Ήταν στο Cambridge της Αγγλίας το 1946 όταν ο Νίκος Καζαντζάκης συνέγραψε τον «Ανήφορο». Μέσα από επιστολές του σε φίλους του λόγιους της εποχής καθώς και στον συγγραφέα και μεταφραστή του έργου του στα σουηδικά αποτυπώνεται ξεκάθαρα η πρόθεση του συγγραφέα «να κυκλοφορήσει άμεσα ένα νέο αντιπολεμικό μυθιστόρημα στα αγγλικά διεκδικώντας το βραβείο Νόμπελ» εξηγεί η υπεύθυνη Αρχείου και Βιβλιοθήκης και αναπληρώτρια διευθύντρια κα. Παρασκευή Βασιλειάδη.
Το γιατί τελικά ο συγγραφέας αποφάσισε να κρατήσει καλά θαμμένο στα βάθη της ψυχής του το βιβλίο το γνωρίζει -ίσως- μόνο ο ίδιος. Ωστόσο είναι ιδιαίτερα συναρπαστική η ιστορία του πώς ένα κρυμμένο αριστούργημα -ένα από τα πρώτα αντιπολεμικά μεταπολεμικά μυθιστορήματα για τον Β΄ ΠΠ- έφθασε στο φως. Από τα αρχεία του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη το χειρόγραφο «περίμενε» καρτερικά 76 ολόκληρα χρόνια μέχρι την δημοσίευση του. Στο μακρινό αυτό ταξίδι, που είναι μια αχτίδα ήλιου στη ψυχή του ανθρώπου, ξεναγεί σήμερα το Cretalive η κα. Παρασκευή Βασιλειάδη…
Πώς φθάσατε να ανακαλύψετε ένα τόσο σπάνιο μα και πολύτιμο χειρόγραφο σχεδόν έξι δεκαετίες μετά τον θάνατο του μεγάλου συγγραφέα;
Η έκδοση του Ανήφορου το 2022, του άγνωστου μυθιστορήματος του Νίκου Καζαντζάκη, θεωρήθηκε μείζον λογοτεχνικό γεγονός και πράγματι ήταν. Δεν είναι κάτι που συμβαίνει πολύ συχνά, να έρχεται στο φως ένα άγνωστο έργο μιας προσωπικότητας, όπως ο Νίκος Καζαντζάκης. Η ιστορία της «ανακάλυψης» του χειρογράφου όμως είναι πολύ παλιότερη και πηγαίνει πίσω στο 2016. Το 2014 ξεκίνησα τη συνεργασία μου με το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη αναλαμβάνοντας το Τμήμα Αρχείου και απασχολούμενη αρχικά στο Θεατρικό Αρχείο του ιδρυτή, του Γιώργου Ανεμογιάννη. Το 2016 κι ενώ ξεκινούσα τον έλεγχο και τις διορθωτικές επεμβάσεις στην αρχική τεκμηρίωση των Συλλογών, υπέβαλα πρόταση για εκπόνηση διδακτορικής διατριβής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας με θέμα τον προσωπικό λόγο του Νίκου Καζαντζάκη, μια έρευνα για τα σημειωματάρια του συγγραφέα και τη σχέση τους με το έργο του υπό την καθοδήγηση της καθ. Χριστίνας Ντουνιά. Ήταν τότε που ένα προσωπικό ερευνητικό μου ερώτημα, αν υπήρχαν σημειώσεις του Καζαντζάκη από την καταγραφή των Ωμοτήτων στην Κρήτη, με οδήγησε στο χειρόγραφο. Κι ενώ το τεκμήριο είχε έρθει ξανά στα χέρια μου και διαβάζοντας τις πρώτες σελίδες θεώρησα πως πρόκειται για ένα σχεδίασμα του Καπετάν Μιχάλη, εκείνη τη φορά απλά το διάβασα με μεγαλύτερη προσοχή ολόκληρο και κατάλαβα αμέσως πως πρόκειται για ένα άγνωστο ολοκληρωμένο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη. Η ενσωμάτωση της πρόσφατης εμπειρίας του από την περιοδεία στη μετακατοχική Κρήτη στο έργο αποδείχθηκε το πρώτο κλειδί στα χέρια μου για το ξεκλείδωμα του άγνωστου έργου, καθώς από όσα γνώριζα τότε, ο Καζαντζάκης δεν είχε αξιοποιήσει την εμπειρία αυτή σε κανένα άλλο μυθιστόρημά του. Το δεύτερο συγκλονιστικό στοιχείο που εντόπισα αμέσως στο έργο είναι το γεγονός ότι ο Καζαντζάκης εντάσσει πολύ νωρίς για την παγκόσμια λογοτεχνία το θέμα των στρατοπέδων συγκέντρωσης, αφού η κεντρική του ηρωίδα, η εβραία Νοεμή, είναι μία επιζήσασα των στρατοπέδων που κατατρύχεται από το «σύνδρομο των στρατοπέδων».
