Της Αφροδίτης Γερωνυμάκη*
Ο λόγος όχι για τη μπάλα. Ο όρος “penalty” μπορεί να μονοπωλεί συχνά τις συζητήσεις κατά τον απόηχο των ποδοσφαιρικών αγώνων αλλά είναι εξίσου οικείος στο χώρο των ποινικολόγων καθώς χρησιμοποιείται με τη σημασία της ποινής, ενώ συνδυασμένος με τη λέξη death σφραγίζει με βουλοκέρι δικαστικές υποθέσεις και στέλνει στη λαιμητόμο τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Ο “μέγας ευαγγελιστής της ψηφιακής εποχής” Steve Jobs φημολογείται πως είχε δηλώσει ότι θα έδινε όλη του τεχνολογία για ένα και μόνο απόγευμα με το Σωκράτη, το Σωκράτη που οι σύγχρονοι του Αθηναίοι θιασώτες της Δημοκρατίας κατηγόρησαν για αθεΐα και διαφθορά των νέων και καταδίκασαν σε θάνατο. Ένας άνθρωπος που δήλωνε πως το μόνο που ήξερε ήταν η ίδια του η άγνοια, ξεσκέπαζε με ευκολία την ψευδή σοφία των δημαγωγών πολιτικών και μίλησε γι αυτό που κάθε δάσκαλος μαθαίνει σήμερα στο μαθητή του, την κριτική σκέψη, το «δαιμόνιο» που τον καθοδηγούσε. Αυτό ακριβώς το δαιμόνιο ερμήνευσαν οι δικαστές ως νέα θεότητα και φρόντισαν να απαλλαγούν από την «απειλητική» του παρουσία εξαναγκάζοντας τον να πιει κώνειο.
Από τη δηλητηρίαση, το μπρούτζινο ταύρο, την ταφή, τον τροχό, το διαμελισμό, τη σύνθλιψη, τη σταύρωση, τον ανασκολοπισμό, το λιθοβολισμό, την καύση και τη σφαγή ως τον τυφεκισμό, τη θανατηφόρο ένεση, τον αποκεφαλισμό, την ηλεκτρική καρέκλα και τον απαγχονισμό, άνθρωποι όλων των εποχών ανά τον κόσμο χρησιμοποίησαν όπλα αποτρόπαια, ασύλληπτης φρικαλεότητας για να επιβάλλουν την ποινή του θανάτου.
Στη χώρα μας, η τελευταία θανάτωση εγκληματία πραγματοποιήθηκε στο Ηράκλειο, στις 25 Αυγούστου 1972. Η υπόθεση Λυμπέρη, ο οποίος έκαψε ζωντανούς σύζυγο, δυο παιδιά και πεθερά συγκλόνισε και εξόργισε το πλήθος. Οι μεγαλύτεροι έχουν ακόμα μνήμες από τα δημοσιεύματα της εποχής, που συγκλονίζουν. Ύστερα από αυτό, η θανατική τιμωρία δεν εφαρμόστηκε ξανά σε ελληνικό έδαφος μέχρι και την επίσημη κατάργησή της με νόμο το 1994. Κάπως έτσι, εκείνο το πρωινό, ο Λυμπέρης πέρασε κατά κάποιο τρόπο στην ιστορία.
Από τότε τα εγκλήματα δεν έλειψαν από το αστυνομικό δελτίο και όσο πιο αθώο και απροστάτευτο υπήρξε το θύμα τόσο μεγαλύτερη ήταν η δίψα για απονομή δικαιοσύνης. Κάποιοι υπέρμαχοι αυτής της τιμωρίας, σε κάθε μέρος της γης, απαιτούν ποινή αντάξια των ειδεχθών πράξεων και ανταποδοτική λειτουργία του νόμου. Εάν «ξεφορτωθούμε»,εξάλλου, τον αδικούντα θα κοιμόμαστε ήσυχοι τα βράδια γιατί, όχι μόνο ο ίδιος δεν θα επαναλάβει την πράξη του, αλλά, καθώς ο θάνατος φοβίζει περισσότερο από τον εγκλεισμό, ο παραδειγματισμός και η αποτρεπτικότητα θα λειτουργήσουν ως μέσα πρόληψης. Τοιουτοτρόπως, θα αισθανθούν δικαίωση και οι συγγενείς των θυμάτων . Ίσως, αυτές να είναι μοιραία οι σκέψεις που όπλισαν τα χέρια τόσων και τους ώθησαν να πάρουν το νόμο στα χέρια τους αν ο θεσπισμένος νόμος, που προβλέπει στη χειρότερη περίπτωση ισόβια κάθειρξη, δεν έμοιαζε δίκαιος.
