Η 8η Μαρτίου θεσπίστηκε ως Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας με απόφαση της γενικής συνέλευσης του ΟΗΕ, το 1977. Μια συμβολική κίνηση υποστήριξης του αγώνα των γυναικών για ισοτιμία. 8η Μαρτίου, τιμής ένεκεν στην μεγάλη εκδήλωση διαμαρτυρίας των εργατριών κλωστοϋφαντουργίας στη Νέα Υόρκη, που στις 8 Μαρτίου του 1857 διεκδικούσαν καλύτερες συνθήκες εργασίας. 144 χρόνια αργότερα, “το άλλο μισό του ουρανού”, συνεχίζει να διεκδικεί, να αγωνίζεται για ίσα δικαιώματα στον κοινωνικό βίο.
Με κοινωνικούς όρους, η ανεκπλήρωτη “ευχή” για ισότητα των δύο φύλων, αποτυπώνεται σε πολλά και διαφορετικά επίπεδα. Σε οικονομικό επίπεδο, μέσα από τις ανελαστικές σχέσεις εργασίας και το μεγαλύτερο ποσοστό κακοπληρωμένων γυναικών στον εργασιακό στίβο, όπως αποτυπώνεται από στοιχεία του ΕΚΚΕ για τη χώρα μας. Σε κοινωνικό επίπεδο, μέσα από τυπικά κατοχυρωμένα δικαιώματα των γυναικών που στην πράξη παραμένουν πολλές φορές ανεφάρμοστα όπως παραδείγματος χάριν το δικαίωμα στην μητρότητα, που, ιδιαίτερα εν μέσω κρίσης, είναι η αφορμή για την απώλεια εργασίας μια γυναίκας. Μέσα από τους πολλαπλούς ρόλους στους οποίους καλείται μια γυναίκα να ανταποκριθεί στην εν τέλεια εάν επιθυμεί να είναι κοινωνικά δραστήρια, οικονομικά ανεξάρτητη αλλά και μητέρα και σύζυγος.
Και αν για όλα αυτά, πιστεύουμε ότι η πολιτεία καταβάλει προσπάθεια για να υποστηρίξει, έστω και ανεπαρκώς, την προσπάθεια των γυναικών για ισότιμη αντιμετώπιση, πολλές φορές, η ίδια η συλλογική αντίληψη, η “παραδοσιακή” νοοτροπία, αποτελεί τη μεγαλύτερη τροχοπέδη, στο μαραθώνιο αυτό αγώνα. Μια παράδοση που έχει καταχωρήσει τη γυναίκα στη συλλογική συνείδηση ως την “αδύναμη” barbie, που μεγαλώνει ακόμα και σήμερα σε ορισμένες περιπτώσεις τα κορίτσια με βασικό προσανατολισμό την ανεύρεση του ιδανικού συντρόφου, που την ίδια στιγμή που παρουσιάζει σαν υποχρέωση της γυναίκας να είναι ελκυστική και όμορφη, στρέφεται με δριμύ κατηγορώ εναντίον της όταν μετατραπεί σε θύμα κακοποίησης γιατί φταίει η “ομορφιά και η προκλητικότητα της”.
Και ενώ το #MeToo έφτασε και στη χώρα μας με καθυστέρηση κάποιων ετών, με τους “παραδοσιακούς” αντιδραστικούς βέβαια να απορούν “γιατί τώρα”, τα στοιχεία γύρω από την κακοποίηση των γυναικών τόσο στη χώρα μας όσο και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, είναι αμείλικτα. Πάνω από 5000 κλήσεις ανά έτος, δέχεται η τηλεφωνική γραμμή SOS τα τελευταία έτη, με το 70% περίπου να αφορά σε γυναίκες που βιώνουν ενδοοικογενειακή βία. 1 στις 3 γυναίκες άνω των 15 ετών έχει πέσει θύμα σωματικής ή/και σεξουαλικής βίας στην Ευρώπη, σύμφωνα με πανευρωπαϊκή έρευνα που διενεργήθηκε το 2013 σχετικά με τη βία κατά των γυναικών. Για τη χώρα μας, το ποσοστό φτάνει το 25% και περιλαμβάνει είτε σωματική κακοποίηση (από σύντροφο ή μη) είτε σεξουαλική. Μια στις 20 γυναίκες στην Ευρώπη έχει πέσει θύμα βιασμού μετά την ηλικία των 15 ετών. Και τα στοιχεία αυτά αποτελούν την προσέγγιση μας με βάση τα δηλωθέντα περιστατικά!