Πόσος χρόνος και ποιες διαδικασίες μεσολάβησαν από τη στιγμή που το βρήκατε μέχρι να φθάσει τυπωμένο στα βιβλιοπωλεία;
Έξι χρόνια μεσολάβησαν από την «ανακάλυψη» του Ανήφορου έως την κυκλοφορία του στα ελληνικά. Ωστόσο, στη διάρκεια αυτών των ετών μερικά σημαντικά γεγονότα καταγράφηκαν και αφορούν στην ιστορία του. Το 2017, ένα χρόνο σχεδόν μετά την πρώτη ταύτισή του, το χειρόγραφο του «Ανήφορου» ταξίδεψε στην Αθήνα για το επετειακό αφιέρωμα που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Μπενάκη σε συνδιοργάνωση με το Μουσείο Καζαντζάκη με γενικό τίτλο «ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ, ο κοσμοπαρωρίτης» και μάλιστα έδωσε το όνομα σε μία από τις τρεις εκθέσεις που παρουσιάστηκαν. Ήταν η πρώτη επίσημη αναφορά στο άγνωστο έργο του Καζαντζάκη. Την ίδια χρονιά μαζί με τον τότε επιστημονικό σύμβουλο και επιμελητή των Εκδόσεων Καζαντζάκη, τον κ. Νίκο Μαθιουδάκη, προχωρήσαμε στην πρώτη μεταγραφή του χειρογράφου με στόχο την έκδοσή του από τις Εκδόσεις Καζαντζάκη και παρουσιάσαμε μαζί στο διεθνές ακαδημαϊκό κοινό το άγνωστο έργο για πρώτη φορά στο 6ο Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών στη Λούνδη της Σουηδίας το 2018. Τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου παραδώσαμε το επιμελημένο κείμενο με εκτενές επίμετρο στη Διεύθυνση των Εκδόσεων Καζαντζάκη, αλλά εκείνη η έκδοση δεν κυκλοφόρησε ποτέ. Η πρώτη παγκόσμια πρώτη κυκλοφορία του Ανήφορου έγινε στα γαλλικά το 2021 (Nikos Kazantzaki, L’Ascension, René Bouchet, trl., Cambourakis, Paris 2021) και πριν κυκλοφορήσει το έργο ελληνικά, είχαν ήδη κυκλοφορήσει οι μεταφράσεις του στα ρουμανικά και βουλγαρικά, ενώ λίγο μετά κυκλοφόρησε και τουρκικά. Εν τέλει η έκδοση του Ανήφορου στην Ελλάδα έγινε στα τέλη του 2022 από τις εκδόσεις Διόπτρα στις οποίες πουλήθηκαν τα πνευματικά δικαιώματα του έργου του Νίκου Καζαντζάκη. Στην προβολή και ανάδειξη του άγνωστου έργου συνέβαλε από τη θέση του ο κ. Μαθιουδάκης, αφού αναγνώρισε, από την πρώτη στιγμή που τον ενημέρωσα για τον Ανήφορο, την αξία του έργου την οποία υπερασπίστηκε μαζί με τη συνεργασία μας κι έτσι συνυπογράψαμε και τον πρόλογο και το επίμετρο της πρώτης ελληνικής έκδοσης. Το βιβλίο ήδη από την πρώτη εβδομάδα κυκλοφορίας του κατέκτησε την κορυφή στις λίστες με τα ευπώλητα των εφημερίδων. Ως σήμερα έχει πουλήσει πάνω από 50.000 αντίτυπα και στα τέλη του 2023 οι εκδόσεις Διόπτρα που προχωρούν με την έκδοση των Απάντων του συγγραφέα, κυκλοφόρησαν και μια ειδική πανόδετη έκδοση του έργου.
