Της Κατερίνας Μυλωνά
«Αττοφυσική»: μία λέξη άγνωστη σε πολλούς, όχι, όμως και στη Σουηδική Ακαδημία που φέτος απένειμε το Νόμπελ Φυσικής στους Pierre Agostini (The Ohio State University, Columbus, HΠΑ), Ferenc Krausz (Max Planck Institute of Quantum Optics, Garching and Ludwig-Maximilians-Universität München, Γερμανία) και Anne L’Huillier (Lund University, Σουηδία…) «για την ανάπτυξη πειραματικών μεθόδων που παράγουν παλμούς φωτός διάρκειας attosecond για την μελέτη της δυναμικής των ηλεκτρονίων στην ύλη».
Για τον σημαντικό αυτό επιστημονικό κλάδο, τα πρώτα του βήματα στην Πόμπια και το Πανεπιστήμιο Κρήτης μιλά στο Cretalive ο καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου του Ρόστοκ (και διδακτορικός φοιτητής του Νομπελίστα Ferenc Krausz) Ελευθέριος Γουλιελμάκης.
Ο διακεκριμένος καθηγητής θα πραγματοποιήσει διαδικτυακή ομιλία με θέμα "Δαμάζοντας τα κύματα του φωτός - Η Φυσική του βραβείου Νόμπελ 2023 κι άλλες ιστορίες" την Πέμπτη 2 Νοεμβρίου στις 7 το απόγευμα.
Την εκδήλωση οργανώνει το Γενικό Λύκειο Μοχού του Δήμου Χερσονήσου, σε συνεργασία με το Πρότυπο Γενικό Λύκειο Πάτρας.
Θα μπορεί να την παρακολουθήσει κανείς μέσω του συνδέσμου: https://minedu-secondary.webex.com/meet/ntouman.
Η ομιλία τελεί υπό την αιγίδα των Διευθύνσεων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Αχαϊας και Ηρακλείου.
Η συνέντευξη που ο Δρ. Ελευθέριος Γουλιελμάκης παραχώρησε στο Cretalive έχει ως εξής:
Δίπλα στον Ferenc Krausz, ουσιαστικά «αγγίξατε» το φετινό Νόμπελ που αφορούσε στην αττοφυσική. Μιλήστε μας για αυτό τον επιστημονικό κλάδο και σε τι θα βοηθήσει την ανθρωπότητα.
«Η συνεργασία μου με τον Ferenc Krausz ήταν μια εξαιρετική επαγγελματική εμπειρία και ένα ταξίδι που κράτησε πάνω από 15 χρόνια. Είναι πραγματικά υπέροχο να βλέπει κανείς τον τομέα, στον οποίο έχει επενδύσει ένα μεγάλος μέρος της καριέρας του να αναγνωρίζεται με το βραβείο Νόμπελ. Υπό αυτή την σκοπιά, το βραβείο αντανακλά την συμβολή δεκάδων ερευνητών από όλο τον κόσμο των οποίων η δουλειά επέτρεψε την ανάπτυξη αλλά και την καθιέρωση αυτού το πεδίου ως έρευνα κορυφής.
Η φυσική των αττοδευτερολέπτων εστιάζει στην κατανόηση φυσικών φαινόμενων στο μικρόκοσμο που συμβαίνουν σε απίστευτα σύντομα χρονικά διαστήματα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιων φαινομένων είναι η κίνηση των ηλεκτρονίων στα άτομα, τα μόρια αλλά ακόμα και στα στερεά σώματα. Αυτή η κίνηση είναι τόσο γρήγορη ώστε καμία άλλη τεχνολογία δεν μπορεί να επιτρέψει την φωτογράφισή τους σε πραγματικό χρόνο. Αξίζει να σκεφτούμε ότι όλες οι μοντέρνες τεχνολογίες ουσιαστικά στηρίζονται στην κατανόηση του μικροκόσμου στο επίπεδο των ατόμων. Από τα ηλεκτρονικά και τις τεχνολογίες της πληροφορίας μέχρι τη βιολογία και την τεχνολογία της μοντέρνας ιατρικής. Η επιστήμη της αττοφυσικής θα επεκτείνει σημαντικά αυτή την κατανόηση και μέσα στις επόμενες δεκαετίες είναι λογικό να περιμένει κανείς σημαντικά άλματα σε πολλούς τομείς της τεχνολογίας που αφορούν άμεσα στην καθημερινή ζωή του ανθρώπου.»
