Δίπλα σε ένα σκονισμένο τμήμα του πολύβουου δρόμου από το Τσενάι προς τη Μπανγκαλόρ βρίσκονται τρία κολοσσιαία, ανώνυμα κτίρια. Στο εσωτερικό, μακριά από το θόρυβο της κίνησης, βρίσκεται μια εγκατάσταση υψηλής τεχνολογίας της ταϊβανέζικης εταιρίας κατασκευής ηλεκτρονικών Foxconn. Σε μικρή απόσταση με το αυτοκίνητο η Pegatron, άλλη εταιρεία τεχνολογίας της Ταϊβάν, έχει δημιουργήσει το δικό της τεράστιο νέο εργοστάσιο. Η Salcomp, μια φινλανδική εταιρία κατασκευής ηλεκτρονικών, έχει δημιουργήσει εργοστάσιο όχι πολύ μακριά από τα άλλα δύο. Πιο δυτικά βρίσκεται πανεπιστημιούπολη 2000 στρεμμάτων που διευθύνεται από την Tata, ινδικό όμιλο με δραστηριότητες σε ποικίλους τομείς. Το κοινό χαρακτηριστικό αυτών των αυστηρά φυλασσόμενων εγκαταστάσεων είναι ο πελάτης τους: μια απαιτητική και μυστικοπαθής αμερικανική εταιρεία γνωστή τοπικά ως «η εταιρεία φρούτων».
Η ανάπτυξη των εργοστασίων στη νότια Ινδία σηματοδοτεί νέο κεφάλαιο για τη μεγαλύτερη εταιρεία τεχνολογίας στον κόσμο. Η εξαιρετικά επιτυχημένη τις τελευταίες δύο δεκαετίες Apple (70-πλάσια αύξηση εσόδων, 600-πλάσια αύξηση τιμής μετοχών, αγοραία αξία 2,4 τρισεκατομμυρίων δολαρίων) είναι εν μέρει το αποτέλεσμα ενός μεγάλου στοιχήματος στην Κίνα. Η Apple χρησιμοποίησε εργοστάσια στην Κίνα, τα οποία πλέον παράγουν περισσότερο από το 90% των προϊόντων της, και προσέλκυσε τους Κινέζους καταναλωτές, οι οποίοι μέσα σε λίγα χρόνια συνεισέφεραν έως και το ένα τέταρτο των εσόδων της Apple. Ωστόσο, οι οικονομικές και γεωπολιτικές αλλαγές αναγκάζουν την εταιρεία να ξεκινήσει εσπευσμένη αποσύνδεση. Η στροφή της από την Κίνα σηματοδοτεί μεγάλη αλλαγή για την Apple και είναι εμβληματική ακόμη μεγαλύτερης αλλαγής στην παγκόσμια οικονομία.
Η συσκευασίες της Apple αναγράφουν «Σχεδιασμένο από την Apple στην Καλιφόρνια», αλλά οι συσκευές της συναρμολογούνται κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού που εκτείνεται από την Amazonas (Βραζιλία) έως το Zhejiang (Κίνα). Στο επίκεντρο βρίσκεται η Κίνα, όπου 150 από τους μεγαλύτερους προμηθευτές της Apple έχουν εγκαταστάσεις παραγωγής. Ο Τιμ Κουκ, ο οποίος ήταν επικεφαλής επιχειρήσεων της Apple πριν γίνει διευθύνων σύμβουλος το 2011, ήταν πρωτοπόρος στην προσέγγιση της εταιρείας στη χρήση υποκατασκευαστών. Τακτικός επισκέπτης στην Κίνα, ο κ. Κουκ διατηρεί καλές σχέσεις με την κινεζική κυβέρνηση, υπακούοντας στις απαιτήσεις της για κατάργηση εφαρμογών και την εντός Κίνας διατήρηση των δεδομένων των Κινέζων χρηστών, όπου είναι διαθέσιμα στις αρχές.