Ποιες ενέργειες έγιναν ώστε να γίνει η ταύτιση του χειρογράφου;
Όταν ξεκίνησε η συνεργασία μου με το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη και αφού ήδη είχα απασχοληθεί για σχεδόν πέντε χρόνια στις Κλειστές Συλλογές της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης, δεν μπορούσα να φανταστώ πως θα μπορούσα κάποτε να πρωταγωνιστήσω η ίδια στην ιστορία της «ανακάλυψης» ενός άγνωστου χειρογράφου, ένα πραγματικό όνειρο για κάθε Φιλόλογο και Νεοελληνιστή. Σήμερα πια, στο δικό μου μακρύ ταξίδι από την ανακάλυψη ως την αναγνώριση της δικής μου συμβολής, έχω κρατήσει στις αποσκευές μου την τεράστια τύχη της συνάντησής μου μ’ένα τέτοιο θησαυρό, αλλά και αμέτρητες ώρες σκληρής δουλειάς, μεταγραφής και επιστημονικής τεκμηρίωσης. Πολύ γρήγορα κατάλαβα πως το πιο δύσκολο στην περίπτωση του Ανήφορου ήταν η λεπτομερής τεκμηρίωσή του και η απόδειξη πως επρόκειτο για ένα ολοκληρωμένο μυθιστόρημα, η επιμονή και η ανιδιοτελής πίστη στην αξία του έργου.
Το κοινό δεν μπορεί να ξέρει τι περιπέτειες και κινδύνους περνούν τα κείμενα για να διασωθούν και συνήθως αγνοεί τους ανθρώπους που λειτούργησαν ως γέφυρες με το παρελθόν για να τα διασώσουν. Ένας τέτοιος άνθρωπος είναι και ο Γιώργος Ανεμογιάννης, ο ιδρυτής του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη που χάρις στις προσπάθειές του έγινε το ακατόρθωτο, από μία προσωπική συλλογή δημιουργήθηκε ένα τεράστιο ανοιχτό αρχείο που κληροδοτήθηκε στο σύνολό του στο Μουσείο το 2005. Ανάμεσα σε αυτό το υλικό βρισκόταν και ο Ανήφορος που καταγράφηκε και τεκμηριώθηκε για πρώτη φορά το 2007 από τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης. Ωστόσο στην αρχική αυτή καταγραφή δεν υπήρξε καμία ένδειξη για το αν επρόκειτο για ένα ολοκληρωμένο έργο και ούτε κάποια αναφορά στον τίτλο. Οι επιμελητές της επανέκθεσης του Μουσείου το 2010 αποφάσισαν να εντάξουν μερικές σελίδες από το τεκμήριο αυτό στην αίθουσα των «Μυθιστορημάτων» του Μουσείου στην ενότητα με τα «συρτάρια» που περιλάμβανε αρχειακό υλικό το οποίο θα μπορούσε να ερευνηθεί σε βάθος. Ωστόσο, τα στοιχεία που έδινε η λεζάντα του δεν ήταν ακριβή και πλήρη.
Στην πρώτη ταύτιση του χειρογράφου βοήθησε η αρχική τεκμηρίωση από την ομάδα της κ. Ελένης Κωβαίου, νυν διευθύντριας της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης, που περιλάμβανε τις παρακάτω πληροφορίες: «Τίτλος: Χειρόγραφο Νίκου Καζαντζάκη που δεν δημοσιεύθηκε. Γράφτηκε στο Oxford (1945;). Ορισμένα κομμάτια μεταχειρίστηκε σε άλλα έργα. Ο Καζαντζάκης δεν το ήθελε, λέει η Ελένη. Έχει 3 μέρη: ΚΡΗΤΗ, ΑΓΓΛΙΑ, ΜΟΝΑΞΙΑ. Περιγραφή: Χειρόγραφες, λυτές σελίδες με ενιαία αρίθμηση [1]-169 (παρεμβάλλονται σελίδες με την ίδια αρίθμηση 3-4, 4) και τρία μέρη με τους τίτλους «Κρήτη», «Αγγλία», «Μοναξια». Στον