Το Σάββατο το βράδυ 16 Σεπτεμβρίου, στο Πανδημοτικό Ηρώον των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος της Βιάννου του ΄43, παρουσιάστηκε εκδήλωση Μνήμης και Τιμής για τα θύματα του Ολοκαυτώματος και ιδιαιτέρως τα παιδιά, που βασανίστηκαν και θανατώθηκαν από τους κατακτητές.
Το γεγονός τιμήθηκε με μια καλλιτεχνική σύμπραξη της Συμφωνικής Ορχήστρας Νέων Κρήτης του Δήμου Ηρακλείου, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη (καλλιτεχνικού Διευθυντή του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών), με τις Νεανικές Χορωδίες της Περιφερειακής Ενότητας Ηρακλείου, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση της Λένας Χατζηγεωργίου και του Δήμου Ηρακλείου, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Γιάννη Ιδομενέως.
Διοργανωτές αυτής της μοναδικής εκδήλωσης, ήταν ο Δήμος Βιάννου και το Πνευματικό Κέντρο Βιάννου «Περικλής Βλαχάκης», με τη συνεργασία του Σωματείου Φίλων της Πινακοθήκης Βιάννου "Σάββας Πετράκης" και συνδιοργανωτές η Περιφέρεια Κρήτης και η Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου, ο Δήμος Ηρακλείου και η ΔΗΚΕΗ. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε με τη στήριξη και την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων, στο πλαίσιο του επίσημου εορτασμού της Επετείου των 74 χρόνων του Ολοκαυτώματος της Βιάννου, όπου παρέστη και αναγορεύθηκε σε επίτιμο Δημότη Βιάννου η Α.Ε. ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Προκόπης Παυλόπουλος.
Η όμορφη αυτή βραδιά, που εξελίχθηκε σε μια πανδαισία ήχων και λόγου, ξεκίνησε με το χαιρετισμό του Δημάρχου Βιάννου κ. Παύλου Μπαριτάκη και το καλωσόρισμα της προέδρου του Πνευματικού Κέντρου Βιάννου, κ. Μαρίας Χρηστάκη.
Ο Δήμαρχος Βιάννου, στο χαιρετισμό που απηύθυνε, τόνισε : «Αξίζει ένα μεγάλο ευχαριστώ και μπράβο σε όλες και όλους που προσπάθησαν, μόχθησαν, αλλά κατάφεραν να παρουσιάσουν αυτή την εξαιρετική εκδήλωση, για την οποία απαιτήθηκε πολύμηνη κοπιαστική προετοιμασία. Με τέτοιου είδους εκδηλώσεις τιμάται η μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος και κυρίως των μικρών παιδιών, που εκτελέστηκαν από τους κατακτητές. Θερμά συγχαρητήρια σε όλους τους οργανωτές και συντελεστές, μα πάνω από όλα στους 150 νέους μουσικούς και χορωδούς που μας κατέπληξαν κυριολεκτικά με τα έργα τους. Θα είμαστε πάντα κοντά και θα στηρίζουμε αυτές τις ωραίες εκδηλώσεις».
Η κ. Χρηστάκη με τη σειρά της μίλησε για την αναγκαιότητα διατήρησης της Ιστορικής Μνήμης μαρτυρικών τόπων, όπως η Βιάννος, μέσα από τέτοιου είδους εκδηλώσεις. Παράλληλα αναφέρθηκε στο ιστορικό πλαίσιο της εκδήλωσης αυτής, λέγοντας τα εξής:
« 461 οι νεκροί, και πάνω από 10 χωριά καμμένα, από την εγκληματική μανία του κράτους που φυγοδικεί μέχρι σήμερα αρνούμενο να πληρώσει ακόμη και τις ζημιές που έκαμε. Κι όλα αυτά για να καμφθεί το φρόνημα των κατοίκων της περιοχής που είχαν δώσει όρκο να μην πατήσει κατακτητής στα χώματά τους και να τιμωρηθούν γιατί τα γύρω βουνά φιλοξενούσαν τη μεγαλύτερη ομάδα ανταρτών. Όμως να μην ξεχάσουμε ποτέ πως στη Βιάννο και από Βιαννίτες ξεκίνησε κι αναπτύχθηκε η αντίσταση της Κρήτης και πως η Κρήτη ελευθερώθηκε με τα όπλα αυτών των ανταρτών, που κανένα ληστρικό ολοκαύτωμα δεν λύγισε. Σ’ αυτό βοήθησε η σφιχτή κοινωνική συνοχή και η οργάνωση του ΕΑΜ που έσωσε από την πείνα και την αρρώστια όσους το είχαν ανάγκη.
