Η βελτίωση της εισπραξιμότητας των φόρων συνέβαλε σημαντικά στην επίτευξη του πρωτογενούς πλεονάσματος το 2016, το οποίο βέβαια ενισχύθηκε και από τις αυτόματες κατασχέσεις τραπεζικών λογαριασμών των οφειλετών.
Ωστόσο, το ποσοστό της εισπραξιμότητας των φόρων, δηλαδή των φόρων που βεβαιώνονται και εκείνων που εισπράττονται, παρά την πρόοδο των τελευταίων ετών υπολείπεται σε πολλές περιπτώσεις εκείνης του έτους 2010.
Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι το 2010 οι φόροι δεν είχαν ακόμη αυξηθεί δραματικά όπως στη συνέχεια, ενώ τα εισοδήματα των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων ήταν σαφώς υψηλότερα σε σύγκριση με τα σημερινά. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, τα εισοδήματα έχουν μειωθεί κατά μέσο όρο 35%-40%, ενώ αντίθετα οι φόροι (εισοδήματος και κεφαλαίου) έχουν αυξηθεί, με αποτέλεσμα η πληρωμή των φορολογικών υποχρεώσεων να είναι εξαιρετικά δύσκολη για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις.
Από τα στοιχεία του υπουργείου Οικονομικών που έχει επεξεργαστεί η Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΛΛπροκύπτει πως η εισπραξιμότητα (δηλαδή οι εισπράξεις φορολογικών εσόδων προ επιστροφών) ως ποσοστό των βεβαιωμένων φορολογικών υποχρεώσεων (μετά τις διαγραφές) στον φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων ήταν χαμηλότερη του έτους 2010. Ειδικότερα, το 2010 εισπραττόταν το 92,28% του φόρου εισοδήματος που βεβαιωνόταν, ενώ το 2016 εισπράχθηκε το 91,33%. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι το 2010 ήταν εντελώς αντίστροφη η αναλογία εισοδήματος και φορολογικών υποχρεώσεων και ήταν ευκολότερο για το νοικοκυριό να πληρώσει τους φόρους εισοδήματος.
Η σχέση εισοδήματος και φορολογικής επιβάρυνσης αντιστράφηκε στα επόμενα χρόνια, με αποτέλεσμα να μειώνεται το ποσοστό της εισπραξιμότητας. Όσο αυξάνονταν οι φορολογικές επιβαρύνσεις, τόσο μειωνόταν η εισπραξιμότητα των φόρων.
Ενδεικτικά, το 2011 η εισπραξιμότητα μειώθηκε στο 91,55%, το 2012 έπεσε στο χαμηλότερο ποσοστό, στο 84,88%, λόγω των μέτρων που επιβλήθηκαν, το 2013 αυξήθηκε στο 89,59%, το 2014 διαμορφώθηκε στο 88,24%, το 2015 αυξήθηκε στο 91,68% και το 2016 υποχώρησε ελαφρά στο 91,33%.
Δεδομένου ότι από το 2012 και μέχρι το 2016 οι φόροι εξακολούθησαν να αυξάνονται και τα εισοδήματα να μειώνονται, η βελτίωση της εισπραξιμότητας αντανακλά τη σχεδόν καθολική εφαρμογή των κατασχέσεων τραπεζικών λογαριασμών και ποσών εις χείρας τρίτων, μέσω των οποίων εισπράττονται αναγκαστικά οι φόροι που δεν πληρώνονται εμπρόθεσμα.
Η βελτίωση των τελευταίων ετών
Στη διετία 2015-2016 η εισπραξιμότητα βελτιώθηκε συγκριτικά με το 2014 λόγω των κατασχέσεων. Σύμφωνα με την έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος, που αναλύει τα στοιχεία του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, τα έτη 2015 και 2016 παρατηρείται βελτίωση στο ποσοστό εισπραξιμότητας σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη σε αρκετές κατηγορίες φόρων. Αναλυτικότερα, το 2015 παρατηρείται αύξηση της εισπραξιμότητας σε πέντε κατηγορίες φόρων, στην πλειονότητα των οποίων η εισπραξιμότητα διατηρήθηκε ή ενισχύθηκε το επόμενο έτος.
