Ένα από τα πολλά μειονεκτήματα του καπιταλισμού είναι αυτή η σχέση του με την ψυχική ασθένεια.
Η γνωστή ψυχαναλύτρια Karen Horney μας έχει δείξει αυτή τη σχέση του ψυχικά ασθενή (νευρωσικού) με τις ιδέες και τους κανόνες του καπιταλιστικού συστήματος. Έτσι μας δίνει τους παράγοντες που γεννούν τις αντιθέσεις μέσα στο Δυτικό πολιτισμό.
Ο πρώτος και βασικός παράγοντας είναι χωρίς αμφιβολία το γεγονός ότι ο πολιτισμός αυτός βασίζεται στον “ατομικό ανταγωνισμό “.Η οικονομική αρχή του ανταγωνισμού συχνο-μεταχειρίζεται το άτομο στο να πολεμήσει ενάντια στο άλλο άτομο για να το ξεπεράσει. Όπως γνωρίζουμε ο ανταγωνισμός κυριαρχεί όχι μονάχα στις σχέσεις μας στον επαγγελματικό χώρο, αλλά εισέρχεται ακόμα στις κοινωνικές μας σχέσεις, στις φιλίες μας, στις σεξουαλικές μας σχέσεις, επιφέροντας καταστροφική εχθρότητα, ζήλια και περιφρόνηση.
Ο καπιταλιστικός ανταγωνισμός δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια πιθανή φόρμα του καπιταλισμού και έτσι το θέμα πρέπει να το δούμε σ΄ όλη του την ιστορική διάσταση.
Υπάρχει μια πρώτη περίοδος, αυτή του σχηματισμού του καπιταλιστικού συστήματος με το πέρασμα της “εκκλησιαστικής διανόησης” στην ορθή διανόηση, όμως μας λέει ο Μax Weber. Μετά υπήρξε η περίοδος του “ελεύθερου καπιταλισμού” που κυριαρχεί όλο τον 19ο αιώνα και που στηρίζεται στον ανταγωνισμό εξ αρχής, στη συνέχεια στο σχηματισμό των TRUSTS και CARTELS για να αποφύγει τα καταστροφικά αποτελέσματα αυτού του ανταγωνισμού στη βιομηχανική τάξη.
Τον 20ο αιώνα εμφανίζεται η δεύτερη βιομηχανική επανάσταση με την εμφάνιση μιας δεύτερης πηγής ενέργειας, την πυρηνική ενέργεια και τους προόδους των τεχνικών μέσων παραγωγής, την αλυσιδωτή εργασία και τον αυτοματισμό.
Αν θα θέλαμε να δώσουμε σύντομα τους χαρακτήρες της νέας βιομηχανικής κοινωνίας θα λέγαμε ότι αυτή σημειώνεται με την ανάπτυξη της οργάνωσης, την γραφειοκρατία των επιχειρήσεων, ως επίσης με το γεγονός των οικονομικών κρίσεων την μεγάλη επέμβαση του κράτους στη βιομηχανία κ.α.
Απ΄ αυτή την ιστορική διάσταση, μια κοινωνιολογία της ψυχικής ασθένειας δεν μπορεί να ξεγλιστρήσει.
O ERICH FROMM, ο μεγάλος ψυχαναλυτής, υπέρμαχος της μαρξιστικής σκέψης που προσπάθησε να την ενώσει με τη Φροϋδική σκέψη, αφιέρωσε στα βιβλία του μεγάλο τμήμα σ΄ αυτή την περίοδο του σχηματισμού της βιομηχανικής κοινωνίας για να μας δείξει ότι η εξαφάνιση της ασφάλειας της εργασίας στη τάξη των εργαζομένων από το καπιταλιστικό σύστημα, έφερε μια κρίση στην ψυχική υγεία, γεγονός που χαρακτηρίζει την περίοδο αυτή. Για πολλούς ειδικούς, υπεύθυνοι παράγοντες για τις νευρώσεις του καιρού μας, είναι τα CHOCS μεταξύ των προσωρινοτήτων.