Η Βιάννος είναι το δεύτερο Ολοκαύτωμα σε αριθμό νεκρών θυμάτων, μετά τα Καλάβρυτα, στη χώρα μας. Απόψε η βραδιά είναι αφιερωμένη στα παιδιά που τόσο άδικα, όμως τόσο ηρωικά αντιμετώπισαν το θάνατο χωρίς να το σκεφτούν, χωρίς να δειλιάσουν.
Τα τρία παιδιά του Βερβελάκη από το Κεφαλοβρύσι σύμβολα ηρωισμού και θυσίας προτίμησαν να βασανιστούν και να πεθάνουν από το να προδώσουν που ήταν ο πατέρας τους. Η 17χρονη Μαρία, κόρη του Χαράλαμπου Παπαδημητρόπουλου, μαθήτρια του Λυκείου Κοραής, που τυχαία βρέθηκε στο χωριό, όταν ο πατέρας της της είπε:
«Αχ παιδί μου, σε πήρα στο λαιμό μου», τον είδε δακρυσμένο και τον παρηγόρησε:
«Δεν πειράζει πατέρα, για την πατρίδα πεθαίνουμε» κι άλλα, κι άλλα παιδιά, κι άλλες πολλές ιστορίες. Ακόμη και έμβρυα θανατώθηκαν απάνθρωπα σ’ αυτό το Ολοκαύτωμα..
Μέχρι και στις μέρες μας τα παιδιά είναι τα μεγαλύτερα θύματα των πολέμων που δυστυχώς αναζοπυρώνονται γύρω μας. Είναι ο στόχος του κάθε κατακτητή γιατί όταν σκοτώνουν τα παιδιά σκοτώνουν και το αύριο ενός λαού.
Για όλα αυτά τα παιδιά που δεν πρόλαβαν να μεγαλώσουν, να παίξουν, να ζήσουν τη ζωή, ας ανάψουμε απόψε ένα κερί κι ας δώσουμε μια υπόσχεση στη μνήμη τους: να σταματήσουν οι πόλεμοι και όλα τα κακά που προκαλούν στους ανθρώπους».
Το πρόγραμμα της βραδιάς ξεκίνησε με θεατρικό δρώμενο, με τίτλο «Αντί ηρωικό», ερμηνευμένο από την ηθοποιό Ελευθερία Κόμη και ήταν αφιερωμένο στα παιδιά – θύματα των πολέμων, σε σύλληψη και επεξεργασία λογοτεχνικών κειμένων από την ίδια. Η σύνθεση του κειμένου βασίστηκε σε κείμενα: Μ. Αμαριώτου, Λ. Σεμπάρ, Ε. Μορρίς και σε μαρτυρίες ανθρώπων από την Κατοχή. Επίσης ερμηνεύθηκαν αποσπάσματα από ποιήματα Γ. Ρίτσου, Γ. Δάγλα, Γ. Σεφέρη, Π. Θασίτη, Κ. Ο. Χάιμς, Κ. Γώγου, Μ. Σαχτούρη, Ν. Γκάτσου, Ν. Χριστιανόπουλου. Η ερμηνεία της ταλαντούχας Βιαννίτισσας ηθοποιού ήταν συγκλονιστική, καθώς, κινούμενη με θεατρικότητα ανάμεσα στο λιτό σκηνικό των αγαλμάτων του Μνημείου, καθήλωσε με την ερμηνεία της το κοινό. Τη συνόδευσε στο βιολί ο εξαίρετος βιολονίστας Γιάννης Πετράκης, με αυτοσχεδιασμό πάνω στον παραδοσιακό σκοπό της Νύφης. Ο Γιάννης Πετράκης και η Ελευθερία Κόμη, με βιαννίτικη καταγωγή και οι δύο, είναι πρόεδρος και μέλος του Σωματείου Φίλων της Πινακοθήκης Βιάννου «Σάββας Πετράκης» αντίστοιχα.
