του Ζαχαρία Εμμ. Δοξαστάκη
Ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης αστικών αποβλήτων περιλαμβάνει την εφαρμογή προγραμμάτων( τεχνικών) για τη βελτιστοποίηση του συστήματος συλλογής, τον περιορισμό της παραγωγής αποβλήτων , τη διαλογή στην πηγή, την ανακύκλωση των διαχωρισμένων υλικών , την εφαρμογή συστημάτων μεταφόρτωσης για την αύξηση της οικονομικής αποδοτικότητας του συστήματος, τη χρήση μεθόδων επεξεργασίας με στόχο την ενεργειακή αξιοποίηση ή την επαναχρησιμοποίηση των υλικών και τη διάθεση του τελικού υπολείμματος σε σύγχρονους Χώρους Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ).
Θα πρέπει να τονίσουμε , πως δεν υπάρχει βέλτιστη τεχνολογία για το σύνολο των περιπτώσεων διαχείρισης στερεών αποβλήτων , καθώς κάθε μια από αυτές παρουσιάζει μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα τα οποία πρέπει να λαμβάνονται υπόψη από τους αρμόδιους φορείς (ΦοΔΣΑ) που θα κληθούν να κατασκευάσουν και να λειτουργήσουν τα έργα. Κρίσιμη παράμετρος σχεδιασμού είναι η ποιοτική και ποσοτική σύσταση των αποβλήτων, αλλά και ο βαθμός ανάπτυξης της αγοράς για την αξιοποίηση των προϊόντων .
Μια νέα έννοια αυτή της " κυκλικής οικονομίας" άρχισε να απασχολεί τελευταία τις επιστημονικές συζητήσεις που αναπτύσσονται για την ορθολογική διαχείριση των απορριμμάτων, ιδιαίτερα από το Δεκέμβριο του 2015 που η κυκλική οικονομία έχει υιοθετηθεί απο την Ευρωπαϊκή Ένωση.
ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ( ΕΣΔΑ).
Η Κυβέρνηση , μετά απο διαβούλευση, διάλογο και ανταλλαγή απόψεων, πάνω στο σχέδιο συζήτησης που είχε καταρτίσει , ολοκλήρωσε τις διαδικασίες του διαλόγου το Δεκέμβριο του 2015 και προχώρησε στη σύνταξη του τελικού σχεδίου Κοινής Υπουργικής Απόφασης για το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ).
Με την αρίθμ. οικ. 51373/4684/25-11-2015 ΚΥΑ του Υπουργού Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης και του Αναπληρωτή Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας , που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 2706/ΤΒ'/15/12/2015, εγκρίθηκε το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων ( ΕΣΔΑ) .
ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ ΤΟΥ ΕΣΔΑ
Η ΚΥΑ 51373/4684/2015 εκδόθηκε κατ' εξουσιοδότηση των άρθρων 22και 35 του Ν. 4042/2012 , σε συμμόρφωση του άρθρου 29 της οδηγίας 2008/98 ΕΚ και του Συμβουλίου " Για τα απόβλητα και την κατάργηση ορισμένων οδηγιών".
Το ΕΣΔΑ καθορίζει την πολιτική, τις στρατηγικές και τους στόχους διαχείρισης των αποβλήτων σε εθνικό επίπεδο και προσδιορίζει τις γενικές κατευθύνσεις για τη διαχείριση των αποβλήτων , υποδεικνύοντας τα ενδεδειγμένα μέτρα και δράσεις , ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι και οι αρχές που θέτει ο Ν. 4042/2012( ΦΕΚ 42Α').
Ο Γενικός Γραμματέας Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων Κ. Ευάγγελος Καπετάνιος σε συνέντευξή του δήλωσε : " Το νέο Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων, στοχεύει στην αποκεντρωμένη διαχείριση των αποβλήτων ,σε μικρότερα έργα και δίνει έμφαση στην ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση. Αυτό άλλωστε απαιτεί η Ευρωπαϊκή Νομοθεσία".
ΣΤΟΧΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΩΣ ΤΟ 2020 ΓΙΑ ΤΑ ΣΤΕΡΕΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ.
Το 50% των απορριμμάτων με προδιαλογή να οδηγείται σε ανακύκλωση . Το υπόλοιπο 50% μπορεί να προέρχεται απο σύμμεικτα απορρίμματα- και πρέπει συνεχώς να μειώνεται- να οδηγείται σε μονάδες επεξεργασίας , ώστε να ανακτάται τουλάχιστον το 24% για ανακύκλωση.Ουσιαστικά ο στόχος είναι το 74% ανακύκλωση και το υπόλοιπο 26% , ως άχρηστο υπόλειμμα , να οδηγείται στο Χώρο Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων ( ΧΥΤΥ) . Υπάρχουν Σκανδιναυικές χώρες ( πχ η Σουηδία) με σχεδόν μηδενικά οργανικά απόβλητα.
Ήδη το σύνολο , σχεδόν, των Περιφερειών της της χώρας( 11 απο τις 13) έχουν υποβάλλει περιφερειακό σχεδιασμό διαχείρισης αποβλήτων ( ΠΕΣΔΑ). Για πρώτη φορά , όντως, με το ΕΣΔΑ δίνεται αρμοδιότητα στους δήμους , προκειμένου να εκπονήςουν τα τοπικά σχέδια διαχείρισης των απορριμμάτων , τα οποία θα ενσωματωθούν στα Περιφερειακά Σχέδια Διαχείρισης Αποβλήτων ( ΠΕΣΔΑ) . Η καθυστερημένη υποβολή των τοπικών σχεδίων , οδηγεί αναπόφευκτα σε καθυστέρηση της ολοκλήρωσης της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων ( ΣΜΠΕ), προκειμένου να προχωρήσουν οι απαιτούμενες διαδικασίες.
ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ( ΕΣΔΑ) ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ( ΠΕΣΔΑ) ΚΡΗΤΗΣ
Ο Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ)Κρήτης είχε συνταχθεί το 2006 και αναθεωρήθηκε με την 89/2013 απόφαση του Περιφερειακού Συμβουλίου Κρήτης ( ΑΔΑ: Β Λ 4 Τ 7 Λ Κ- ΛΙ Ω) " Έγκριση απόφασης για την αναθεώρηση - επικαιροποίηση του Περιφερειακού Σχεδιασμού Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων ( ΠΕΣΔΑ) Κρήτης".
Η Περιφέρεια Κρήτης πρωτοπορώντας , όπως και το 2013 , πρόσφατα , προχώρησε, για τους δήμους της Κρήτης που αδυνατούσαν , στην εκπόνηση , για λογαριασμό τους, των τοπικών σχεδίων διαχείρισης απορριμμάτων( ΤΣΔΑ), όπως ορίζει η νομοθεσία. Η Περιφέρεια επιδιώκει το συντομότερο δυνατό , μετά από διαβούλευση, την ενσωμάτωση των τοπικών σχεδίων στον Περιφερειακό Σχεδιασμό και την τελική επικύρωσή του.
Άποψη μας είναι , ότι η Περιφέρεια Κρήτης πρέπει με ταχείς ρυθμούς να ολοκληρώσει τις αναγκαίες διαδικασίες τυπικής προσαρμογής του ΠΕΣΔΑ Κρήτης στις απαιτήσεις του ΕΣΔΑ και να υποβάλλει προτάσεις για την ένταξη και χρηματοδότηση των αναγκαίων έργων και υποδομών που προβλέπονται . Επιπλέον να στοχεύσει στην έγκριση δημοπράτησης , άμεσα, των δύο ώριμων έργων της Χερσονήσου και του Αμαρίου και να προετοιμάζεται για την εξασφάλιση των εγκρίσεων και των υπόλοιπων έργων που προβλέπει ο σχεδιασμός σε επίπεδο Κρήτης.