φάκελο σημειώνονται οι εξής πληροφορίες: Κρήτη, Αγγλία, Μοναξιά: [Ολόγραφο] χειρόγρ., [1945;]/, [Νίκου Καζαντζάκη]. Στο τέλος δακτυλόγραφη σελίδα με τίτλο "Grace Kelly"». Ωστόσο και αυτή η σημαντική αρχική τεκμηρίωση αποδείχθηκε ελλιπής σε μερικά της σημεία. Πάντως η σημείωση του ανθρώπου που πρώτος καταχώρισε αυτά τα στοιχεία στη βάση δεδομένων «Ο Καζαντζάκης δεν το ήθελε, λέει η Ελένη», με οδήγησε στο βιβλίο της δεύτερης γυναίκας του, της Ελένης Καζαντζάκη, Νίκος Καζαντζάκης. Ο ασυμβίβαστος, όπου και εντόπισα μεγάλα αποσπάσματα και μία εκτενή αναφορά στο έργο αυτό. Το ίδιο και στα Τετρακόσια γράμματα του Νίκου Καζαντζάκη στον Παντελή Πρεβελάκη. Λίγο μετά διαπίστωσα πως ο Καζαντζάκης είχε ήδη δημοσιεύσει ένα απόσπασμα από το μυθιστόρημα Ο Ανήφορος με τίτλο «Ο θάνατος του παππού» έναν χρόνο μετά τη συγγραφή του, το 1947, στο περιοδικό Νέα Εστία αφιερώνοντάς το στη φίλη του Τέα Ανεμογιάννη. Το σημαντικό στην περίπτωση αυτή ήταν η υποσημείωση «Ένα κεφάλαιο από το τελευταίο βιβλίο που γράφτηκε στο Cambridge: «Ο Ανήφορος». Κι έτσι μελετώντας με αυτοψία το χειρόγραφο και διασταυρώνοντας με άλλες πηγές, διόρθωσα και συμπλήρωσα την αρχική τεκμηρίωση, ταυτίζοντας το τεκμήριο με το γνωστό-άγνωστο ή χαμένο μυθιστόρημα «Ο Ανήφορος» που έγραψε ο Νίκος Καζαντζάκης στο Cambridge το 1946.
Μερικούς μόνο μήνες μετά την «ανακάλυψη» σ’ένα τηλεφώνημα με την κ. Γιολάντα Χατζή, την ανιψιά της Έλλης Λαμπρίδη, της σπουδαίας φιλοσόφου με την οποία είχε συνδεθεί ο Καζαντζάκης από τη δεκαετία του 1910 και την οποία βοηθούσα με την τεκμηρίωση των επιστολών της Λαμπρίδη που σώζονται στο Μουσείο, κατάλαβα πως είχε στα χέρια της άλλον ένα κρυμμένο θησαυρό, τη μετάφραση του Ανήφορου στα αγγλικά. Η μελέτη της αλληλογραφίας τους που κυκλοφόρησε λίγο μετά, Αλληλογραφία με τη Μουντίτα. Νίκος Καζαντζάκης – Έλλη Λαμπρίδη, 1927-2957, έδειξε καθαρά πως ο Καζαντζάκης έγραψε αυτό το μυθιστόρημα, ενώ βρισκόταν στο Cambridge, προσκεκλημένος του Βρετανικού Συμβουλίου, με πρόθεση να κυκλοφορήσει στα αγγλικά και να βοηθήσει στην προσπάθειά του για τη διεκδίκηση του Νόμπελ. Φαίνεται πως τελικά ο ίδιος επέλεξε αυτό το έργο να μην εκδοθεί, αλλά να μείνει στο συρτάρι.
Στην έρευνα που συνεχίσαμε με τον κ. Μαθιουδάκη για τις ανάγκες της επιστημονικής τεκμηρίωσης και της έκδοσης του έργου, προσπαθήσαμε να διερευνήσουμε και να επισημάνουμε τόσο τις σχέσεις αυτού του έργου με τα μεταγενέστερα γνωστά μυθιστορήματα του συγγραφέα όσο και με έργα ή άλλα κείμενά του που είχαν προηγηθεί, όπως το Ταξιδεύοντας Αγγλία που αξιοποιούσε στο έργο αυτό, κάνοντας εκτενή αναζήτηση των διακειμενικών στοιχείων, ενώ ιδιαίτερα και για μεγάλο διάστημα αναζητούσαμε τους λόγους της σύνθεσης και της αποσιώπησης αυτού του έργου.