Στη συνέχεια, η Συμφωνική ορχήστρα Νέων Κρήτης, Δήμου Ηρακλείου, υπό τη διεύθυνση της Φαίδρας Γιανέλλου, παρουσίασε δύο έργα κλασικού ρεπερτορίου: Το πρώτο από το Κονσέρτο για δύο βιολιά του Johann Sebastian Bach, με σολίστ τους Δημήτρη Χανδράκη και Γιάννη Πετράκη και το δεύτερο από τη σουίτα Baal Shem για βιολί και ορχήστρα εγχόρδων του Ernest Bloch, με σολίστ τον Γιάννη Πετράκη. Η ερμηνεία και των δύο κατέδειξε τη δεξιοτεχνία και τη σπουδαιότητα της συμμετοχής τους στην εκπαιδευτική λειτουργία της ορχήστρας.
Αμέσως μετά έγινε από τη Συμφωνική Ορχήστρα Νέων Κρήτης Δήμου Ηρακλείου, η πρώτη πανελλήνια παρουσίαση, ενός άγνωστου έργου του Στάθη Μάστορα, σπουδαίου συνθέτη της Ελληνικής Οπερέτας, που έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στη Βιάννο και εκτελέστηκε από τους Γερμανούς στις 14 Σεπτέμβρη του 43, αρνούμενος να δεχτεί χάρη για τη ζωή του. Πριν μερικούς μήνες ο κ. Μίλτος Λογιάδης, καλλιτεχνικός διευθυντής της ορχήστρας μαζί με τον εξάρχοντά της, κ. Δημήτρη Χανδράκη, επισκέφτηκαν την κ. Ρίτα Μάστορα Κατσαράκη, κόρη του συνθέτη, η οποία τους εμπιστεύθηκε το χειρόγραφο του έργου με τίτλο «Καθένας με την τύχη του». Η ίδια, ως παιδί, θυμάται τη μητέρα της να της αφηγείται πως μετά την εκτέλεση του πατέρα της, η μητέρα της περιέσωσε ό,τι μπόρεσε από το έργο του που κινδύνευε να παραδοθεί στη φωτιά, όπως όλα γύρω της. 74 χρόνια μετά αυτό το έργο ακούστηκε στον τόπο, όπου δημιουργήθηκε, χαρίζοντας σε όλους μια νότα αισιοδοξίας από τις νότες του, μια και άντεξε στο χρόνο και τη φθορά για να θυμίζει σε όλους το σπουδαίο, για το μουσικό πολιτισμό της χώρας μας, δημιουργό του.
Παρακάτω η ορχήστρα συνέπραξε επί σκηνής, για πρώτη φορά, με τον διεθνούς φήμης δεξιοτέχνη της λύρας, Σωκράτη Σινόπουλο, φίλο της Βιάννου και της Πινακοθήκης Βιάννου, και παρουσίασαν το έργο του για πολίτικη λύρα και ορχήστρα με τίτλο «Τρίπτυχο των Ανέμων» σε τρία μέρη: Λυρικό, Θράκη, 21 Μαρτίου και ενορχήστρωση Απόστολου Κουτσογιάννη, δημιουργώντας μια απόλυτα ταιριαστή ατμόσφαιρα ηχοχρωμάτων με το εκπληκτικής ομορφιάς φυσικό τοπίο την ώρα του δειλινού. Το α΄ μέρος της συναυλίας έκλεισε με το ριζίτικο «ποιες μάνες είναι απίκραντες και ποιες δεν έχουν πόνο» από την Κίσσαμο Χανίων, που το ερμήνευσε με το λαγούτο του ο Μιχάλης Σταυρακάκης, ένας από τους σύγχρονους εκφραστές της αυθεντικής κρητικής μουσικής παράδοσης.
