Του Κώστα Μπογδανίδη
Μπορεί ο...Τζουμπές να κυριάρχησε το 19ο αιώνα στην Ελλάδα, αλλά η...σχολή του μάλλον παραμένει!
«Κύριοι, οι βουλευταί είμαστε 190 αφαιρέσατε 23 απόντας και μη ορκισθέντας, μένουν 167, το ήμισυ είναι 84, ημείς είμαστε 92 και ακόμη παραπάνω. Κηρύττω απαρτίαν»!
Η φράση αυτή έχει μείνει μνημειώδης και προηγήθηκε της…δημιουργικής λογιστικής. Την είπε ο πρόεδρος της Βουλής το 1874 και ήταν ουσιαστικά η αρχή για να περάσει ο ελληνικός πολιτικός βίος σε μία περίοδο παρατεταμένης ανωμαλίας . Ήταν η αφορμή για να συμβούν τα τραγικά γεγονότα των «Στηλιτικών», το Νοέμβριο του 1874…
Στην Ελλάδα έχουμε συνηθίσει να μένουν στην Iστορία ανάλογα τον μήνα (Νοεμβριανά, Ιουλιανά, Δεκεμβριανά) ή την αιτία (Ευαγγελικα, Λαυρεωτικά κ.α), έτσι και τα «Στηλιτικά».
Που δεν ήταν τίποτε άλλο από τα ονόματα των βουλευτών του τότε πρωθυπουργού Δημ.Βούλγαρη (του επονομαζόμενου και «Τζουμπέ») που προσπάθησε να επιβάλει την πολιτική του κυριαρχία νομοθετώντας και αποφασίζοντας για καίρια ζητήματα χωρίς καν να έχει την πλειοψηφία!
Οι βουλευτές του γράφτηκαν σε στήλες-όπως στην αρχαιότητα με τους προδότες-για να τους ξέρουν άπαντες, τους χλεύαζαν και τους λοιδορούσαν. Ήταν τα «Στηλιτικά»…
Το πλαίσιο…
Στην Ελλάδα από το Μάιο του 1865, όταν διεξήχθησαν οι πρώτες εκλογές με το νέο σύνταγμα, και έως τις εκλογές του 1875, από τις οποίες αναδείχθηκε η πρώτη κυβέρνηση στο ελληνικό κράτος που διέθετε δεδηλωμένη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, μεσολάβησαν πέντε ακόμη εκλογικές αναμετρήσεις: Μάρτιος 1868, Mάιος 1869, Φεβρουάριος 1872, Ιανουάριος 1873 και Ιούνιος 1874.
Tη δεκαετία αυτή η διακυβέρνηση της χώρας γνώρισε δεκαοκτώ κυβερνητικά σχήματα (συμπεριλαμβανομένων των κυβερνήσεων Aλ. Κουμουνδούρου και X. Τρικούπη που διεξήγαγαν τις εκλογές του 1865 και 1875 αντίστοιχα). Aπό αυτά λίγα μόνο είχαν διάρκεια ζωής μεγαλύτερη από μερικούς μήνες. Η πολιτική αστάθεια αποτέλεσε σταθερό χαρακτηριστικό όλης αυτής της περιόδου. Σε αυτό συνέτειναν οι διαφωνίες ως προς το χειρισμό της νέας επανάστασης στην Κρήτη (1866-69). Ωστόσο, τα βαθύτερα αίτια της πολιτικής αστάθειας βρίσκονται αλλού. Παρά τις βελτιώσεις στη λειτουργία του κοινοβουλευτισμού που εισήχθησαν με το Σύνταγμα του 1864, οι βασιλικές παρεμβάσεις, ο διορισμός κυβερνήσεων κοινοβουλευτικής μειοψηφίας και η καταχρηστική διάλυση της Βουλής εξακολουθούσαν να αποτελούν σταθερές και επαναλαμβανόμενες όψεις του πολιτικού βίου της χώρας.
Tην περίοδο αυτή πρωθυπουργικό ρόλο αναλαμβάνουν πολιτικοί όπως ο Δ. Βούλγαρης, ο Επ. Δεληγιώργης, ο Θρ. Ζαΐμης και ο Αλ. Κουμουνδούρος.
Η νοθεία…
Αυτό είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο ο βασιλιάς έκανε ό,τι ήθελε. Στο πολιτικό πεδίο. Διότι στο εκλογικό η νοθεία και η βία των εκλογών του 1874 ξεπέρασε κάθε όριο. Ο Βούλγαρης που προηγουμένως είχε πάρει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης από το βασιλιά και διεξήγαγε εκλογές που δεν είχαν προηγούμενο στην καλπονοθεία. Και πάλι όμως δεν μπόρεσε να ξεπεράσει το όριο για να έχει άνετη κυβερνητική πλειοψηφία. Κάτι πάντως που δεν τον εμπόδισε να αρχίσει διώξεις υπαλλήλων, δημοσιογράφων, πολιτικών του αντιπάλων ακόμη για να εδραιώσει το υπουργείο του.