Μεταξύ των επιμέρους κατηγοριών φόρων, η εισπραξιμότητα του φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων (ΦΕΦΠ) παρουσίασε το 2015 τη μεγαλύτερη αύξηση έναντι του 2014 (κατά 3,44 ποσοστιαίες μονάδες), εξέλιξη ιδιαίτερα σημαντική για την πορεία των εσόδων, δεδομένης της βαρύτητας της εν λόγω κατηγορίας στο σύνολο των άμεσων και έμμεσων φόρων (συνιστά περίπου το 17%-18%). Αύξηση παρουσίασε και η εισπραξιμότητα των φόρων περιουσίας (κατά 1,02 ποσ. μον.), εξέλιξη επίσης ιδιαίτερα σημαντική λόγω της αυξανόμενης βαρύτητας αυτών των εσόδων στο σύνολο των άμεσων και έμμεσων φόρων (7,3% το 2015, έναντι 0,9% το 2010).
Το 2016 το ποσοστό εισπραξιμότητας βελτιώθηκε σε περισσότερες κατηγορίες φόρων (έξι έναντι δύο έως πέντε τα έτη 2010 έως 2015). Μάλιστα, η αύξηση του ποσοστού εισπραξιμότητας ήταν πιο ευμεγέθης, καθώς υπερέβαινε τη μία ποσοστιαία μονάδα σε κάθε υποκατηγορία φόρου. Αξιοσημείωτη ήταν η μεταβολή στην εισπραξιμότητα του φόρου εισοδήματος νομικών προσώπων (ΦΕΝΠ), που κατέγραψε αύξηση κατά 3,50 ποσ. μον. έναντι του 2015 και κατά 2,20 ποσ. μον. έναντι του μέσου όρου της περιόδου 2010-2015. Η εξέλιξη αυτή είναι συνεπής με το προοδευτικά αυξανόμενο μερίδιο των εσόδων από τον ΦΕΝΠ στο σύνολο των άμεσων και έμμεσων φόρων (από 6,6% το 2015 σε 8,4% το 2016).
Ακόμη, σημαντική άνοδος της εισπραξιμότητας καταγράφηκε για δεύτερη συνεχή χρονιά στους φόρους περιουσίας (κατά 5,91 ποσ. μον.). Η αύξηση συνοδεύθηκε από την αύξηση των ταμειακών εισπράξεων κατά 11,8%, αυξάνοντας το μερίδιο των φόρων περιουσίας στα συνολικά έσοδα από άμεσους και έμμεσους φόρους στο 7,6%. Επίσης, το 2016, μετά από πέντε χρόνια συνεχούς πτώσης, καταγράφηκε αξιόλογη άνοδος της εισπραξιμότητας (κατά 1,46 ποσ. μον.) στα έσοδα από ΦΠΑ λοιπών προϊόντων. Η βελτίωση της εισπραξιμότητας συνδυάστηκε και με την άνοδο των ταμειακών εισπράξεων ΦΠΑ λοιπών προϊόντων κατά 11,4% σε σχέση με το 2015, καθώς και με αύξηση της βαρύτητας των εν λόγω εσόδων στο σύνολο των άμεσων και έμμεσων φόρων σε 22% από 21,1% το 2015.
Σε κάθε περίπτωση, σύμφωνα με το ΓΛΚ, τα ποσοστά εισπραξιμότητας των φόρων εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων (ΦΕΦΠ και ΦΕΝΠ) δεν επηρεάζονται από χρονικές υστερήσεις μεταξύ εισπράξεων και βεβαιώσεων. Το 2016 παρατηρήθηκε αύξηση των εισπράξεων περίπου κατά 1 δισ. ευρώ, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας (περίπου το 85,7% ή 920,5 εκατ. ευρώ) αποδίδεται στη μεταβολή της φορολογικής πολιτικής και στις μακροοικονομικές εξελίξεις. Ακολούθως, σημαντικό μερίδιο της αύξησης των εισπράξεων από τον ΦΕΝΠ (περίπου το 14,3% ή 153,5 εκατ. ευρώ) το 2016 αποδίδεται στην αύξηση της εισπραξιμότητας λόγω μεγαλύτερης φορολογικής συμμόρφωσης.