Στο β΄ μέρος οι δύο νεανικές χορωδίες παρουσίασαν a capella τον Ύμνο της Βιάννου, σε στίχους και μουσική Ευριπίδη Πλαγιωτάκη και χορωδιακή επεξεργασία για τετράφωνη χορωδία του μαέστρου της Μικτής χορωδίας του Δήμου Ηρακλείου, Γ. Κιαγιαδάκη. Ο ύμνος αυτός γραμμένος το ΄43 τραγουδήθηκε αμέσως μετά το Ολοκαύτωμα, με πολλές παραλλαγές, σε όλες τις περιοχές γύρω από τη Βιάννο και την Ιεράπετρα, που έζησαν τον οξύ πόνο της απώλειας των αγαπημένων προσώπων. Τραγουδήθηκε για πρώτη φορά εκτός Βιάννου το 1993 από τη μικτή χορωδία του Δήμου Ηρακλείου, σε εκδήλωση για τον εορτασμό των 50 χρόνων της ΕΠΟΝ. Τον ύμνο τον κατέγραψε μουσικά ο Μανώλης Στρατάκης, μέλος ο ίδιος της πρώτης χορωδίας που ιδρύθηκε στη Βιάννο κατά τα τέλη του ΄43. Τα παιδιά επέλεξαν την πιο αισιόδοξη και ελπιδοφόρα κατάληξη του ύμνου και πιασμένα χέρι χέρι απηύθυναν μήνυμα οικουμενισμού και ειρηνισμού, προκαλώντας σε όλους συγκίνηση.
Ακολούθησαν 5 τραγούδια από τον «Καπετάν Μιχάλη» του Ν. Καζαντζάκη σε μελοποίηση Μ. Χατζιδάκι, με τις χορωδίες και την ορχήστρα και σολίστ τον Γιάννη Ιδομενέως. Στο σημείο αυτό, η γραμματέας του Πνευματικού Κέντρου Βιάννου και φιλόλογος, κ. Ζωή Παπαδάκη αναφέρθηκε στη σύνδεση του έργου αυτού τόσο με την παράσταση, όσο και με τη Βιάννο ιδιαιτέρως. Επεσήμανε λοιπόν πως τον Ιούνιο του 1945, ο Καζαντζάκης, μέλος της «Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη», μαζί με τον Ι. Καλιτσουνάκη και τον Ι. Θ. Κακριδή, μέσα σε απίστευτες αντιξοότητες, ταξιδεύουν στην Κρήτη, φυσικά και στα πληγέντα χωριά της Βιάννου, μαζί με το φωτογράφο Κ. Κουτουλάκη. Στις επιστολές του στην Ελένη, ο Καζαντζάκης περιέγραφε τις τραγικές εικόνες της απόλυτης καταστροφής, των ερημωμένων χωριών και του βυθισμένου σε πένθος πληθυσμού, αρκετές από τις οποίες ενσωματώθηκαν αργότερα στον Καπετάν Μιχάλη. Ο Καζαντζάκης δεν αρκέστηκε στην προσυπογραφή της έκθεσης που συντάχθηκε από κοινού με τους Κακριδή και Καλιτσουνάκη. Τα δικά του συμπεράσματα, τις δικές του εντυπώσεις, τον πόνο που εισέπραξε, αλλά και την υπερηφάνεια που τον εντυπωσίασε, όλα τα κατέγραψε σε ένα δικό του κείμενο – ύμνο προς τους Κρητικούς. Το κείμενο παρουσιάστηκε σε ομιλία του από το Ραδιοφωνικό Σταθμό Αθηνών, λίγους μήνες αργότερα, τον Δεκέμβριο του 1945, όπου ανέφερε τα εξής:
«Σαράντα μέρες γύριζα το περασμένο καλοκαίρι την Κρήτη για να δω τα χωριά που γκρέμισαν κι έκαψαν οι βάρβαροι και τους άντρες και τις γυναίκες που τους έντυσαν τη μαύρη αρματωσιά του πένθους. Περίμενα ν’ ακούσω κλάματα και να δω χέρια ν’ απλώνονται να ζητούν βοήθεια. Και βρήκα ανυπόταχτες, απαράδοτες ψυχές και κορμιά μισόγυμνα, πεινασμένα και αλύγιστα. Οι Κρητικοί αλήθεια αγαπούν παράφορα τη ζωή και συνάμα ποτέ δε φοβούνται το θάνατο. Μέσα από τα χαλασμένα χωριά που πέρασα, πάνω από τα νεοανοιγμένα μνήματα που δρασκέλισα, πίσω από τις κουβέντες που άκουσα, ακατάπαυστα διαπίστωσα τούτη τη δισυπόστατη παλληκαριά: παράφορη αγάπη για τη ζωή και άφοβο αντίκρυσμα του θανάτου». Ο Καπετάν Μιχάλης γράφτηκε αμέσως μετά, στο διάστημα 1945-50. Δεν ήταν λοιπόν μόνο η Κρήτη της επανάστασης του 1889 που περιγράφεται στο εμβληματικό αυτό έργο της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, αλλά η αλύγιστη μετακατοχική Κρητική ψυχή. Αυτή η κρητική ματιά που διαπνέει ολάκερο το έργο του Καζαντζάκη συναπαντήθηκε με την κρητική ματιά του Χατζιδάκι.