Όλα τα παραπάνω, αν και στον αναγνώστη μπορεί καμιά φορά να μοιάζουν με απλούς αριθμούς, φέρουν σοβαρές συνέπειες για την υγεία της γυναίκας, τόσο τη σωματική όσο και τη ψυχική. Η ψυχική υγεία των γυναικών, βάλλεται καθημερινά μέσα από τις αντιθέσεις και τις προκλήσεις τις οποίες καλείται να διαχειριστεί. Δεν είναι καθόλου τυχαίο άλλωστε ότι οι γυναίκες κατέχουν τα πρωτεία στην εμφάνιση συγκεκριμένων ψυχικών διαταραχών όπως η κατάθλιψη, οι διατροφικές διαταραχές και κάποιες από τις αγχώδεις διαταραχές-όλες συνδεόμενες σε πολύ μεγάλο βαθμό με κοινωνικές παραμέτρους. Η πίεση που δέχονται οι γυναίκες από τους πολλαπλούς τους ρόλους, από τις διακρίσεις που δέχονται, η περιορισμένη υποστήριξη αλλά και η οικογενειακή και σεξουαλική βία, αποτελούν παράγοντες που συμβάλουν στην κακή ψυχική υγεία των γυναικών.
Παράλληλα, οι ίδιες οι οργανικές αλλαγές που βιώνει η γυναίκα στα διαφορετικά στάδια της ανάπτυξης της, διαμορφώνουν μια επιπλέον προδιάθεση για ανάπτυξη ψυχικών νόσων. Η μετάβαση της γυναίκας από την παιδική και προεφηβική περίοδο, στην εφηβεία και την ενηλικίωση, την περίοδο δηλαδή της γονιμότητας, ακολουθείται αργότερα από τη εμμηνόπαυση. Αυτά τα διαφορετικά σωματικά στάδια της πορείας μια γυναίκας, συνοδεύονται από τεράστιες αλλαγές στο νευροενδοκρινικό της σύστημα, με σημαντικό αντίκτυπο στη ψυχική της υγεία και ισορροπία. Ιδιαίτερα λοιπόν, στις περιόδους μετάβασης μεταξύ αυτών των σταδίων, και της συνεπακόλουθης προσαρμογής στις αλλαγές που τα συνοδεύουν, οι γυναίκες εμφανίζονται πιο ευάλωτες σε συναισθηματικές διαταραχές. Έτσι, η συνύπαρξη κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιβαρύνσεων, έρχεται να πυροδοτήσει την εμφάνιση ψυχικής νόσου ή να αυξήσει τις πιθανότητες για κάτι τέτοιο.
H δημιουργία δικτύων υποστήριξης των γυναικών σε διαφορετικά επίπεδα ή/και η ενίσχυση ήδη υπαρχόντων, είναι μείζονος σημασίας για τη βελτίωση των συνθηκών και της ποιότητας ζωής των γυναικών. Ημέρες σαν τη σημερινή, είναι σημαντικό να ξεφεύγουν από τον επετειακό τους χαρακτήρα, και να γίνονται στιγμές υπενθύμισης, κινητοποίησης και απολογισμού του αγώνα μας για μια κοινωνία στην οποία οι γυναίκες θα αντιμετωπίζονται με αξιοπρέπεια, σεβασμό και ισοτιμία. Αυτός άλλωστε είναι και ο μόνος τρόπος να προστατέψουμε τους εαυτούς μας από τις συνέπειες αυτών των ανισοτήτων, τόσο για εμάς τις ίδιες όσο και για τα παιδιά μας και τις οικογένειες μας που επηρεάζονται εξίσου από εμάς.
Φέτος, η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, είναι αφιερωμένη στις γυναίκες που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του αγώνα κατά του COVID-19. Και δικαίως θα έλεγε κανείς, μιας και οι γυναίκες αυτές, αποτελούν τις σύγχρονες ηρωίδες μας στο πεδίο της μάχης που μαίνεται αυτή τη στιγμή παγκοσμίως. Είναι γνωστό ότι το υγειονομικό προσωπικό σε περιόδους κρίσεων υγείας, είναι εξαιρετικά ευάλωτο ψυχικά, τόσο λόγω των εξαντλητικών συνθηκών εργασίας όσο και λόγω της αναγκαστικής πολλές φορές απομάκρυνσής του από την οικογένεια και τους οικείους του. Λαμβάνοντας υπόψιν τον ενισχυμένο ρόλο της γυναίκας -μητέρας -υγειονομικού σε όλες τις υποχρεώσεις της, η κίνηση αυτή αποτελεί μια ελάχιστη αναγνώριση στις δυσκολίες και στον αγώνα αυτών των γυναικών. Πάνω όμως από όλα, η κίνηση αυτή θα πρέπει να μας υπενθυμίσει ότι οι γυναίκες, για να μπορούμε να ανταπεξέλθουμε σε όλους αυτούς τους ρόλους, χρειάζεται να είμαστε υγιείς τόσο σωματικά όσο και ψυχικά. Και για να γίνει αυτό χρειάζεται να γίνουμε και εμείς ο αποδέκτης φροντίδας και σεβασμού από το περιβάλλον μας και από την πολιτεία, και όχι μόνο ο πάροχός της!
* Κική Δημουλά, Τό λίγο τοῦ κόσμου, 1971
Καλλιόπη Διακάκη, Ιατρός
Κλινική Ψυχικής Υγείας «Άγιος Χαράλαμπος», Ηράκλειο Κρήτης