Τώρα βρίσκεται σε εξέλιξη μια αλλαγή. Ο κ. Κουκ, ο οποίος έχει να εμφανιστεί στην Κίνα από το 2019, και προσελκύει νέους συνεργάτες. Τον Μάιο φιλοξένησε τον πρωθυπουργό του Βιετνάμ, Φαμ Μινχ Τσινχ, στα φουτουριστικά κεντρικά γραφεία της Apple στο Κουπερτίνο. Το επόμενο έτος η Apple αναμένεται να ανοίξει το πρώτο της φυσικό κατάστημα στην Ινδία (της οποίας ο πρωθυπουργός, Ναρέντα Μόντι, είναι λάτρης των χρυσών iPhone).
Οι δύο χώρες είναι αυτές που επωφελήθηκαν περισσότερο από τη αλλαγή στρατηγικής της Apple. Το 2017 η Apple παρουσίασε 18 μεγάλους προμηθευτές στην Ινδία και το Βιετνάμ. πέρυσι είχε 37. Τον Σεπτέμβριο, εν μέσω πανηγυρισμών από μέρους του τοπικού πληθυσμού, η Apple άρχισε να κατασκευάζει το νέο της iPhone 14 στην Ινδία, όπου προηγουμένως είχε κατασκευάσει μόνο παλαιότερα μοντέλα. Τον προηγούμενο μήνα αναφέρθηκε ότι η Apple θα ξεκινήσει σύντομα να κατασκευάζει τους φορητούς υπολογιστές MacBook στο Βιετνάμ. Μερικά από τα νεότερα gadget της Apple δείχνουν το που πάνε τα πράγματα. Σχεδόν τα μισά ακουστικά AirPod της Apple κατασκευάζονται στο Βιετνάμ και μέχρι το 2025 εκεί θα κατασκευάζονται δύο τρίτα, προβλέπει η JPMorgan Chase. Η τράπεζα εκτιμά ότι, ενώ σήμερα λιγότερο από το 5% των προϊόντων της Apple κατασκευάζονται εκτός Κίνας, μέχρι το 2025 το ποσοστό θα είναι 25% (βλ. διάγραμμα 1).
Καθώς το σύστημα παραγωγής της Apple αλλάζει, οι προμηθευτές της επίσης απομακρύνονται από την Κίνα. Πρόχειρη εκτίμηση αυτής της μετατόπισης είναι το μερίδιο των μακροπρόθεσμων περιουσιακών στοιχείων που οι ταϊβανέζικες εταιρείες τεχνολογίας υλικού και ηλεκτρονικών έχουν στην Κίνα. Το 2017 ο μέσος όρος ήταν 43%. Πέρυσι αυτό είχε πέσει στο 31%, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μας χρησιμοποιώντας στοιχεία της εταιρείας και του Bloomberg.
Ο πιο πιεστικός λόγος για αυτή τη βιασύνη είναι η ανάγκη επιμερισμού του λειτουργικού κινδύνου. Πριν από δύο δεκαετίες η βιομηχανία ενδυμάτων ενίσχυσε τις δραστηριότητές της εκτός Κίνας μετά την επιδημία SARS, η οποία παρέλυσε τις αλυσίδες εφοδιασμού. «Το Sars κατέστησε πολύ σαφές σε όλους όσους δραστηριοποιούνται στην Κίνα ότι χρειαζόντουσαν στρατηγική «Κίνα+1»», υποστηρίζει ο Ντόμινικ Σκρίβεν της επενδυτικής εταιρείας με έδρα το Βιετνάμ Dragon Capital. Ο Covid δίδαξε το ίδιο μάθημα στις εταιρείες τεχνολογίας. Τα lockdown στη Σαγκάη το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους έκλεισαν προσωρινά εργοστάσιο της ταϊβανέζικης εταιρίας Quanta, η οποία θεωρείται ότι κατασκευάζει τα περισσότερα από τα MacBook της Apple. Οι πελάτες έπρεπε να περιμένουν μήνες. Η αποφυγή αυτού του είδους χάους είναι η «πρωταρχική κινητήρια δύναμη» για τις κινήσεις εφοδιαστικής αλυσίδας της Apple, σύμφωνα με τον Γκοκούλ Χαιχαράν της JPMorgan Chase.