Αργότερα για τις ανάγκες της περιοδικής έκθεσης που επιμελήθηκα για το Μουσείο Καζαντζάκη «Ο Ανήφορος: Το γνωστό-άγνωστο έργο του Νίκου Καζαντζάκη» και αναζητώντας επιπλέον υλικό, έκπληκτη ανακάλυψα δεκάδες άλλες επιστολές προς άλλα πρόσωπα στα οποία ο Καζαντζάκης μιλούσε για τον γνωστό-άγνωστο Ανήφορό του. Από τα πιο σημαντικά τεκμήρια που υποστηρίζαν την αφήγηση της έκθεσης, τον τίτλο της αλλά και τον δημιουργικό πυρετό του Καζαντζάκη που έγραψε ή καλύτερα συνέθεσε αυτό το έργο σε χρόνο ρεκόρ ήταν οι δεκάδες επιστολές, που στέλνει, ακριβώς τις ίδιες μέρες που γράφει το νέο μυθιστόρημα στον Ιωάννη Κακριδή, τον Παντελή Πρεβελάκη, στην Ελένη Καζαντζάκη, στην Τέα Ανεμογιάννη, στον Αιμίλιο Χουρμούζιο, στον Αλέξανδρο Φωτιάδη, στον Börje Knös, στην Έλλη Λαμπρίδη και πολύ πιθανόν και σε άλλα πρόσωπα. Η μελέτη των επιστολών φανερώνει την πρόθεση του Καζαντζάκη∙ να κυκλοφορήσει άμεσα ένα νέο αντιπολεμικό μυθιστόρημα στα αγγλικά διεκδικώντας το βραβείο Νόμπελ.
Ποια είναι η πλοκή του μυθιστορήματος;
O Ανήφορος είναι ένα μεταπολεμικό και έντονα αντιπολεμικό μυθιστόρημα με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία του ίδιου του συγγραφέα. Το έργο διαρθρώνεται σε τρεις ενότητες με τους τίτλους «Κρήτη», «Αγγλία», «Μοναξιά» και κεντρικός χαρακτήρας είναι ο Κοσμάς, ένας διανοούμενος που επιστρέφει στη γενέτειρά του, στο Μεγάλο Κάστρο, μετά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, συνοδευόμενος από τη σύζυγό του, την εβραία Νοεμή. Ο χώρος που εκτυλίσσονται τα γεγονότα είναι το Μεγάλο Κάστρο, το Λονδίνο, οι ψυχρές πόλεις του Βορρά, αλλά και η γενέτειρα του Σαίξπηρ, το Στράτφορντ-απόν-Αίιβον. Στο μυθιστόρημα παρακολουθούμε τις προσπάθειες του Κοσμά –μια λογοτεχνική persona του ίδιου του Καζαντζάκη– ο οποίος ταξιδεύοντας στην Αγγλία προσπαθεί μάταια να συγκαλέσει μία «Διεθνή του Πνεύματος» αλλά και την αγωνία του ίδιου γύρω από το χρέος του ως πνευματικού ανθρώπου για τη σύγχρονη παγκόσμια κατάσταση. Ο συγγραφέας σκόπευε στο τέλος του έργου να εντάξει ολόκληρο το κείμενο της Ασκητικής και γι’αυτό το μυθιστόρημα τελειώνει με άνω τελεία, καθώς ο πρωταγωνιστής απομονώνεται και αφοσιώνεται στη συγγραφή.
Ποια θέματα φαίνεται μέσα από αυτό να απασχολούν τον συγγραφέα;
Το μεγαλύτερο ζήτημα που απασχολεί τον συγγραφέα σε αυτό το έργο είναι η σύγχρονή του παγκόσμια κατάσταση, η εικόνα του σύγχρονου του κόσμου την επαύριο κυριολεκτικά του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και η ευθύνη του πνευματικού ανθρώπου απέναντι στην ίδια την αξία της ανθρώπινης ζωής, αλλά και η ανάδειξη των δεινών που άφησε στο νησί η Μάχη της Κρήτης και του σθένους που επέδειξαν οι κρητικές και οι κρητικοί. Στο έργο αυτό βλέπουμε γνώριμα θέματα που απασχολούν τον συγγραφέα, αλλά και κάτι που το διαφοροποιεί από τα άλλα, καθώς εδώ ο πρωταγωνιστής-συγγραφέας βρίσκει μια ισορροπία ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη που τον ταλανίζει σε άλλα έργα, αφού στη διάρκεια του Πολέμου αποφασίζει να καταταγεί ως αεροπόρος πολεμικού αεροσκάφους, αλλά και αργότερα να πάρει την πρωτοβουλία για την ενεργοποίηση των πνευματικών ανθρώπων του κόσμου. Παράλληλα διαφαίνονται και άλλα θέματα που τον απασχολούν στα έργα του, όπως η σχέση του με τη γυναίκα, την οικογένεια, τον τόπο καταγωγής.
