Μετακινήσεις πληθυσμών 10.000 χρόνια πριν: τι ανακάλυψαν επιστήμονες από την Κρήτη!

Της Κατερίνας Μυλωνά

Αν θέλει κανείς να ρίξει φως στην εξέλιξη του ανθρώπου, ένα καλό σημείο για να αρχίσει είναι η μετανάστευση.

Κομβικό σημείο στον χάρτη είναι η Νοτιοδυτική Ασία και η Ανατολική Μεσόγειος. Επιστήμονες από την Κρήτη και την Τουρκία έβαλαν στο μικροσκόπιο τις μετακινήσεις των πληθυσμών τα τελευταία 10.000 χρόνια και κατέληξαν στο συμπέρασμα πως ο μετανάστης δεν εκτοπίζει τους ντόπιους αλλά ενσωματώνεται στην κοινωνία. Ίσως είναι ένα συμπέρασμα χρήσιμο και για το σήμερα…

Η μελέτη, η οποία ρίχνει φως στην ανθρώπινη ιστορία πριν από 10.000 χρόνια, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Current Biology. Η κύρια ομάδα ερευνητών προέρχεται από τα Πανεπιστήμια Hacettepe και METU στην Τουρκία. Από την Ελλάδα συμμετείχε το εργαστήριο αρχαίου DNA (ομάδα Παλαιογονιδιωματικής και Εξελικτικής Γενετικής) του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας και συνεργαζόμενοι επιστήμονες από το Ινστιτούτο Πληροφορικής του ΙΤΕ.

Η έρευνα αποκάλυψε την αλλαγή στην ανθρώπινη κινητικότητα στη Νοτιοδυτική Ασία και την Ανατολική Μεσόγειο τα τελευταία 10.000 χρόνια. Αναλύθηκαν αρχαία γονιδιώματα που συλλέχθηκαν από μια μεγάλη γεωγραφική περιοχή που εκτείνεται από την Ελλάδα μέχρι το Ιράν.

Οι επιστήμονες μελέτησαν πώς άλλαξε η ανθρώπινη κινητικότητα τα τελευταία 10.000 χρόνια, από τη στιγμή που η γεωργία μπήκε στη ζωή του ανθρώπου, στη Νοτιοδυτική Ασία και την Ανατολική Μεσόγειο. Στο πλαίσιο της μελέτης, παρήχθησαν 35 νέα αρχαία γονιδιώματα από την Ανατολία, την Ελλάδα, τη Γεωργία, το Αζερμπαϊτζάν και το Ιράν. Τα παλαιότερα από αυτά τα γονιδιώματα συλλέχθησαν από την  Ανατολία και συγκεκριμένα από το Musular (Aksaray), που βρίσκεται στην Καππαδοκία και χρονολογούνται πριν από 9 χιλιάδες χρόνια. Επιπλέον γονιδιώματα που προέρχονται από την Εποχή του Χαλκού, την Ελληνιστική, τη Ρωμαϊκή και την Οθωμανική περίοδο, παρήχθησαν από ιστορικούς οικισμούς, όπως το Ulucak (İzmir), το Çine-Tepecik (Aydın), το Boğazköy/Hattusa (Çorum) και Gordion (Άγκυρα). Αυτά τα νέα δεδομένα παρείχαν μια καλύτερη κατανόηση της γενετικής ποικιλότητας του παρελθόντος της Ανατολίας.