Τα πρώτα σας βήματα έγιναν στην Κρήτη. Γιατί φύγατε; Υπό ποιες συνθήκες θα επιστρέφατε;
«Στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), και πιο συγκεκριμένα στο Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ, έκανα τα πρώτα μου βήματα στην επιστήμη των στενών παλμών φωτός. Ακόμα και τότε το Ινστιτούτο διέθετε εργαστήρια ευρωπαϊκών προδιαγραφών. Τα χρόνια αυτά μου έχουν αφήσει ευχάριστες αναμνήσεις και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επιλογή των επιστημονικών κατευθύνσεων που ακολούθησα αργότερα. Ωστόσο, το ταξίδι και οι αλληλεπίδραση με άλλους επιστήμονες είναι μέρος της ζωής του επιστήμονα. Ο επιστήμονας πρέπει να είναι κινητικός ανεξάρτητα από τις συνθήκες. Είναι εντελώς απαραίτητο για να χτίσει κανείς τον τρόπο σκέψης του σωστά και να εστιάσει την ενέργεια του σε σημαντικά προβλήματα.
Όσον αφορά την επιστροφή στην Ελλάδα, αξίζει περισσότερο να συζητήσουμε για το πώς θα χτίσουμε τις συνθήκες ώστε να επιστρέφουν οι Έλληνες επιστήμονες πιο γενικά μετά το-απαραίτητο- ταξίδι, παρά για την δική μου προσωπική περίπτωση. Υπάρχει η σωστή μεν, στερεότυπη δε πια, απάντηση. Περισσότερη χρηματοδότηση, επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό και αυτονομία αρκετή στα πανεπιστήμια έτσι ώστε να αναπτυχθούν και να φτάσουν στα επίπεδα των ευρωπαϊκών ομολόγων τους. Η απάντηση αυτή είναι τόσο σωστή όσο και ευνόητη και την γνωρίζουν οι αναγνώστες σας ακόμα και χωρίς την δική μου εισήγηση. Υπό την δική μου σκοπιά ο Έλληνας επιστήμονας του εξωτερικού που πήρε τη βασική του εκπαίδευση από το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο χρώστα στην χώρα του ακόμα και αν αισθάνεται ότι οι συνθήκες τον έκαναν επιστημονικό μετανάστη. Δεν πρέπει να θέτει προϋποθέσεις για να γυρίσει, πρέπει να προσπαθεί στηριζόμενος στην εμπειρία του και στην εμπιστοσύνη που αποπνέει το επιστημονικό του προφίλ, να συνεισφέρει όσο μπορεί για να είναι η σημερινή η τελευταία γενιά που φεύγει μόνιμα από την Ελλάδα.
Να ενδιαφερθεί και να συμμετάσχει στα ελληνικά ακαδημαϊκά δρώμενα, να εντοπίσει την φύση των προβλημάτων και να ευαισθητοποιήσει τους πολίτες για την αξία της επένδυσής του φτωχού μας κράτους στην εκπαίδευση και στην έρευνα. Τότε μόνο η κοινωνία η ίδια θα απαιτήσει την επένδυση του δημόσιου χρήματος στον σημαντικό αυτό τομέα. Και όταν η κοινωνία θα είναι έτοιμη, θα είναι και τα κοινωφελή ιδρύματα, θα είναι και οι εύποροι Έλληνες του εξωτερικού και η πολιτεία απλά δεν θα μπορεί να κάνει αλλιώς, παρά το καθήκον της. Πολλοί συμπολίτες μας αναρωτιόνται αν μπορεί πραγματικά η χώρα μας να αντέξει το οικονομικό κόστος για επενδύσεις στην εκπαίδευση και στην έρευνα. Θα αντιπρότεινα να αναλογιστούν πόσο κοστίζει κάθε μέρα στην χώρα μας και σε κάθε πολίτη χωριστά να εισάγει την καινοτομία που δεν παράγει. Σπάνια μιλά κανείς για αυτό, αλλά νομίζω ότι και αυτή η συζήτηση πρέπει να αρχίσει.»
Στην Ελλάδα, συχνά οι επιστήμονες διαμαρτύρονται για την υποχρηματοδότηση της έρευνας, είναι ένα πανευρωπαϊκό φαινόμενο ή μονάχα «εθνικό;»;
«Το ζήτημα της υποχρηματοδότησης της έρευνας δεν είναι μοναδικό για την Ελλάδα- είναι μια πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι επιστήμονες σε πολλά μέρη του κόσμου. Ωστόσο, είναι αλήθεια ότι ορισμένες χώρες έχουν πολύ καλύτερα οικοσυστήματα για την επιστημονική έρευνα, και διαθέσιμες επιχορηγήσεις. Για τον λόγο αυτό έχουν και καλύτερη πρόσβασή σε ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις μεγάλης κλίμακας. Φυσικά στην Ελλάδα η κατάσταση είναι δραματική αυτή την στιγμή παρά τις φιλότιμες προσπάθειες μερικών. Ως μέλος του συμβούλιού διοίκησης του Πανεπιστήμιου των Ιωαννίνων, διαπιστώνω συχνά ότι τα πανεπιστήμια αδυνατούν να καλύψουν βασικές οικονομικές ανάγκες, όπως τη θέρμανση των αιθουσών διδασκαλίας, την φύλαξη των χώρων, τη στέγαση των άπορων φοιτητών. Όταν τέτοια θέματα, της επιβίωσης δηλαδή, βασανίζουν συνεχώς τα πανεπιστήμια μπορεί κανείς να σκέφτεται για αναβάθμιση της έρευνας και της εκπαίδευσης; Δεν γνωρίζω αν οι πολίτες ξέρουν πραγματικά ποιες είναι οι δυσκολίες και ίσως είναι υποχρέωση όλων μας να εξηγήσουμε την πραγματική κατάσταση.
