Της Ελένης Βακεθιανάκη
Πόσο το συναίσθημα επηρεάζει την κρίση μας και πόσο αναγκαία είναι η ισορροπία ανάμεσα σε αυτό και τη νόηση; Πόσες φορές μπορεί να μετανιώσουμε για αποφάσεις που πήραμε κάτω από συναισθηματικές παρορμήσεις; Ποιος είναι ο ρόλος που παίζει το συναίσθημα π.χ. στην πολιτική, όπως οι πρόσφατες αμερικανικές εκλογές που χαρακτηρίστηκαν ως οι πιο συναισθηματικές των τελευταίων δεκαετιών, το δημοψήφισμα για το Brexit που κερδήθηκε ή χάθηκε κυρίως βάσει του συναισθήματος του φόβου και της ανησυχίας, η ελπίδα, η υπερηφάνεια ή και ο φόβος που χαρακτήρισαν τις ελληνικές εκλογές και το τελευταίο δημοψήφισμα αλλά και η απογοήτευση και αγανάκτηση για τη διαφορά που υπάρχει μεταξύ υπόσχεσης και πραγματικότητας;
Το συναίσθημα, σύμφωνα με τον καθηγητή Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών του Ινστιτούτου Προηγμένων Μελετών του Πανεπιστημίου Πρίνστον Άγγελο Χανιώτη, δεν αποτελεί μόνο την αφετηρία της αρχαίας ελληνικής τέχνης αλλά και το τέλος της, τον στόχο της δηλαδή στο να εκφράσει, να δείξει και να διεγείρει συναισθήματα και τον ρόλο που αυτά παίζουν στην προσωπική, κοινωνική και πολιτική ζωή αλλά και στη βαθύτερη κατανόηση της καθημερινής πραγματικότητας που φτάνει έως την παγκοσμιοποιημένη κοινωνία μας.
Τις ιδέες και αντιλήψεις που είχαν οι άνθρωποι της αρχαιότητας γύρω από τα συναισθήματα, αλλά και τους τρόπους απεικόνισής τους, αποκαλύπτοντας πόσο εντυπωσιακά οικείες, αλλά και συγκλονιστικά ξένες είναι με τις δικές μας επιχειρεί να αναδείξει η πρωτότυπη έκθεση 130 αντικειμένων (αγγεία, αγάλματα, ανάγλυφα, θεατρικές μάσκες, φυλαχτά, νομίσματα), από κορυφαία μουσεία όπως της Ακρόπολης, του Λούβρου, του Βατικανού, το Βρετανικό Μουσείο αλλά και το Αρχαιολογικού Μουσείο Ηρακλείου που φιλοξενείται στο Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο της Νέας Υόρκης με θέμα «Ένας κόσμος συναισθημάτων: 700 π.Χ. - 200 μ.Χ.»
Από το Ηράκλειο στη Ν. Υόρκη
Στην προσπάθεια να αναδειχθεί η σημασία που έχει το συναίσθημα στην τέχνη, τη λογοτεχνία και την ιστορία στον αρχαιοελληνικό κόσμο, συνεισέφερε και το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, τρία εκθέματα του οποίου, ένα από αυτά εξαιρετικά σπάνιο, σύμφωνα με τον κ. Χανιώτη, τα οποία δείχνουν το εύρος και την πολυπλοκότητα συναισθημάτων όπως η θλίψη, η ερωτική επιθυμία αλλά και ζήλεια, το μίσος και φόβος, ταξίδεψαν στη Ν. Υόρκη.
«Συνήθως συνδέουμε το Αρχαιολογικό Μουσείο με τον Μινωικό Πολιτισμό για τον οποίο φημίζεται, όμως αυτή η έκθεση δίνει μια ευκαιρία να αναδειχθεί και ο μεταγενέστερος κρητικός πολιτισμός και η τέχνη» επισημαίνει ο κ. Χανιώτης, από τους επιμελητές της έκθεσης. Το πρώτο αντικείμενο είναι ένα πήλινο ειδώλιο γυναικείας μορφής που θρηνεί, 7ος αι. π.Χ., εξαιρετικής τέχνης, από το νεκροταφείο Αρκάδων. Η θρηνωδός είναι καθιστή με τα χέρια πάνω στο κεφάλι, αποδίδοντας την κλασική χειρονομία θρήνου ως υπέρτατη ένδειξη του πόνου για τον νεκρό. Πιθανότατα το ειδώλιο να χρησιμοποιήθηκε στη λαβή πώματος αγγείου τοποθετημένου στον τάφο του νεκρού που θα τον συνόδευε στον άλλο κόσμο.