Το βασικό αντικείμενο της μελέτης ήταν να κατανοήσουν οι επιστήμονες πώς έχει διαμορφωθεί η γενετική ποικιλότητα τα τελευταία 10 χιλιάδες χρόνια στην Ανατολία. Παρατήρησαν, λοιπόν, ότι η γενετική ποικιλότητα στην Ανατολία αυξάνεται συνεχώς τα τελευταία 10 χιλιάδες χρόνια. Οι ερευνητές απέδωσαν την παρατήρηση αυτή στην εξής υπόθεση: Πληθυσμοί με διαφορετικό γενετικό υπόβαθρο, δηλαδή σχετικά απομονωμένοι μεταξύ τους, μετανάστευσαν κατά καιρούς στην Ανατολία και ανακατεύονταν με τους ντόπιους. Η Ανατολία δηλαδή, αποτελούσε ένα χωνευτήρι πληθυσμών που ήταν εντελώς διαφορετικοί μεταξύ τους. Όπως και σήμερα λοιπόν η περιοχή δεχόταν μια διαρκή ροή μετανάστευσης. Εξετάζοντας δείγματα από την  Ελλάδα, το Ιράν, τον Νότιο Καύκασο και το Λεβάντε (περιοχές της ΝΑ Μεσογείου όπως ο Λίβανος και το Ισραήλ), διαπίστωσαν ότι και στις περιοχές αυτές η γενετική ποικιλότητα αυξάνεται συνεχώς στην πάροδο του χρόνου και φαίνεται ότι και σε αυτές τις περιοχές οι μεταναστεύσεις και μετακινήσεις πληθυσμών έγιναν με παρόμοιο τρόπο όπως στην Ανατολία.

Κατά την Νεολιθική περίοδο και αμέσως μετά, παρατηρήθηκε ότι οι κύριες πηγές μετανάστευσης προς την Ανατολία ήταν από τον Καύκασο, το Ιράν και το Λεβάντε. Αντίστοιχη μετανάστευση έλαβε χώρα από την Ανατολία την ίδια χρονική περίοδο προς την Ελλάδα, τον Καύκασο, το Ιράν και το Λεβάντε. Επίσης φαίνεται ότι ενώ ο αγροτικός πολιτισμός και ο αγροτικός τρόπος ζωής αναπτύχθηκαν ανεξάρτητα σε διάφορες περιοχές της Νοτιοδυτικής Ασίας, τελικά οι κοινότητες της περιοχής αναμίχθηκαν μεταξύ τους.  Έτσι επιβεβαιώθηκε ότι η ανθρώπινη κινητικότητα αυξήθηκε με τη γεωργία, και μάθαμε πώς άλλαξαν τα πρότυπα αυτής της κινητικότητας με την πάροδο του χρόνου. Με την Εποχή του Χαλκού, μετανάστες από πιο μακρινές περιοχές ήρθαν στην περιοχή της Ανατολίας, δημιουργώντας έτσι ένα “διευρυμένο μοντέλο κινητικότητας”. Ίσως διάφοροι τεχνολογικοί και κοινωνικοί λόγοι να κρύβονται πίσω από την αύξηση της κινητικότητας μεταξύ απομακρυσμένων περιοχών. Πριν από τέσσερις χιλιάδες χρόνια, τα άλογα εξημερώθηκαν και εφευρέθηκαν οι τροχοί. Αυτό διευκόλυνε την ανθρώπινη κινητικότητα σε μεγάλες αποστάσεις. Επιπλέον, δημιουργήθηκαν εμπορικοί δρόμοι μεταξύ μακρινών περιοχών. Τέλος, η ίδρυση κρατών και στρατών μπορεί να έχει αυξήσει την κινητικότητα ευρείας εμβέλειας.

Ο επιστημονικός υπεύθυνος του Εργαστηρίου, καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης Νίκος Πουλακάκης εξηγεί πως μελετήθηκαν δεδομένα από οστά της νεολιθικής εποχής και γονιδιώματα που η ομάδα των Τούρκων επιστημόνων τα ανέλυσε σε ένα σετ δεδομένων με γονιδιώματα.

Το Αιγαίο και η Τουρκία,  αποτελούν κομβικά σημεία για τη μετανάστευση του ανθρώπου από τη Ασία προς την Ευρώπη, τα τελευταία 10-15 χιλιάδες χρόνια περίπου.