Όταν ήσασταν παιδί στην Πόμπια, πώς φανταζόσασταν τον εαυτό σας; Πότε αποφασίσατε πως η φυσική είναι ο κλάδος, στον οποίο θα αφιερωθείτε;
«Θυμάμαι τον εαυτό μου να είναι πάντα περίεργος για το πώς λειτουργούν τα πράγματα γύρω μου. Στην αρχή των γυμνασιακών μου χρόνων άρχισα να γοητεύομαι από τη Χημεία μετά κατάλαβα ότι με ενδιέφερε περισσότερο η Φυσική. Ίσως εκεί κάπου στα 16 κατάλαβα ότι μάλλον αυτό θα ήθελα να κάνω. Ευτυχώς δεν έχω αλλάξει γνώμη μέχρι σήμερα.»
Αν είχατε απέναντί σας έναν έφηβο που ονειρεύεται να γίνει επιστήμονας, τι θα τον συμβουλεύατε;
«Η επιστήμη υπάρχει και εξελίσσεται μέσω της ανθρώπινης περιέργειας. Δεν προχωρά με βάση λεπτομερή πλάνα δραστηριοτήτων όπως καμιά φορά επιβάλουν επίμονα οι φορείς που παρέχουν της ερευνητικές επιχορηγήσεις. Αν αυτή η περιέργεια δεν είναι έμφυτη πρέπει να καλλιεργηθεί. Και εδώ η σωστή καθοδήγηση είναι σημαντική. Γιατί μπορεί κανείς να μάθει να είναι περίεργος αν αυτό δεν είναι έμφυτο. Μετά θα πρέπει να αναπτύξει επιμονή και υπομονή. Στην δουλειά του επιστήμονα τα περισσότερα πράγματα στα οποία θα επενδύει την ενέργεια του/της και την δουλειά του/της δεν θα αποδίδουν τίποτα ή τα αποτελέσματα θα είναι μηδαμινής αξίας. Λίγα πράγματα μόνο θα αξίζουν στο τέλος. Πολλοί δεν μπορούν να αντέξουν το ρίσκο αυτό και την σχετική ανασφάλεια και αλλάζουν δουλειά. Τέλος πρέπει να μάθει να εργάζεται αποδοτικά με άλλους επιστήμονες.
Οι εποχές του μοναχικού επιστήμονα κρυμμένου στο σκοτεινό εργαστήριο δεν υπάρχουν πια. Η συνεργασία είναι κεντρικής σημασίας στην πρόοδο της επιστήμης σήμερα. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι πολλές φορές διακρίσεις, όπως το βραβείο Νόμπελ γίνονται αιτία αντιπαράθεσης στην επιστημονική κοινότητα γιατί είναι αδύνατον να διακρίνεις κανείς εκείνους που πραγματικά συμβάλουν περισσότερο από άλλους.»
Από την Κρήτη στο Ρόστοκ
Ο Ελευθέριος Γουλιελμάκης γεννήθηκε το 1975 στο Ηράκλειο Κρήτης. Το 2000 παίρνει πτυχίο Φυσικής από το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Μετά από μεταπτυχιακές σπουδές σε Αυστρία και Γερμανία αποκτά το διδακτορικό δίπλωμά του στη Φυσική από το Πανεπιστήμιο του Μονάχου. Από το 2005 εργάζεται ως ερευνητής και κατόπιν ως ιδρυτής, διευθυντής της κορυφαίας ερευνητικής ομάδας «Αττοηλεκτρονικής» του Ινστιτούτου Κβαντικής Οπτικής Max Planck. Το 2012, κερδίζει το κορυφαίο βραβείο Gustav Hertz της Γερμανικής Φυσικής Εταιρείας (DPG) για τη συμβολή του στον τομέα της αττοφυσικής. Σήμερα, διδάσκει και διευθύνει το εργαστήριο αττοφυσικής στο πανεπιστήμιο του Ρόστοκ.
Δείτε επίσης:
Δύο σημαντικές ομιλίες φυσικών στο Ηράκλειο
Διαβάστε περισσότερες ειδήσεις από την Κρήτη και το Ηράκλειο