Δολοφονία του Αγαμέμνονα: Το δεύτερο αντικείμενο, μια εξαιρετικά σπάνια πήλινη πινακίδα από την Ακρόπολη της αρχαϊκής Γόρτυνας (περ. 610 - 600 π.Χ.), που απεικονίζει τη δολοφονία ενός καθιστού άνδρα. Είτε πρόκειται, κατά το πιθανότερο, για την Κλυταιμνήστρα και τον Αίγισθο, που σκοτώνουν τον μεθυσμένο Αγαμέμνονα, είτε πρόκειται για τα αδέλφια Ηλέκτρα και Ορέστη, που σκοτώνουν τον σφετεριστή του θρόνου Αίγισθο, η σκηνή αποτελεί μέρος του διπλού φονικού που θα οδηγήσει στον εκφυλισμό και την πτώση του οίκου των Ατριδών.
«Η Λήδα και ο Κύκνος»: Το τρίτο αντικείμενο, αφορά σε ένα μαρμάρινο ανάγλυφο από την Κνωσό (1ος-2ος αι. μ.Χ.). Παρουσιάζεται η ερωτική συνεύρεση της Λήδας, κόρης του βασιλιά της Αιτωλίας Θέστιου και σύζυγος του έκπτωτου βασιλιά της Σπάρτης Τυνδάρεω, με τον θεό Δία. Ο Δίας την ερωτεύτηκε, πήρε τη μορφή του κύκνου και με τη βοήθεια της Αφροδίτης, που μεταμορφώθηκε σε αετό που τον καταδίωκε, κατάφερε να τη ρίξει στην αγκαλιά του. Στη συνέχεια η Λήδα γέννησε δύο αυγά από τα οποία ο μύθος θέλει να προέρχονται η ωραία Ελένη της Τροίας και οι Κάστωρ και Πολυδεύκης. Ο μύθος του έρωτα της Λήδας και του κύκνου ήταν πολύ αγαπητός στην αρχαιότητα, στα ρωμαϊκά χρόνια αντιγράφηκε κατά κόρον σε γλυπτά, ανάγλυφα, τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, αλλά και σε σαρκοφάγους και σφραγιδόλιθους.
Διάλογος στον Άδη: Τα τρία αντικείμενα συμπληρώνει ένα χρυσό νεκρικό επιστόμιο (2-1ος αι. π.Χ.) από τάφο στην Ελεύθερνα. Πρόκειται για λεπτό έλασμα με εγχάρακτη, πεντάστιχη "ορφική" επιγραφή: «Στέγνωσα απ' τη δίψα, χάνομαι! μα έλα, δός μου να πιώ απ΄ την αστείρευτη πηγή στα δεξιά του κυπαρισσιού! Ποιός είσαι κι από πού; Είμαι θυγατέρα της Γής και του αστροκέντητου Ουρανού!» Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και εκθέματα όπως οι κατάδεσμοι (πινακίδες όπου αναγράφονταν κατάρες ή επωδοί για μάγεμα) και τα θραύσματα πήλινων αγγείων για εξοστρακισμούς.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο κ. Χανιώτης, ο οποίος διατηρεί στενές επαφές με την Κρήτη και στα τέλη Μαΐου θα βρεθεί στο Ηράκλειο για μία ομιλία στο πλαίσιο των διαλέξεων «Ο Μίτος της Αριάδνης», υλοποίησε ένα πρωτότυπο ερευνητικό πρόγραμμα για το συναίσθημα στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, προϋπολογισμού 1.6 εκατ. ευρώ πάνω στο οποίο βασίστηκε και η έκθεση.
Φωτογραφίες των τριών εκθεμάτων: Κώστας Ξενικάκης.