Γνωρίζουμε όλοι μας, πολύ καλά ότι το άτομο μαθαίνει μέσα στην οικογένεια τις παραδοσιακές αξίες, σεβασμού του άλλου και τον αλτρουισμό για να απορριφτούν μετά όλα αυτά μέσα σ΄ ένα κόσμο ανταγωνιστικό, που προωθεί ο καπιταλισμός, όπου το άτομο πρέπει να κτυπηθεί, να πολεμήσει, μη σκεπτόμενο παρά τον εαυτό του. Υπάρχει λοιπόν μια “πολιτιστική καθυστέρηση” μέσα στον καπιταλισμό, πάνω στις οικονομικές και οικογενειακές αξίες, γεγονός που μεταφράζεται σε μια καταστροφική σύγκρουση του ατόμου με συμπλέγματα ενοχών και ένα κλίμα διαρκούς άγχους.
Υπάρχει και ένας άλλος χαρακτήρας της βιομηχανικής καπιταλιστικής κοινωνίας ιδιαίτερα παθογόνος. Κάθε τι που παράγεται, παράγεται για να πωληθεί. Έτσι με τον χαρακτήρα αυτό, αυξάνομε τις ανάγκες του ατόμου, του δίνουμε ακατάπαυστες νέες επιθυμίες και νέες εμπνεύσεις. Δεν αρνιόμαστε την καλή πλευρά του γεγονότος που ονομάζεται “κοινωνία της αφθονίας” γιατί τ΄ άτομα δεν θέλουν μονάχα να ζουν, αλλά να ζουν πάντα καλύτερα. Όμως φθάνει μια στιγμή όπου μια ρήξη παράγεται μεταξύ των αναγκών και των δυνατοτήτων να πραγματοποιηθούν. Το όνειρο πηγαίνει πάντοτε μακρύτερα από την πραγματικότητα. Η ανικανότητα να δώσουμε μια ικανοποίηση, είναι η πηγή κάθε σειράς ψυχοπαθολογικών φαινομένων.
Όμως ας δούμε την όλη κατάσταση σύμφωνα με την Μαρξιστική θεωρία. Η διαλεκτική μέθοδος του MARX έδειξε ότι κανένα φαινόμενο και συνεπώς το φαινόμενο του μη φυσιολογικού, δεν πρέπει ν΄ αποκοπεί από τις περιβαλλοντικές καταστάσεις της εμφάνισης του. Κατά τον MARX πρέπει να κοιτάμε τις ολικές πραγματικές καταστάσεις , τις διαφωνίες και τις αντιθέσεις μέσα σ΄ ένα σύστημα. Δεν είναι οι απεργίες, ο πόλεμος ή η επανάσταση που μας εξηγούν τις καταστάσεις αλλά οι τεχνικοί μετασχηματισμοί, υλικοί και ηθικοί που θέτουν στον άνθρωπο προβλήματα δύσκολα και άλυτα. Οι παθογενείς συγκρούσεις του ατόμου είναι η αντανάκλαση ή η απήχηση μιας ιδιαίτερης ύπαρξης γενικών συγκρούσεων του καπιταλιστικού πολιτισμού.
Ο Mao Tse Tuηg, πηγαίνοντας ακόμα πιο πέρα, γράφει ότι δεν πρέπει να βλέπουμε μονάχα τις συγκρούσεις μεταξύ των παραγωγικών δυνάμεων, που δεν παύουν βέβαια να είναι βασικές, αλλά το σύνολο των αντιθέσεων, ιδεολογικών, πολιτικών και πολιτιστικών.
Σήμερα όλα τ΄ ανωτέρω, στην κρίση που βιώνουμε, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, επιβεβαιώνονται. Μας είναι γνωστό μέσω ερευνών, λόγω της οικονομικής κρίσης ότι η εμφάνιση προβλημάτων ψυχικής υγείας, σχετίζεται με πολλούς κοινωνικούς και οικονομικούς καθοριστικούς παράγοντες όπως η φτώχια, οι στερήσεις και οι ανισότητες. Είναι λοιπόν δεδομένο ότι όσο η φτώχια αυξάνεται τόσο τίθεται σε κίνδυνο η ψυχική υγεία του πληθυσμού. Άρα η ιστορική εξέλιξη του καπιταλισμού μας βεβαιώνει και την αύξηση της ψυχικής ασθένειας στον πληθυσμό.