Τι νέο προσφέρει αυτό το άγνωστο έργο στην καζαντζακική εργογραφία;
Το μυθιστόρημα ο Ανήφορος βγήκε τελικά από το συρτάρι 76 χρόνια μετά τη συγγραφή του και αναμφισβήτητα δημιούργησε αμέσως τεράστιο ερευνητικό, πολιτιστικό μα και εμπορικό ενδιαφέρον. Δεν είναι τυχαίο πως ήδη έχουν παρουσιαστεί γι’αυτό δεκάδες ερευνητικές εργασίες σε επιστημονικά συνέδρια και μάλιστα τον Οκτώβρη του 2023, στο συνέδριο που διοργάνωσε το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη με τίτλο «Η γυναικεία μορφή στη ζωή και στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη» μία ολόκληρη συνεδρία αφορούσε αποκλειστικά το βιβλίο αυτό, ενώ ήδη έχουν διοργανωθεί παρουσιάσεις του στην Ελλάδα και τον κόσμο. Ο Νίκος Καζαντζάκης επιθυμούσε αυτό το βιβλίο να κυκλοφορήσει στο εξωτερικό στα αγγλικά και τελικά κυκλοφόρησε πρώτα στα γαλλικά. Ο ίδιος το έγραφε και στόχευε στη σουηδική Ακαδημία και τελικά η πρώτη επίσημη παρουσίασή του έγινε σε συνέδριο στη Σουηδία. Στόχος του ήταν να αγγίξει τις πλατιές ομάδες του κοινού σε όλο τον κόσμο και ήδη οι ξένες μεταφράσεις του το έχουν επιτύχει αυτό. Η κυκλοφορία αυτού του άγνωστου έργου σε συνδυασμό με τον επανασχεδιασμό των Απάντων του Νίκου Καζαντζάκη που επιχείρησαν οι νέες εκδόσεις του έργου του, με τα εντυπωσιακά λευκά εξώφυλλα με τα κόκκινα σύμβολα, τάραξαν ξανά τα καζαντζακικά νερά και ο Νίκος Καζαντζάκης άγγιξε παλιούς και νέους αναγνώστες και όπως πάντα κέρδισε στην κρίση του χρόνου με το έργο του.
Πώς νιώθετε που είστε ο άνθρωπος ανακάλυψε τον Ανήφορο;
Το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη είναι εκείνο που διέσωσε τον Ανήφορο και συνέβαλε εν τέλει στην ανάδειξή του μαζί με μία σειρά από ανθρώπους που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο γι’αυτό. Από την πρώτη στιγμή που «ανακάλυψα» το άγνωστο έργο, συνειδητοποίησα τι θησαυρός έβγαινε στην επιφάνεια και ήταν επιλογή μου να δουλέψω γι’αυτό εθελοντικά, να μην αξιώσω ποτέ η ίδια κάτι από τους εκδότες του έργου του Νίκου Καζαντζάκη και να μη μιλήσω ποτέ δημόσια γι’αυτό, παρά μόνο στην ακαδημαϊκή κοινότητα το 2017 και το βράδυ της 7ης Νοεμβρίου 2022 στην πρώτη παρουσίαση του βιβλίου στην Κρήτη που έγινε στο Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη με την παρότρυνση της κ. Μαριλένας Μηλαθιανάκη, σημερινής διευθύντριας του Μουσείου και του κ. Μιχάλη Ταρουδάκη, του προέδρου του, πιστεύοντας εξαρχής πως η ανακάλυψη ενός τέτοιου έργου ήταν κάτι πολύ πάνω από εμένα και πως πρώτα από όλα θα έπρεπε να αναγνωριστεί η αξία του ίδιου του έργου αλλά και του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη που ήταν ο πραγματικός θεματοφύλακάς του. Προσωπικά νιώθω τεράστια ευγνωμοσύνη που υπηρετώντας με σεβασμό, ευθύνη και αγάπη την επιστήμη μου, το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη και το έργο του μεγάλου στοχαστή, βοήθησα τον Ανήφορο να βγει από το συρτάρι στο φως. Σήμερα νιώθω και τυχερή, γιατί τελικά δικαιώθηκε η επιλογή μου, αναγνωρίστηκε η προσφορά μου και εισέπραξα τεράστια ηθική ανταμοιβή βλέποντας πώς αυτή τη συνταρακτική χαρά που ένιωσα τη στιγμή της ανακάλυψης μπόρεσα να τη δω να μοιράζεται σε χιλιάδες ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.
Διαβάστε περισσότερες ειδήσεις από την Κρήτη και το Ηράκλειο