Εκεί όμως που πραγματικά ξεπέρασε τον εαυτό του ήταν το κοινοβούλιο. Ο πρόεδρός του κατ’εντολήν του Βούλγαρη αποφάσισε ότι υπάρχει…απαρτία. Με όλους και όλους 92 βουλευτές θεώρησε ότι αυτή κάνουν απαρτία στους…190! Ακριβώς τα αντίθετα ανέφερε το άρθρο 56 του συντάγματος το οποίο παραβιαζόταν κατάφωρα. Με το σκεπτικό αυτό πέρασε και τον προϋπολογισμό γεγονός που ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών στην αντιπολίτευση, το λαό , τους φοιτητές και σχεδόν στο σύνολο του Τύπου, ο οποίος έκανε κάτι το πρωτοφανές στα χρονικά. Να δημοσιεύσει ολόκληρες στήλες με τα ονόματα των βουλευτών του Βούλγαρη. Που είχαν γίνει πια τα πλέον ανυπόληπτα πρόσωπα. Οπου και να πήγαιναν τους πετούσαν ντομάτες και τους χλεύαζαν… Ήταν οι Στηλίτες…
Σύσσωμη η Nομική Σχολή κήρυξε αντισυνταγματική την δραστηριότητα της βουλής, με εξαίρεση τον καθηγητή Ν.Σαρίπολο που αργότερα παραιτήθηκε…
Η ομαλοποίηση…
Η κατάσταση ομαλοποιήθηκε πολλούς μήνες αργότερα. Με το Σύνταγμα του 1864 ο βασιλιάς διατηρούσε το δικαίωμα να διορίζει και να παύει κυβερνήσεις και υπουργούς κατά τη δική του βούληση. Οι βασιλικές παρεμβάσεις δηλαδή συνεχίστηκαν κατά την πρώτη δεκαετία του Γεωργίου, με αποτέλεσμα το σχηματισμό βραχύβιων κυβερνήσεων που καμιά δε διέθετε κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Το ζήτημα αυτό, το οποίο ταλάνισε την πολιτική ζωή του τόπου για περισσότερα από σαράντα χρόνια, θα λυθεί οριστικά με την αποδοχή από το Γεώργιο της αρχής της δεδηλωμένης. Αυτό έγινε στις 11 Αυγούστου 1875 με το βασιλικό λόγο ενώπιον της νέας βουλής που είχε προκύψει από τις πρόσφατες εκλογές. Την ομιλία φέρεται να έχει συντάξει ο απερχόμενος πρωθυπουργός Χ. Τρικούπης. Είναι αυτός που με σειρά άρθρων -μεταξύ αυτών και το περίφημο Τις πταίει- που δημοσιεύθηκαν το καλοκαίρι του 1874 σε αθηναϊκή εφημερίδα, συνέβαλε αποφασιστικά στη μεταστροφή της βασιλικής στάσης. H δήλωση αποδοχής της αρχής της δεδηλωμένης αποτέλεσε για το Γεώργιο ηθική και όχι συνταγματική δέσμευση, η οποία θα προϋπέθετε αναθεώρηση του συντάγματος. Mε την αποδοχή της αρχής της δεδηλωμένης καθίστανται ανενεργά τα άρθρα 31 ("Ο Βασιλεύς διορίζει και παύει τους Υπουργούς αυτού") και 37 ("Ο Βασιλεύς...έχει το δικαίωμα να διαλύει την Βουλήν") του Συντάγματος του 1864. Η εντολή σχηματισμού κυβέρνησης θα δινόταν, πλέον, σε εκείνον που είχε εξασφαλίσει τη δεδηλωμένη εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών, ενώ και για τη διάλυση της βουλής απαιτούνταν και πάλι η προηγούμενη συγκατάθεση της πλειοψηφίας.
Και να πως περιγράφει ο Γ. Σουρής τα περίφημα « Στηλιτικά»
«Και άρχισε να γίνεται των νόμων λειτουργία
και ανεβοκατέβαιναν τα τότε Υπουργεία*.
Και ήλθαν τα Στηλιτικά και οι Μαραθωνομάχοι*
εις τον Μεγαλειότατον εγύρισαν τη ράχη
και όλοι εμελέτησαν κι΄ εσκέφθησαν καινά*,
κι΄ εσείσθησαν κι΄ ετράνταξαν κοιλάδες και βουνά".