Η τεχνολογία δίνει πλέον τη δυνατότητα στους επιστήμονες να διαβάσουν και να αναλύσουν το γενετικό υλικό από οστά αρχαίων ανθρώπων, επιτρέποντας την μελέτη της εξέλιξης του σύγχρονου ανθρώπου στην Ευρώπη , με την κάθε εποχή να έχει αφήσει το αποτύπωμά της στα γονιδιώματα αυτών.

Η παλαιογονιδιωματική, λοιπόν, συνέβαλε και συμβάλει σημαντικά στην κατανόηση της εξέλιξης του ανθρώπου μετά την απόκλισή μας από τους αρχαϊκούς ανθρώπους, καθώς και τις εξελικτικές συνέπειες των συναντήσεων του σύγχρονου ανθρώπου με ομάδες αρχαϊκών ανθρώπων στο τέλος του Πλειστόκαινου και στο Ολόκαινο. Στα 15 χιλ. χρ. πριν από σήμερα έχουμε σε μεγάλο βαθμό ένα ομοιογενές σύνολο κυνηγών-τροφοσυλλεκτών που κυριάρχησε στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, έχοντας κάποιου είδους ανάμειξη με τους Σίβηρες κυνηγούς συλλέκτες στο ανατολικό τμήμα της ηπείρου. Αυτοί οι κυνηγοί συλλέκτες ενώθηκαν με τους μετανάστες από την Εγγύς Ανατολή γύρω στις 8 χιλ. χρ. πριν. Οι αγρότες της Ανατολίας εγκαταστάθηκαν στο μεγαλύτερο μέρος της ηπειρωτικής Ευρώπης ενώ οι μετανάστες από τον Καύκασο έφτασαν στην ανατολική Ευρώπη, σχηματίζοντας τους πληθυσμούς στεπών. Οι σημερινοί Ευρωπαίοι (αγνοώντας τις μεταναστεύσεις μεγάλων αποστάσεων της σύγχρονης εποχής) είναι σε μεγάλο βαθμό το προϊόν αυτής της «σύγκρουσης» στην εποχή του Χαλκού των κτηνοτρόφων της στέπας με τους αγρότες της Νεολιθικής εποχής. Μάλιστα, διάφορες σχετικά πολύ πρόσφατες μελέτες με ανάλυση ατόμων από σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους του Αιγαίου έδειξαν ότι το Αιγαίο κατά την εποχή του Χαλκού βρισκόταν σε ένα γονιδιωματικό σταυροδρόμι όπου τα διακριτά μεταναστευτικά κύματα συμπίπτουν με πολιτιστικές αλλαγές που είχαν σημαντικές επιπτώσεις στους πολιτισμούς της εποχής του Χαλκού και στο σχηματισμό του νεοελληνικού πληθυσμού.

Ο συνεργαζόμενος ερευνητής του εργαστηρίου από το Ινστιτούτο Πληροφορικής, κ. Παύλος Παυλίδης, αναφέρει πως ένα επιπλέον εύρημα είναι οτι η μετανάστευση δεν προκάλεσε αντικατάσταση πληθυσμών από τους μετανάστες, αλλά οι μετανάστες αναμιγνύονταν πάντα με τους ντόπιους πληθυσμούς. Έτσι η γενετική συνέχεια είναι η πιο συνηθισμένη παρατήρηση σε αντιδιαστολή με την γενετική αντικατάσταση ενός πληθυσμού από άλλον πληθυσμό. Δηλαδή όσοι μετανάστευσαν σε μια περιοχή δεν προκάλεσαν τη μείωση ή την εξαφάνιση του τοπικού πληθυσμού, αλλά αναμείχθηκαν μαζί τους.

Δείτε επίσης:

Το ΙΤΕ "σκανάρει" DNA 11.000 ετών

Διαβάστε περισσότερες ειδήσεις από την Κρήτη.