Στην περίπτωση των φόρων εισοδήματος φυσικών προσώπων, παρά τη σημαντική άνοδο των εισπράξεων το 2016 κατά περίπου 299,6 εκατ. ευρώ, το ποσοστό εισπραξιμότητας υποχώρησε ελαφρά έναντι του 2015, παραμένοντας σε επίπεδο υψηλότερο από το μέσο όρο της περιόδου 2010-2015. Ένα έτος νωρίτερα, η αύξηση του ποσοστού εισπραξιμότητας είχε θετική συμβολή στα έσοδα, παρά την υποχώρηση των εισπράξεων από τον εν λόγω φόρο κατά το οικείο έτος. Τα ποιοτικά συμπεράσματα της ανάλυσης για την παρατηρούμενη βελτίωση της εισπραξιμότητας το 2016 επιβεβαιώνονται από τους Κρίσιμους Δείκτες Παρακολούθησης (ΚΔΠ) της απόδοσης της φορολογικής διοίκησης έναντι των στόχων του 3ου Προγράμματος Οικονομικής Προσαρμογής και ειδικότερα από τον δείκτη εισπραξιμότητας έναντι παλαιού ληξιπρόθεσμου χρέους, ο οποίος αυξήθηκε κατά 51% σε σύγκριση με το 2015.
Η περαιτέρω άνοδος του ποσοστού εισπραξιμότητας των βεβαιωμένων φορολογικών υποχρεώσεων μπορεί να συντελέσει σε διατηρήσιμη αύξηση των φορολογικών εσόδων. Μια τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε να συμβάλει στην επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων και στον περιορισμό της ανάγκης νέων δημοσιονομικών παρεμβάσεων.
Εντατικοποίηση ελέγχων και διασταυρώσεων
Σύμφωνα με την ΤτΕ, μέτρα υπέρ της αναβάθμισης της φορολογικής διοίκησης και της ενίσχυσης της φορολογικής συμμόρφωσης μπορούν να συμβάλουν σε περαιτέρω αύξηση του ποσοστού εισπραξιμότητας των φορολογικών εσόδων. Υποστηρικτικά προς την κατεύθυνση αυτή λειτουργούν μεταξύ άλλων η εντατικοποίηση των ελέγχων, η ηλεκτρονική διασύνδεση των ταμειακών μηχανών με τα ηλεκτρονικά συστήματα του υπουργείου Οικονομικών, η διεξαγωγή εκτεταμένων διασταυρώσεων μεταξύ εισοδημάτων, καταθέσεων και περιουσιακών στοιχείων και η διεύρυνση των κλάδων επαγγελματιών για τους οποίους θα είναι υποχρεωτική η χρήση ηλεκτρονικών μέσων πληρωμής.
Η θεσμοθέτηση και υλοποίηση σχετικών παρεμβάσεων και η περαιτέρω ενίσχυση των δράσεων ενδυνάμωσης της φορολογικής διοίκησης και του φοροεισπρακτικού μηχανισμού που είναι ήδη σε ισχύ αναμένεται να αυξήσουν το ποσοστό εισπραξιμότητας, συντελώντας σε διατηρήσιμη αύξηση των φορολογικών εσόδων. Μια τέτοια εξέλιξη συνεπάγεται δικαιότερη κατανομή των φορολογικών βαρών και καθιστά την προσπάθεια δημοσιονομικής εξυγίανσης κοινωνικά δικαιότερη, αυξάνοντας με αυτό τον τρόπο το ποσοστό αποδοχής της από την κοινωνία. Παράλληλα, τονίζει η έκθεση της ΤτΕ, περιορίζεται η ανάγκη λήψης νέων μέτρων στην πλευρά των εσόδων και των δαπανών για την επίτευξη των μεσοπρόθεσμων δημοσιονομικών στόχων, τα οποία έχουν συσταλτική επίδραση στην οικονομία.