Θέλω να τονίσω , ότι το ενδιαφέρον του Περιφερειάρχη Κρήτης , αλλά και του Περιφερειακού Συμβουλίου Κρήτης, υπήρξε έντονο, διαρκές και ουσιαστικό στην προσπάθεια που καταβλήθηκε από το Δήμο Χερσονήσου και το ΦοΔΣΑ Βόρειας Πεδιάδας για την ωρίμανση του έργου: " Μονάδα Μηχανικής Διαλογής Σύμμεικτων Απορριμμάτων και Κομποστοποίηση του Οργανικού Κλάσματος στο Δήμο Χερσονήσου", κατά την περίοδο 2011-2014 που υπήρξα Δήμαρχος Χερσονήσου.
Η Περιφέρεια Κρήτης φαίνεται ότι θα είναι από τις πρώτες περιφέρειες που θα υποβάλλουν τον επικαιροποιημένο ΠΕΣΔΑ και με τον τρόπο αυτό θα πετύχει και την εξασφάλιση των αναγκαίων πιστώσεων που απαιτούνται για την κατασκευή των έργων που προβλέπονται και θα υλοποιήσουν τον ΠΕΣΔΑ. Είναι γνωστό και αποτελεί λόγο ανησυχίας και προβληματισμού , ότι το σύνολο των αναγκαίων πόρων για την υλοποίηση του ΕΣΔΑ είναι 2,4δις.ευρώ και χωρίς καμία αμφισβήτηση δεν έχουν εξασφαλιστεί ( πρόσφατα δημοσιεύματα στα αθηναϊκά και τοπικά ΜΜΕ ασχολήθηκαν με το θέμα αυτό). Οι διασφαλισμένοι πόροι στο τρέχον Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης είναι περίπου 800εκατ. ευρώ.
ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑΓΚΑΙΩΝ ΠΟΡΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΣΔΑ
Σύμφωνα με τα σχέδια των περιφερειών , αλλά και την καταγραφή του Υπουργείου Περιβάλοντος και Ενέργειας οι αναγκαίοι πόροι για να υλοποιηθεί το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων( ΕΣΔΑ) ανέρχονται σε 2,4δις. ευρώ. Οι διατιθέμενο πόροι από το ΕΣΠΑ είναι 877εκατ. ευρώ. Ο Γενικός Γραμματέας Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων του Υπουργείου Εσωτερικών με πρόσφατη επιστολή του παραδέχεται , ότι υπάρχει απόκλιση μεταξύ αναγκαίων πόρων και διατιθέμενων πόρων και ζητά να διαμορφωθεί από την αυτοδιοίκηση ο τελικός προϋπολογισμός των προτάσεων για την κατασκευή των έργων και την εφαρμογή του ΕΣΔΑ στο ποσό του 1,3δις. ευρώ.
Ενδεικτικό της στενότητας των πόρων , είναι το γεγονός , ότι η πρόσφατη πρόσκληση του Υπουργείου Ανάπτυξης έχει δέσμευση πίστωσης 273 εκατ. ευρώ.
Η κυβέρνηση δια των αρμοδίων Υπουργείων ζητά από την αυτοδιοίκηση συγκεκριμένα πράγματα, όπως:
- εξορθολογισμό επενδυτικών πλάνων των ΟΤΑ.
- προτεραιότητες έργων.
- κατασκευή μικρότερων εγκαταστάσεων.
- αναζήτησή νέων πόρων.
- μοντέλο λειτουργίας εγκαταστάσεων με δύο βάρδιες.
Είναι προφανής ο στόχος αυτών των κατευθύνσεων, οι οποίες σχεδόν στο σύνολό τους αποσκοπούν στην αντιμετώπιση του προβλήματος της έλλειψης πόρων. Που θα αναζητηθούν νέοι πόροι , όταν η άποψη της Κυβέρνησης είναι απολύτως αρνητική για την αξιοποίηση του θεσμού των συμπράξεων Δημοσίου και Ιδιωτικού τομέα( ΣΔΙΤ), η οποία μπορεί να είναι σωστή , αλλά δεν μπορεί να συζητηθεί στο σημείο αυτό .