Άλλο κίνητρο αποτελεί η συγκράτηση του κόστους. Οι μέσοι μισθοί στην Κίνα έχουν διπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία. Μέχρι το 2020, ο Κινέζος εργάτης στη μεταποίηση κέρδιζε συνήθως 530 δολάρια το μήνα, περίπου τα διπλάσια από εργάτες στην Ινδία ή το Βιετνάμ, σύμφωνα με έρευνα της ιαπωνικής βιομηχανίας Jetro. Η κακής ποιότητας υποδομή της Ινδίας, με κακούς δρόμους και αναξιόπιστο ηλεκτρικό δίκτυο, εμπόδιζε την χώρα. Αλλά έχει βελτιωθεί και η ινδική κυβέρνηση έχει γλυκάνει τη συμφωνία με επιδοτήσεις. Το Βιετνάμ προσφέρει επίσης φορολογικές εκπτώσεις και πακέτα διακοπών, καθώς και συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών, συμπεριλαμβανομένης συμφωνίας που υπογράφηκε πρόσφατα με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η γραφειοκρατία γύρω από τις βίζες και τα τελωνεία παραμένει οδυνηρή. Αλλά το εργασιακή ήθος είναι παρόμοιο με αυτό στην Κίνα: «Εξακολουθούν να ξυπνάνε με τον Κομφούκιο κάθε πρωί», παρατηρεί ξένο στέλεχος που δραστηριοποιείται στο Βιετνάμ.
Η Apple βλέπει επίσης όλο και περισσότερο τους ντόπιους ως πιθανούς πελάτες, ιδιαίτερα στην Ινδία, τη δεύτερη μεγαλύτερη αγορά smartphone στον κόσμο. Οι συσκευές της Apple είναι πολύ ακριβές για τους περισσότερους Ινδούς, αλλά αυτό αλλάζει. Τον Ιούλιο, η Apple ανέφερε ότι τα έσοδά της στην Ινδία είχαν σχεδόν διπλασιαστεί το περασμένο τρίμηνο, σε ετήσια βάση, με γνώμονα την «ατμομηχανή» των πωλήσεων, το iPhone.
Αυτό μειώνει τη σχετική σημασία της Κίνας ως καταναλωτικής αγοράς. Στο υψηλό της σημείο το 2015, η Κίνα αντιπροσώπευε το 25% των ετήσιων εσόδων της Apple, περισσότερα από όλη την Ευρώπη. Έκτοτε, το μερίδιό της συρρικνώνεται σταθερά, στο 19% μέχρι στιγμής αυτό το οικονομικό έτος (βλ. διάγραμμα 2). Όπως φαίνεται, ο Σι Τζινπίνγκ, ο πρόεδρος της Κίνας, θα ήθελε να πέσει και άλλο. Σε εκδήλωση του Κομμουνιστικού Κόμματος στις 16 Οκτωβρίου προέτρεψε «αυτοδυναμία και ισχύς στην επιστήμη και την τεχνολογία», προτείνοντας ότι οι ξένοι εισαγωγείς ενδέχεται να αντιμετωπίσουν σκληρότερο ανταγωνισμό από τους Κινέζους ομολόγους τους. Επανέλαβε αυτή τη φράση πέντε φορές.
Αυτό δείχνει τον τελευταίο, αλλά δυνητικά πιο σημαντικό λόγο για τη μετατόπιση της Apple: τη γεωπολιτική. Οι αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ Κίνας και Αμερικής έχουν καταστήσει την Κίνα ολοένα και πιο δύσκολο μέρος για επιχειρηματική δραστηριότητα. Η αυξημένη κινεζική πολιτική ευαισθησία έχει προσθέσει τριβές σε πολλά μέτωπα. Αυτό το καλοκαίρι, για παράδειγμα, η Apple φέρεται να είχε ζητήσει από τους Ταϊβανέζους κατασκευαστές να επισημάνουν τα προϊόντα τους “Made in Chinese Taipei” για να κατευνάσει τους άρτι σχολαστικούς Κινέζους τελωνειακούς (με κίνδυνο να εξοργίσει τους Ταϊβανέζους).