Γεώργιος Σουρής
Φτάνει, λοιπόν, το φθινόπωρο του 1874 και η έναρξη των εργασιών της νέας Βουλής. Προτεραιότητα για τη νέα κυβέρνηση η ψήφιση του προϋπολογισμού. Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα: το άρθρο 56 του Συντάγματος προβλέπει την παρουσία τουλάχιστον των μισών βουλευτών (δηλαδή 95) για την ύπαρξη απαρτίας ώστε η συνεδρίαση να είναι έγκυρη. Οι βουλευτές, όμως, της αντιπολίτευσης είναι αποφασισμένοι να μην αφήσουν την κυβέρνηση Βούλγαρη να περάσει τις ρυθμίσεις που επιθυμεί.
Στις 30 Νοεμβρίου 1874 ο πρόεδρος του σώματος Ζάρκος συγκαλεί συνεδρίαση για το απόγευμα. Εντελώς τυχαία, όμως, οι περισσότεροι βουλευτές της αντιπολίτευσης δεν ειδοποιούνται εγκαίρως από τους κλητήρες της Βουλής, με αποτέλεσμα στην αίθουσα να βρίσκονται σχεδόν αποκλειστικά οι Βουλγαρικοί βουλευτές. Αυτοί βεβαίως είχαν ειδοποιηθεί.
Ο πρόεδρος της Βουλής, μέλος της παράταξης Βούλγαρη, διαπιστώνει το δίχως άλλο απαρτία, καταγράφοντας ως παρόντες αποχωρούντες αντιπολιτευόμενους βουλευτές που, σίγουροι οτι δεν υπήρχε απαρτία, αποχωρούσαν. Οι αποχωρήσαντες δεν είχαν ζητήσει επίσημα την άδεια του να αποχωρήσουν, άρα ήταν παρόντες, απαντά στις αντιδράσεις βουλευτών της αντιπολίτευσης.
Αφού, λοιπόν, η Βουλή είχε «απαρτία», τότε μπορεί να ψηφίσει τόσο τον προϋπολογισμό του 1875, όσο και άλλα σημαντικά φορολογικά νομοσχέδια με ρουσφετολογικό περιεχόμενο, απαραίτητα για την πολιτική ενίσχυση του Βούλγαρη. Κι ας ήταν παρόντες 85 μόλις βουλευτές, παραβιάζοντας έτσι το Σύνταγμα.
Η αντιπολίτευση συνασπίστηκε σε κοινό αγώνα, η κοινή γνώμη εξεγέρθηκε, οι κυβερνητικοί βουλευτές έγιναν στόχος ύβρεων και προπηλακισμών.
Η κυβέρνηση Βούλγαρη αναγκάστηκε να παραιτηθεί. Η νέα Βουλή την παρέπεμψε σε ειδικό δικαστήριο αλλά η δίκη τελικά ματαιώθηκε, γιατί στο μεταξύ, το 1877, ο Δημήτριος Βούλγαρης πέθανε.
Υπουργεία": έτσι λέγονταν τότε οι κυβερνήσεις,
"Μαραθωνομάχοι": αποκαλεί ο Γ. Σουρής τους Βουλευτές από τους μαραθώνιους λόγους τους,
"εσκέφθησαν καινά": είτε με νέες ερμηνείες, είτε χωρίς απαρτία.
ΠΗΓΕΣ
IME
Ασπρέας, Γ., Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος. 1821-1928,3τ., Αθήνα, Σιδέρη, 1930.
Kαρανικόλας, Γ., Νόθες εκλογές στην Ελλάδα,
Βακαλόπουλος, A., Ιστορία του νέου Ελληνισμού, τ Β1, Γ΄, Θεσσαλονίκη,1968.
Βερέμης, Θ., "Ο τακτικός στρατός στην Eλλάδα του 19ου αιώνα, στοΔ. Tσαούσης (επιμ.), Όψεις της ελληνικής κοινωνίας του 19ου αιώνα,Αθήνα, Εστία, Διαμαντούρος, N., "Η εγκαθίδρυση του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδακαι η λειτουργία του κατά τον 19ο αιώνα", Δ. Tσαούσης (επιμ.), Όψειςτης ελληνικής κοινωνίας του 19ου αιώνα, Αθήνα, Εστία Μαρκεζίνης, Σπ., Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος. Η Αναγέννησιςτης Ελλάδος 1828-1862. H Συνταγματική Βασιλεία 1863-1909, τ. 1, 2,Αθήνα, Πάπυρος
Σβορώνος N., Επισκόπηση της Nεοελληνικής Iστορίας, Aθήνα, Θεμέλιο
Εφημερίδα Πατρίς, Τα “Στηλιτικά” και η μειοψηφία του “Τζουμπέ”, Κώστας Α. Μπογδανίδης
Wikipedia.org
Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια" τομ.ΚΒ΄, σελ.378.
Γεώργιος Σουρής: "Τα Άπαντα" τομ.2ος, σελ.19.
Tvxs.gr
Cretalive.gr
