτησία σήμερα συνίσταται στις άμεσες μαζικές διεκδικήσεις, στα οικονομικά, επαγγελματικά και κοινωνικά του προβλήματα με απεργιακούς αγώνες, με μαζικές κινητοποιήσεις, με συλλαλητήρια, με προοπτική τη γενική απεργία για την ανατροπή της Δικτατορίας.
Η παρουσία μας εδώ αποτελεί κέντρο συσπείρωσης, κινητοποίησης και μαζικοποίησης του λαϊκού αγώνα. Όλοι ενωμένοι στον αγώνα για τη δημοκρατία και την εθνική ανεξαρτησία".
Σάββατο 17 Νοεμβρίου ώρα 3:00 ξημερώματα.
Φώτα από προβολείς, ομίχλη από καπνούς και δακρυγόνα.
Απόκοσμη ηρεμία που γινόταν επίφοβη και απειλητική από τους ήχους των ερπυστριών των τανκς, από στρατιωτικά παραγγέλματα και μακρινούς ήχους πυροβολισμών, από τους παρατεταγμένους και οπλισμένους λοκατζήδες και την στραμμένη προς το πλήθος κάνη του τανκ.
Εκπρόσωποι των φοιτητών πλησιάζουν τον υπεύθυνο αξιωματικό, προτείνουν την ειρηνική αποχώρηση και συλλαμβάνονται.
Ο ραδιοσταθμός σταματάει να εκπέμπει.
Μια κοπέλα με ελληνική σημαία επάνω στη κολόνα.
Ο οδηγός του τανκ, που είχε λάβει θέση απέναντι από την κεντρική πύλη, παίρνει εντολή να εισβάλλει.
«Πήρα θέση», λέει ο οδηγός του τανκ, «και ξεκίνησα …δέκα εκατοστά πριν από τη πόρτα σταμάτησα… στο φρενάρισμα οι φοιτητές τρομαγμένοι έφυγαν προς τα πίσω… η καγκελόπορτα έπεσε αμέσως…» (Το Βήμα, 9/11/2003).
Μια κοπέλα πεσμένη με τσακισμένα πόδια.
Η αστυνομία και οι στρατιώτες εισέρχονται τρέχοντας στον χώρο από την πεσμένη πόρτα, φωνάζοντας, χτυπώντας και συλλαμβάνοντας φοιτητές.
«Με τσακισμένα τα πόδια, με πήγαν στον Σταθμό Α΄Βοηθειών , αλλά στο δρόμο χτυπούσαν τους τραυματιοφορείς» (Πέπη Ρηγοπούλου , 1975, Δίκη του Πολυτεχνείου).
Στους παρακείμενους δρόμους, ΕΚΟΦίτες και παρακρατικοί ουρλιάζουν, βρίζουν και κτυπούν στα τυφλά με καδρόνια οικοδομής.
Οι στρατιώτες και οι αξιωματικοί δεν συμπεριφέρονται με ωμή βία και κάποιοι βοηθούν τους φοιτητές.
Σάββατο 17 Νοεμβρίου, ώρα 6:00 το πρωί.
Το Πολυτεχνείο άδειο, ένα αυτοκίνητο- μάζα από σίδερα, η πόρτα πεσμένη, τσαλακωμένη από τις ερπύστριες, τα δακρυγόνα που είχαν ριφθεί πριν από ώρες δάκρυζαν ακόμα τα μάτια των λίγων περαστικών. Φιγούρες αστυνομικών στον άδειο χώρο. Σκηνικό μετά τη μάχη.
Οι στρατιώτες είχαν επιβιβαστεί στα αυτοκίνητα και είχαν προ ώρας αποχωρήσει τραγουδώντας εμβατήρια (Π. Mαλαμέλλης). Πίστευαν πως ήταν οι νικητές. Νικητές όμως ήταν οι «ηττημένοι» φοιτητές. Πίστεψαν σε μια ζωογόνα ουτοπία, διεκδίκησαν το δικαίωμα της ανυπακοής ενάντια στην βία και την ανελευθερία, αγωνίστηκαν και ξεσήκωσαν κυριολεκτικά την Αττική. Με τον τεράστιο δυναμισμό που απελευθερώθηκε και με την δυναμική συμμετοχή των μαθητών και των αθηναίων πολιτών, «έμειναν πίσω» αμήχανα τα πολιτικά κόμματα και οι οργανωμένες πολιτικές δυνάμεις.