Ακόμη δεν αναφέρομαι στα προβλήματα που τυχόν μπορεί στο μέλλον να δημιουργήσει η εκφρασμένη άποψη του Ελεγκτικού Συνεδρίου, το οποίο ως αρμόδιο δικαστήριο σε διαδικασία προσυμβατικού ελέγχου σύμβασης έργου απεφάνθη , ότι:
" Δεν υπάρχει, κατά το άρθρο 29Α του Ν. 1558/1985 πρόβλεψη ούτε για το μέγεθος της δαπάνης που θα προκύψει σε βάρος του κρατικού προυπολογισμού από την εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου Διαψείρισης Αποβλήτων( ΕΣΔΑ), ούτε για τον τρόπο που η δαπάνη αυτή θα καλυφθεί".
Η αδυναμία εξασφάλισης του συνόλου των πόρων ( 2,4δις. ευρώ) και η καθυστέρηση ωρίμανσης , δημοπράτησης και εκτέλεσης των έργων είναι βέβαιο , ότι θα έχει δυσμενείς επιπτώσεις για τη Χώρα , όπως:
- Επιβολή προστίμων από την ΕΕ.
- Με το κλείσιμο των Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων ( ΧΑΔΑ) των ΟΤΑ ( τελευταία προθεσμία έχει δοθεί μέχρι το Σεπτέμβριο του 2016), θα προκύψει πρόβλημα για το που θα οδηγηθούν τα απορρίμματα των εν λόγω ΟΤΑ.
- Τα πρόστιμα που έχουν επιβληθεί στη χώρα ανέρχονται ήδη στα 30 εκατ. ευρώ.
- Ανατροπή ΣΔΙΤ κ.α.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Πρώτη προτεραιότητα για τη χώρα είναι , πως θα μπορέσει έγκαιρα και αποτελεσματικά να υλοποιήσει το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων ( ΕΣΔΑ) . Αυτό προϋποθέτει οποσδήποτε σαφείς διαδικασίες,ρεαλιστικό χρονοδιάγραμμα, εξασφάλιση των αναγκαίων πόρων , αλλά συνεισφορά και ευαισθητοποίηση των χρηστών( καταναλωτών). Προς την κατεύθυνση αυτή , θέλω να καταθέσω συγκεκριμένες προτάσεις , προκειμένου να βοηθήσω στην απρόσκοπτη και ουσιαστική εφαρμογή αυτού του μεσοπρόθεσμου περιβαλλοντικού σχεδιασμού, που αποτυπώνεται στο ΕΣΔΑ.
Κατά τον Εθνικό Σχεδιασμό μέσα στο δεύτερο εξάμηνο του 2016 πρέπει να ολοκληρωθούν οι ΠΕΣΔΑ και να γίνουν οι πρώτες εκταμιεύσεις. Τα έτη 2017-2019 προβλέπεται να ωριμάσουν , να δημοπρατηθούν και να ολοκληρωθούν τα έργα, ούτως ώστε το 2020 να έχει ολοκληρωθεί το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων( ΕΣΔΑ).
Τώρα οι συγκεκριμένες προτάσεις που καταθέτω είναι:
1. Η Ελληνική Κυβέρνηση να υιοθετήσει την κυκλική οικονομία στο σχεδιασμό της για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων, στη βάση και τις κατευθύνσεις που δίνει η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Με την Κυκλική Οικονομία( Circular Economy) προωθείται η ταυτόχρονη βελτίωση της οικονομικής ευημερίας και του περιβάλλοντος. Η κυκλική οικονομία επιδιώκει τη μεγιστοποίηση της απόδοσης των υπαρχόντων πόρων και τη μείωση των απωλειών κατά τη χρήση. Απαιτείται , ως βασική επιδίωξη, να μάθουμε να υπολογίζουμε και να εκτιμούμε τα απόβλητα ως πόρους και να μη αφήνουμε τίποτα αναξιοποίητο.
