Από τις επιχειρήσεις και όχι τα νοικοκυριά, προέρχονται οι καταθέσεις που επαναπατρίζονται στο τραπεζικό σύστημα από το εξωτερικό, με τα συνολικά κεφάλαια που επαναπατρίσθηκαν τους πρώτους εννέα μήνες του 2016, να ανέρχονται σε 4,3 δισ. ευρώ.
Όπως προκύπτει από στοιχεία της ΤτΕ, το μέσο μηνιαίο ύψος των επιστρεφόντων από το εξωτερικό κεφαλαίων (480 εκατ. ευρώ το πιο πρόσφατο χρονικό διάστημα για το οποίο υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, δηλ. το διάστημα Ιανουαρίου - Σεπτεμβρίου 2016), εκ μέρους των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών που κατοικούν στη χώρα, ήταν 2 φορές υψηλότερο από ό,τι είχε παρατηρηθεί κατά το παρελθόν. Το γεγονός ότι η επιστροφή κεφαλαίων από το εξωτερικό, κατά την πιο πρόσφατη περίοδο, ήταν εντονότερη από ό,τι είχε καταγραφεί στη διάρκεια προγενέστερης περιόδου σχετικής ηρεμίας, πιθανόν αντανακλά, σύμφωνα με την ΤτΕ, την ευεργετική επίδραση της εξασφάλισης, από τα μέσα του 2015, του δικαιώματος επανεπένδυσης στο εξωτερικό στο ακέραιο των κεφαλαίων που επαναπατρίζονται.
Ο επαναπατρισμός καταθέσεων, πάντως, έρχεται από τις επιχειρήσεις και όχι από τα νοικοκυριά. Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, ο ρυθμός μεταβολής των καταθέσεων των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων έφθασε την υψηλότερη θετική τιμή που έχει καταγραφεί στα χρόνια της ελληνικής κρίσης (συγκεκριμένα Ιούνιος 2016: 26%). Αντιθέτως, ο δωδεκάμηνος ρυθμός μεταβολής των καταθέσεων των νοικοκυριών διατηρήθηκε οριακά πάνω από το μηδέν μόλις επί δύο μήνες.
Οι παραπάνω εξελίξεις υποδηλώνουν ότι τα όρια στις εβδομαδιαίες αναλήψεις μετρητών από τραπεζικούς λογαριασμούς, όπως και στα εμβάσματα προς το εξωτερικό, αποτέλεσαν δεσμευτικότερο περιορισμό για τις επιχειρήσεις παρά για τα νοικοκυριά.
Οι τραπεζικοί λογαριασμοί των επιχειρήσεων πιστώθηκαν απευθείας με την αξία των προϊόντων που πώλησαν στα νοικοκυριά στο μέτρο που ο διακανονισμός έγινε με τη χρήση καρτών, η οποία έχει αυξηθεί σημαντικά σε σύγκριση με το παρελθόν. Τα ποσά αυτά δεν είναι πλέον δυνατόν να εμβαστούν σε δεύτερη φάση στο εξωτερικό από τις επιχειρήσεις, άρα μεταφράζονται σε αύξηση των εγχώριων καταθέσεών τους.
Στο μέτρο που τα νοικοκυριά κατέβαλαν το αντίτιμο των προϊόντων με μετρητά, οι επιχειρήσεις είχαν ακόμη την επιλογή να αποθησαυρίσουν τα εισπραττόμενα τραπεζογραμμάτια, κρατώντας τα εκτός τραπεζικού συστήματος. Ωστόσο, τα αποθέματα αυτά έχουν πιθανόν αυξηθεί υπερβολικά τα χρόνια της κρίσης και υπάρχουν φυσικά όρια στο μέγεθός τους. Όσο μεγαλύτερο είναι το απόθεμα τραπεζογραμματίων που διατηρείται εκτός τραπεζικού συστήματος, τόσο μεγαλύτερο το πρόβλημα της αποθήκευσης και τόσο μεγαλύτερη η ζημία από καταστροφή ή κλοπή.
Στη διαφοροποίηση της έκτασης της καταγραφείσας αναλογικής μεταβολής των καταθέσεων μεταξύ μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων και νοικοκυριών συνέβαλε επίσης το γεγονός ότι η καθαρή ροή τραπεζικής χρηματοδότησης προς τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις ήταν λιγότερο αρνητική από ό,τι προς τα νοικοκυριά. Υπενθυμίζεται ότι η χορήγηση δανείων εκ μέρους των τραπεζών συνεπάγεται ταυτόχρονη άνοδο της καταθετικής τους βάσης, καθώς το προϊόν του δανείου κατά κανόνα πιστώνεται στους καταθετικούς λογαριασμούς που τηρούν στις δανείστριες τράπεζες οι δανειολήπτες.
Ενδιαφέροντα στοιχεία προκύπτουν και από τον τύπο καταθέσεων που επιλέγουν επιχειρήσεις και νοικοκυριά.
Όσον αφορά τους επιμέρους τύπους καταθέσεων, ο δωδεκάμηνος ρυθμός μεταβολής των καταθέσεων μίας ημέρας διατηρήθηκε θετικός και μάλιστα περί τα μέσα του 2016 έφθασε τη μέγιστη τιμή (27%), η οποία έχει καταγραφεί από την ημερομηνία που η Ελλάδα υιοθέτησε το ευρώ.
Από την άλλη πλευρά, ο δωδεκάμηνος ρυθμός μεταβολής των καταθέσεων προθεσμίας των νοικοκυριών και των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων παρέμεινε τους περισσότερους μήνες αρνητικός. Φαίνεται ότι ακόμη και μετά τα μέσα του 2015 οι καταθέσεις προθεσμίας σε μεγάλη έκταση δεν ανανεώνονταν καθώς έληγαν. Αντιθέτως, τα ποσά σε λήγουσες καταθέσεις προθεσμίας μεταφέρονταν αυτομάτως σε πίστωση καταθέσεων μίας ημέρας.
Με την πλήρη κατάργηση της απαγόρευσης της πρόωρης λήξης προθεσμιακών καταθέσεων τον Μάρτιο του 2016, και της προσφοράς, εκ μέρους των τραπεζών, ελκυστικότερων όρων για το άνοιγμα λογαριασμών καταθέσεων προθεσμίας, καταγράφηκε σημαντική συγκράτηση του δωδεκάμηνου ρυθμού μείωσης των καταθέσεων προθεσμίας.
Η περαιτέρω προοδευτική χαλάρωση των περιορισμών που έχουν επιβληθεί στο τραπεζικό σύστημα θα υποβοηθήσει την επιστροφή καταθέσεων. Ωστόσο, η ΤτΕ θα είναι ιδιαίτερα επιφυλακτική για τα επόμενα βήματα χαλάρωσης των capital controls, αναμένοντας την κατάληξη της β΄ αξιολόγησης και προχωρώντας παράλληλα, τον Ιανουάριο, σε έρευνα καταθετικής εμπιστοσύνης, η οποία θα ολοκληρωθεί τον Μάρτιο.