Δόθηκαν μαθήματα πολιτικής και παρήχθησαν σημαντικά πολιτικά αποτελέσματα με την ακύρωση του πολιτικού παιχνιδιού των «διεργασιών» για «ήπια» μετάβαση σε μια κοινοβουλευτική δημοκρατία, υπό τον έλεγχο του στρατού. Δόθηκαν και μαθήματα ηθικής με την δυναμική παρέμβαση στην υποκριτική και ένοχη σιωπή πολλών «…που εφτά χρόνια έκαναν πως δεν είχαν πάρει χαμπάρι… που άλλαζαν πεζοδρόμιο όταν σε συναντούσαν και τώρα σε λοιδορούν…» (Μ. Αναγνωστάκης).
Επίμετρο
Οκτώ ημέρες μετά, στις 25 Νοεμβρίου, ο Ιωαννίδης ανατρέπει τον Παπαδόπουλο. Στις 20 Ιουλίου 1974 η Τουρκία εισβάλλει στη Κύπρο, καταρρέει η Χούντα και στις 24 Ιουλίου του ίδιου έτους ο Κ. Καραμανλής επιστρέφει στην Αθήνα.
Η χώρα με την πτώση της χούντας εισήλθε σε μια περίοδο ομαλού και σταθερού πολιτικού βίου, την μεγαλύτερη ίσως στην ιστορία της. Εντάσσεται από τον Καραμανλή στην (τότε) ΕΟΚ, νομιμοποιείται το ΚΚ και αναδεικνύονται νέες πολιτικές δυνάμεις στο πολιτικό προσκήνιο. Κατοχυρώνεται η έκφραση της λαϊκής βούλησης και εκδημοκρατίζεται αργά αλλά σταθερά ο κρατικός μηχανισμός. Θεμελιώνεται το κράτος πρόνοιας (ΕΣΥ Ν1397/1983) και μπαίνει φραγμός στις ρουσφετολογικές προσλήψεις των «δικών μας παιδιών» με την καθιέρωση του ΑΣΕΠ (Ν 2190/1994) διασφαλίζοντας την ορθότητα των προσλήψεων προσωπικού στον ευρύτερο δημόσιο τομέα.
Αναπτύσσεται το πολιτικό τραγούδι, αναβιώνει το ρεμπέτικο και έρχονται στο προσκήνιο νέες δημιουργικές δυνάμεις, κυριαρχεί η ελληνική θεατρική δραματουργία, αναπτύσσεται ο ελληνικός κινηματογράφος, εμφανίζονται νέοι κινηματογραφιστές, εκδίδονται νέα βιβλία και επανεκδίδονται τα απαγορευμένα.
Η πορεία αυτή «ανεπαισθήτως» επιβραδύνεται μέχρι οριστικά να σταματήσει κάτω από το βάρος μιας επίπλαστης ευημερίας, της αποδοχής της διαφθοράς και της παραοικονομίας, της αποβιομηχανοποίησης της χώρας, της εκτεταμένης φοροδιαφυγής … Της υπαγωγής της πολιτικής στην οικονομία, της ιδεολογικής ασιτίας, της ανάδειξης μη χαρισματικών πολιτικών μέσα από γραφειοκρατικούς κομματικούς μηχανισμούς… Και της υπαγωγής της χώρας στο ΔΝΤ με τις γνωστές καταστροφικές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες που συνεχίζονται... Χωρίς ουσιαστική (αυτο)κριτική από τους εξουσιούχους και τους νεόπλουτους της εξουσίας, που αρκούνται σε αυτοϋμνητικούς λόγους και αυτάρεσκη δυσκαταληψία, αυτοαπαλλαγμένοι από τα πολιτικά λάθη και κάνοντας χρήση του δικαιώματος του «χρήσιμου ψεύδους για να γελάσουν τους πολίτες» (Πλάτων Πολιτεία,389b), μετρούν αγωνιωδώς «το χρόνο κομματιασμένο σε τετραετίες κάλπης» (Π. Μπουκάλας).
ΥΓ
Το Πολυτεχνείο έγινε στοιχείο της ιστορικής συνείδησης και καταχωρήθηκε στην ιστορική μνήμη. Συγχρόνως έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης, κατανάλωσης και μεγαλοστομίας. «Αυτό που από ακατάσχετη ρητορική ονομάζουμε ‘πνεύμα του Πολυτεχνείου’, δεν νομίζω ότι επέζησε ή ότι επιζεί στα σύμβολα γύρω από τα οποία διαπλέκεται ο ετήσιος εορτασμός. Ήδη από τον πρώτο χρόνο έγινε σαφές και άμεσα αντιληπτό ότι το «πνεύμα» αυτό διαστρεβλωμένο, κομματικοποιημένο και αφυδατωμένο άρχισε να διοχετεύεται στο μεταδικτατορικό παιχνίδι της εξουσίας και στο πλαίσιο αυτής της γιγαντιαίας παλινόρθωσης»(Aντώνης Kαρκαγιάννης, KAΘHMEPINH,15/11/ 1998).