Η συναυλία ολοκληρώθηκε με ένα τραγούδι – μοιρολόι, σε μουσική Νίκου Πλατύραχου και στίχους Γιάννη Πλατύραχου, το οποίο βασίστηκε σε αληθινή ιστορία. Πρόκειται για το μοιρολόι μιας μάνας, όταν αντίκρισε το σκοτωμένο παιδί της από Γερμανούς στρατιώτες, που το εκτέλεσαν το 1943 κοντά στο χωριό Κουρούτες Αμαρίου, από λάθος, νομίζοντας ότι ήταν κάποιος άλλος αντιστασιακός που κυνηγούσαν. Ο Γιάννης Πλατύραχος (πατέρας του συνθέτη) παρών σ’ αυτή τη σκηνή, παρέδωσε την οδύνη του στο Νίκο Πλατύραχο, ο οποίος και την επένδυσε μουσικά με ιδιαίτερο λυρισμό. Ο Γιάννης Ιδομενέως απέδωσε το συγκεκριμένο μοιρολόι με ξεχωριστή ευαισθησία, με την εκπληκτική συνοδεία των χορωδιών και του λαγούτου του Μιχάλη Σταυρακάκη. Αυτός ο επίλογος κορύφωσε τη συγκίνηση, μα δυνάμωσε και την ευχή-κραυγή:
"Κι εύχομαι από σήμερο, άλλη σαν τούτη Βιάννο, να μην υπάρξει πουθενά στον κόσμο τον απάνω"
(Στίχοι από το τελευταίο δημοσιευμένο ποίημα για το Ολοκαύτωμα της Βιάννου, του Μαρίνου Ι.Ιδομενέως, «πράξη ντροπής της Ανθρωπότητας»).
Εντυπωσιακή ήταν η προσέλευση του κόσμου, αφού ο αύλειος χώρος μπροστά στο μνημείο ήταν κατάμεστος και πολλοί παρακολουθούσαν όρθιοι, αλλά το πλέον αξιοσημείωτο ήταν η προσοχή και η ευλαβική ησυχία που επικράτησε σε όλη τη διάρκεια της εκδήλωσης, κάτι μάλλον σπάνιο σε εκδηλώσεις ανοικτού χώρου και ελεύθερης εισόδου. Με σύμμαχο το μικρό καλοκαιράκι του Σεπτέμβρη ο κόσμος μπόρεσε να συμμετέχει σε όλο το ξεδίπλωμα των έντονων συναισθημάτων που προκαλούσαν το θεατρικό και τα μουσικά, χορωδιακά δρώμενα, έχοντας σαν φόντο από τη μια το φωτισμένο μνημείο των πεσόντων και τα αγάλματα φιγούρες των γλυπτών καλλιτεχνών Γιάννη Παρμακέλλη και Κώστα Παυλάκη και από την άλλη, το πύρινο ηλιοβασίλεμα πίσω από τις κορυφογραμμές των Αστερουσίων.
Ήταν μια ξεχωριστή εκδήλωση, με την οποία τιμήθηκαν τα θύματα του ναζισμού σε έναν ιερό χώρο Τιμής και Μνήμης, με σεβασμό και σεμνότητα. Όλοι οι συμμετέχοντες συνέβαλαν ώστε η εκδήλωση αυτή να σταθεί αντάξια του σκοπού που υπηρέτησε. Για ακόμα μια φορά εκφράζονται θερμές ευχαριστίες σε όλους τους συντελεστές και φορείς που στήριξαν την πραγματοποίησή της.