Όμως, ποια δοσοληψία χυμένου αίματος θα φέρει πίσω έναν άνθρωπο που χάθηκε; Να απαιτήσεις δικαιοσύνη είναι δικαίωμα ανθρώπινο, αναφαίρετο. Το να απαιτήσεις εκδίκηση, όμως, και να ταυτίσεις τη δικαίωση με την ικανοποίηση του να βλέπεις δυο οικογένειες-και όχι μία- να πενθούν γύρω από δύο θύματα-και όχι ένα-, να καταστρέψεις δυο ζωές-και όχι μια-, παραπέμπει στους νόμους της ζούγκλας, εκεί που τα άλογα ζώα κατασπαράσσουν το ένα το άλλο εκδικητικά για να επιβιώσουν. Κι αν ακόμα δεχτούμε ότι η θανατική ποινή έχει θέση ανάμεσα στα μέσα των έλλογων όντων τα οποία στοχεύουν στην περιστολή του εγκλήματος, άραγε ποιος εγγυάται οτι θα παραδειγματιστούν τα υπόλοιπα «μη-θηρία» και θα σωφρονιστούν; Πουθενά δεν έχει αποδειχτεί κάτι τέτοιο. Αντιθέτως, η βία φέρνει βία και το κακό αναπαράγεται.
Όταν, το Δεκέμβριο του 2006, πρώτο θέμα στα ΜΜΕ ήταν η καταδίκη του Σαντάμ Χουσεΐν και η εικόνα του απαγχονισμού του προβλήθηκε παντού, κανείς δε φρόντισε να εξηγήσει στα μικρά αγγελούδια που το θεώρησαν παιχνίδι και το μιμήθηκαν ότι εκείνος ήταν ο «κακός». Ναι, ήταν μάλλον ο πιο στυγερός εκτελεστής δικτάτορας μετά το Χίτλερ. Προφανώς, αυτό ήταν αρκετό για να τεθεί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων η αξία της ανθρώπινης ζωής, να γίνει η εκτέλεση κάποιου δημόσιο θέαμα, να συγχαρούμε όσους συνέδραμαν σε αυτήν και να ανακουφιστούμε με την καταπάτηση του αναπαλλοτρίωτου δικαιώματος ενός ανθρώπου στη ζωή. Κυβέρνησε, όπως κυβέρνησε, πάνω από 23 χρόνια. Πεθαίνοντας έτσι για τι πρόλαβε να μετανιώσει; Πόσες ελευθερίες πρόλαβε να στερηθεί και πόσες ευκαιρίες είχε να συνειδητοποιήσει το κακό που προξένησε;
Ακόμα και αν ο φταίχτης δε σωφρονιστεί ποτέ, η ετυμηγορία έχει πολλά να πει τόσο για τη νομοθεσία όσο και για το πρόσωπο της κοινωνίας όπου συμβαίνουν όλα αυτά. Η πολιτεία είτε γίνεται ένας ακόμη θύτης που ισοπεδώνει κάθε έννοια σεβασμού στα ανθρώπινα δικαιώματα είτε ανεβάζει ένα λιθαράκι τη στάθμη του πολιτισμού.
Σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία, η θανατική ποινή είναι «η πιο σκληρή, απάνθρωπη και εξευτελιστική τιμωρία». Η παγκόσμια κοινότητα φαίνεται να συμφωνεί:
Συνολικά 102 χώρες έχουν καταργήσει τη θανατική ποινή, άλλες 57 δεν την εφαρμόζουν ή την εφαρμόζουν σε ειδικές περιπτώσεις, όπως εγκλήματα πολέμου. Από την άλλη όψη του νομίσματος, τουλάχιστον 2.390 άνθρωποι εκτελέστηκαν μόνο το 2008 σε 25 χώρες ενώ ο αριθμός των μελλοθανάτων ξεπερνά τους οκτώ χιλιάδες. Σε 37 κράτη, κυρίως της Ασίας, της Αφρικής και της Αμερικής, ισχύει σήμερα η εσχάτη των ποινών. Πρώτη σε εκτελέσεις παγκοσμίως, η Κίνα.
Έχει μεγάλη σημασία η ελεύθερη αποδοχή των κανόνων της ηθικής από τον άνθρωπο, γιατί η ηθική δεν είναι καρπός της βίας, αλλά της ελευθερίας.
Τσέζαρε Μπεκαρία
*Η Αφροδίτη Γερωνυμάκη είναι φιλόλογος