2. Νομοθετική πρωτοβουλία και μεταρρύθμιση στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας.
3. Η ανάγκη σημαντικής βελτίωσης της διαχείρισης των αποβλήτων εκσκαφών, κατασκευών και κατεδαφίσεων.
4. Η ανάγκη σημαντικής βελτίωσης της διαχείρισης των αποβλήτων τροφίμων.
5. Η επίσπευση των διαδικασιών ολοκλήρωσης, έγκρισης και εφαρμογής του Εθνικού Σχεδίου Διαχείριςης Αποβλήτων( ΕΣΔΑ) και των Περιφερειακών Σχεδίων Διαψείρισης Στερεών Αποβλήτων( ΠΕΣΔΑ) , που απορρέουν απ' αυτόν.
6. Η εκπόνηση ολοκληρωμένου και ευέλικτου Επιχειρησιακού Σχεδίου υλοποίησης του ΕΣΔΑ.
7. Η εκπόνηση , χρηματοδότηση και εφαρμογή προγράμματος δημοσιότητας του ΕΣΔΑ και των ΠΕΣΔΑ , με στόχο την πλήρη ενημέρωση του πληθυσμού για την αναγκαιότητα εφαρμογής του σχεδιασμού αναφορικά με τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων .Σαφής πρόβλεψη του προγράμματος για στοχευμένες ενέργειες σε ομάδες αιχμής( σχολική κοινότητα , ξενοδόχοι κλπ)
8. Επεξεργασία και κατάθεση από την Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας( ΚΕΔΕ) ουσιαστικών προτάσεων στην Κυβέρνηση μέχρι τις 15/06/2016 ( προθεσμία που έχει ορίσει η Κυβέρνηση , μετά από αίτήμα της ΚΕΔΕ για κατάθεση προτάσεων) , στο πλαίσιο του ν/σ που βρίσκεται σε φάση διαβούλευσης και αφορά την αναδιοργάνωση των Φορέων Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦοΔΣΑ). Η Περιφερειακή Ένωση Δήμων (ΠΕΔ) Κρήτης, άμεσα, οφείλει να ενεργοποιήσει τους Δήμους της Κρήτης και μέσα από διάλογο και προτάσεις να καταλήξει σε συγκεκριμένη δέσμη προτάσεων προς την ΚΕΔΕ, που θα αφορούν το παραπάνω νομοσχέδιο. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή για να μην επαναληφθούν λάθη του παρελθόντος, οι προτάσεις που θα προκύψουν για τη μορφή και τον αριθμό των ΦοΔΣΑ να στηρίζονται σε αντικειμενικά κριτήρια και να υπηρετούν βασικές αρχές, όπως της εγγύτητας , της αποτελεσματικότητας, της αποδοτικότητας, της βιωσιμότητας και της διασφάλισης του περιβάλλοντος.
9. Διεκδίκηση στο υπό διαβούλευση σχέδιο νόμου για την αναδιοργάνωση των ΦοΔΣΑ , να γίνει θεσμοθέτηση εναλλακτικών τρόπων υπολογισμού και χρέωσης των δημοτικών τελών καθαριότητας, ειδικά στους τουριστικούς δήμους, όπως για παράδειγμα το σύστημα PAYT( PAY AS YOU THROW) ΠΛΗΡΩΝΩ ΟΣΟ ΠΕΤΩ. Επίσης θεσμοθέτηση του μοντέλου που βασίζεται στα: " επαναχρησιμοποίηση, επισκευή, ανακαίνιση και ανακύκλωση", με την πρόβλεψη μέτρων που περιλαμβάνουν νέες προτάσεις για τη διαχείριση των αποβλήτων , δείκτες για την παρακολούθηση της απόδοσης των πόρων, πολιτικές για την προώθηση της ανακύκλωσης και την ενίσχυση της βιωσιμότητας των κύκλων ζωής των προϊόντων.
* Τ. Δήμαρχος Χερσονήσου
Εμπειρογνώμονας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης
