Του Δημήτρη Μιμή
Συνηθίζουμε να λέμε ότι οι λέξεις δεοντολογία και ηθική είναι συνώνυμες. Αυτό είναι και αληθινό και ψεύτικο. Η ηθική είναι μια κανονιστική πειθαρχία που έχει ως στόχο να φροντίζει πώς να πραγματοποιούνται τα πράγματα. Μ΄ αυτό τον τρόπο μας επιβάλλεται το ποιος είναι καλός, αξιοπρεπής και κατάλληλος.
Από την άλλη πλευρά, η επιδίωξη της ευχαρίστησης παρουσιάζεται συχνά αντίθετη με την ηθική.
Το θέμα αυτό έχει απασχολήσει πολλούς φιλόσοφους από την αρχαιότητα έως και σήμερα και θα συνεχίσει ν΄ απασχολεί ακόμα και τους νεότερους.
Πρώτος, με το θέμα, έχει ασχοληθεί ο Επίκουρος, ο οποίος μας λέει ότι μπορούμε να οικοδομήσουμε μια ηθική για την ευχαρίστηση. Η αναζήτηση της ευχαρίστησης είναι θεμιτή και πρέπει να την επιδιώκουμε με την προϋπόθεση ότι αυτή θα μας φέρει μια ψυχική ηρεμία. Πράγματα, όμως, που μας προκαλούν υπέρμετρη ευχαρίστηση σήμερα, αύριο μπορούν να αποδειχθούν επιζήμια για το μέλλον. Θα πρέπει λοιπόν να ζυγίζουμε τα πράγματα πριν ενδώσουμε στην πρόσκαιρη ευχαρίστηση. Η Επικούρεια φιλοσοφία βρίσκει σήμερα έδαφος στην ψυχανάλυση με κύριο εκφραστή της τον ψυχαναλυτή Ίρβιν Γιάλομ.
Αλλά και ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης ασχολήθηκε με το θέμα και θα πει ότι δεν μπορούμε να θεμελιώσουμε μια ηθική για την ευχαρίστηση, ότι δεν πρέπει να απολαμβάνουμε αυτό που χρησιμοποιείται και ότι πρέπει να διακόψουμε τη χρήση της απόλαυσης.
Ο Καζαντζάκης μελέτησε τις αρχές του Αγίου Φραγκίσκου και αναζήτησε στη ζωή του αλλά και στα έργα του, τη φιλοσοφία του Αγίου Φραγκίσκου και έδωσε σημάδια των κατευθυντήριων γραμμών του Αγίου. Μάλιστα αναζήτησε και άλλους συνεχιστές της θεώρησης αυτής, όπως του Αλβέρτου Σβάϊτσερ.
Όμως και ο Σπινόζα, ξαναπήρε στα χέρια του τη θεωρία του Επίκουρου, και μας λέει ότι, η επιθυμία είναι η ουσία του ανθρώπου. Είναι δηλαδή η προσπάθεια με την οποία ο άνθρωπος προσπαθεί και επιμένει στην ύπαρξη του.
Σήμερα ο άνθρωπος αγνοεί τι προκαλεί την επιθυμία του. Αναζητά την ικανοποίηση της, με κάθε τρόπο, χωρίς να σκέφτεται τις συνέπειες μιας τυχόν κατάχρησης. Με την ικανοποίηση της επιθυμίας υπάρχει προσωρινή ψυχική ηρεμία στο άτομο που είναι απαραίτητη για το άτομο αλλά και για την κοινωνία όπου το άτομο ζει. Η μη ικανοποίηση των επιθυμιών δημιουργεί παθολογίες και αυτό είναι ένα σημείο όπου είχε επικεντρωθεί αρχικά η ψυχαναλυτική θεωρία.
Ο S. Freud, στο βιβλίο του “ O πολιτισμός πηγή δυστυχίας” παραδέχεται ότι ο πολιτισμός μειώνει την ανθρώπινη ηδονή, έτσι ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να ζουν ειρηνικά αλλά παράλληλα τον μετατρέπει σε υπήκοο μιας ανώτερης κοινωνικής εξουσίας έτσι που δημιουργεί σ΄ αυτόν δυστυχία και ψυχοπαθολογία, μέσω της καταστολής των ενστίκτων.
Σήμερα ο άνθρωπος μπορεί να ικανοποιεί τις επιθυμίες του; Μπορεί αυτή η ικανοποίηση να είναι στα πλαίσια μιας ηθικής; Σήμερα μπορούμε να μιλάμε για μια ηθική της ικανοποίησης;
Για να απαντήσουμε θα πρέπει να λάβουμε υπ΄ όψη μας τις οικογενειακές, κοινωνικές και κυρίως θρησκευτικές συνθήκες που κυριαρχούν στην κάθε κοινωνία. Ο συνδυασμός των θεωριών και των συνθηκών που επικρατούν θα είναι ο τέλειος συνδυασμός.