Η Αμερική, από την πλευρά της, έχει γίνει πιο επιθετική στον ανταγωνισμό της με την τοπική βιομηχανία τεχνολογίας της Κίνας. Στις 7 Οκτωβρίου η Αμερική ανακοίνωσε την απαγόρευση εργασίας Αμερικανών πολιτών σε ορισμένες κινεζικές εταιρίες κατασκευής τσιπ. Την ίδια μέρα πρόσθεσε 30 κινεζικές εταιρείες σε κατάλογο «μη εγγεκριμένων» εταιρειών που οι αξιωματούχοι της δεν μπόρεσαν να επιθεωρήσουν. Σύμφωνα με πληροφορίες, η Apple επρόκειτο να υπογράψει συμφωνία για την αγορά τσιπ μνήμης για το iPhone με τέτοια εταιρεία, την YMTC, η οποία μπορεί να προσφέρει χαμηλές τιμές χάρη εν μέρει σε επιδότηση της κινεζικής κυβέρνησης. Μετά τους ελέγχους εξαγωγών της Αμερικής, αυτή η συμφωνία μπήκε στον πάγο, σύμφωνα με την ιαπωνική εφημερίδα Nikkei.
Το ερώτημα είναι εάν η φυσική μετακίνηση της παραγωγής από την Κίνα θα είναι αρκετή για να αποφευχθούν μελλοντικές καταστολές. Παρόλο που η Apple κατασκευάζει περισσότερα από τις συσκευές της εκτός Κίνας, δεν εξαρτάται λιγότερο από εταιρείες κινεζικής ιδιοκτησίας για την κατασκευή τους. Κινέζοι κατασκευαστές όπως η Luxshare, η Goertek και η Wingtech αναλαμβάνουν αυξανόμενο μερίδιο των δραστηριοτήτων της Apple πέρα από τα σύνορα της Κίνας.
Η Luxshare και η Goertek αναφέρουν ότι κατασκευάζουν AirPods στο Βιετνάμ, βοηθούμενοι από το γεγονός ότι ορισμένοι Ταϊβανέζοι ανταγωνιστές, όπως η Inventec, έχουν περιορίσει τη δουλειά που κάνουν για λογαριασμό της Apple τα τελευταία χρόνια. Τα ινδικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν τον Σεπτέμβριο ότι η ινδική κυβέρνηση ενδέχεται να επιτρέψει σε ορισμένες κινεζικές εταιρείες να δημιουργήσουν εγκαταστάσεις παραγωγής στην Ινδία. Το μερίδιο των κινεζικών εταιρειών στην παραγωγή ηλεκτρονικών iPhone θα αυξηθεί από 7% φέτος σε 24% έως το 2025, πιστεύει η JPMorgan Chase, η οποία προβλέπει ότι τα επόμενα τρία χρόνια οι κινεζικές εταιρείες θα αυξήσουν το μερίδιό τους στην παραγωγή σε όλη την γκάμα των προϊόντων της Apple.
Θα μπορούσαν οι Κινέζοι κατασκευαστές εκτός Κίνας να γίνουν στόχος αμερικανικών κυρώσεων; Προς το παρόν αυτό είναι απίθανο, πιστεύει η Νανά Λι της Impax, διαχειρίστριας περιουσιακών στοιχείων. «Δεν υπάρχουν εύχρηστες εναλλακτικές [προμηθευτές] διαθέσιμες με το ίδιο επίπεδο εμπειρίας, αποδοτικότητας και σχέσης κόστους-αποτελεσματικότητας», οπότε η αποκοπή τους θα έβλαπτε τις αμερικανικές εταιρείες, επισημαίνει. Με τον καιρό, αυτό μπορεί να αλλάξει. Χώρες όπως η Ινδία και το Βιετνάμ επιθυμούν να δημιουργήσουν τους δικούς τους προμηθευτές. Η Tata φέρεται να βρίσκεται σε συζητήσεις με την ταϊβανέζικη κατασκευάστρια Wistron, για την κατασκευή iPhone στην Ινδία. Ινδοί κατασκευαστές αναφέρουν ότι «η εταιρεία φρούτων» αναζητά διακριτικά τοπικούς προμηθευτές.
Δεδομένης της κατεύθυνσης των σχέσεων μεταξύ Αμερικής και Κίνας, είναι σίγουρα λογικό για την Apple να τοποθετήσει κάποια παράπλευρα στοιχήματα, προτού οι περιορισμοί προχωρήσουν περαιτέρω. Οι κινεζικές εταιρείες εκτός Κίνας είναι ασφαλείς προς το παρόν, παρατηρεί δυτικός επενδυτής στην Ασία. Αλλά «τα περιθώρια στενεύουν».
