Αγαπητοί συντάκτες του Cretalive
ανάγνωσα στην ιστοσελίδα σας την δημοσίευση του άρθρου του κ. Καλογεράκη για τις εκδοχές των πυρπολητών του Αρκαδίου. Νιώθω την ανάγκη να συμπληρώσω την αναφορά του ιστορικού αυτού ερευνητή. Έτσι σας στέλνω τα στοιχεία τα οποία τεκμηριώνουν την εκδοχή του γαριβαλδινού δασκάλου, Εμμανουήλ Αναγνώστου Σκουλά ως πυρπολητή της πυριτιδαποθήκης της Ιεράς Μονής, όπως έχουν προκύψει από την ιστορική έρευνα. Παρακαλώ για την ακρίβεια της ιστορικής αναφοράς και για την ενημέρωση του αναγνωστικού σας κοινού να τα δημοσιεύσετε.
Τα ιστορικά ντοκουμέντα, περισσότερα και συντριπτικά πιο κοντά στον χρόνο του ιστορικού γεγονότος που αποδεικνύουν την εκδοχή Σκουλά είναι για την ακρίβεια τα ακόλουθα:
Ενδεικτικά, τον Ανωγειανό δάσκαλο αναφέρουν οι κάτωθι ιστορικές πηγές ως μόνο πυρπολητή:
1. Ο στρατηγός Πάνος Κορωναίος, αρχηγός της επαρχίας Ρεθύμνης στην επανάσταση του 1866 στο σχεδίασμα της γραπτής ομιλίας του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1891 κατά την 25η επέτειο του ολοκαυτώματος (Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χανιά) αναφέρει:.«όταν έφθασαν στα ρήγματα οι εχθροί έρριψαν τα όπλα των οι Κρήτες και τα ξίφη λαβόντες εις χείρας δεν ηκούοντο οι κτύποι των ξιφών, έκαστος των οποίων εθανάτωνε ένα ζώντα εχθρό ή ημέτερον όταν τέλος είδον τους εχθρούς σωρευθέντας επί των ρηγμάτων εις τούτων, Εμμανουήλ Σκουλάς καλούμενος, κατά το δοθέν σύνθημα έθεσε πυρ στον υπόνομο. Τότε εγένετο εκ του τρόμου ανακωχή τις ακουσία». Ο στρατηγός Κορωναίος λοιπόν είπε ότι: «το πυρ στην πυριτιδαποθήκην έθεσεν ο εξ Ανωγείων πεπαιδευμένος νέος Εμμανουήλ Σκουλάς».
2. Ο πρόξενος της Ελλάδος στο Ηράκλειο Ιωάννης Μπαρουξάκης στην με αριθμό 284 αναφορά του προς τον Έλληνα Υπουργό Εξωτερικών Επ. Δεληγιώργη με ημερομηνία 21 Νοεμβρίου 1866. (Ιστορικό και Διπλωματικό Αρχείο ΥΠΕΞ)
3. Ο υποπρόξενος της Ρωσίας στο Ηράκλειο Ιωάννης Μητσοτάκης σε μη χρονολογημένη έκθεση της πολιορκίας του Αρκαδιού. (Αρχείο Ιστορικού Μουσείου Κρήτης)
4. Ο προξενικός πράκτορας της Ρωσίας στο Ρέθυμνο Γεώργιος Σκουλούδης στο έγγραφό του με τίτλο “Ιστορικά Σημειώματα” τον Νοέμβριο του 1866 (Κλειστές Συλλογές Πανεπιστημίου Κρήτης).
5. Ο Γαριβαλδινός εθελοντής στρατιώτης και ανταποκριτής στην Κρήτη Παναγιώτης Μουτσόπουλος σε ιδιόγραφη επιστολή με ημερομηνία 17 Νοεμβρίου 1866 προς το Σώμα Γαριβαλδινών της Αθήνας (Κλειστές Συλλογές Πανεπιστημίου Κρήτης).
6.Η με ημερομηνία 12 Νοεμβρίου 1866 “Εκθεση της πολιορκίας του Αρκαδιού” που υπογράφεται από τους οπλαρχηγούς Σταύρο Νιώτη και Γεώργιο Σκουλά προς την επαναστατική συνέλευση των Κρητών στα Χανιά.
7. Η με ημερομηνία 01-02-1867 έκθεση του αρχηγού Μυλοποτάμου Μιχαήλ Σκουλά προς την Επιτροπή στήριξης της Κρητικής Επανάστασης στην Σύρο (Γενικά Αρχεία του Κράτους Αρ. 000435).
8. Η εφημερίδα Νόμος της Ερμούπολης Σύρου την 26-11-1866.
9. Η εφημερίδα Αλήθεια των Αθηνών της 26-11-1866.
10. Η εφημερίδα Ελπίς των Αθηνών την 29-11-1866.
11. Η εφημερίδα Αυγή των Αθηνών της 03ης Δεκεμβρίου 1866 με τίτλο “Το Αρκάδι και πάλι”.
12. Η εφημερίδα “Ελευθέρα Σκέψις” του Ηρακλείου την 20-08-1929.
13. Το ποίημα του Σταματίου Δρανδάκη από το Ζουρίδι Ρεθύμνης
14. Το ποίημα του Αναγνώστη Ντούνη από τον Αποκόρωνα Χανίων “Οι ¨Ηρωες του 1866 εν Κρήτη.” εκδοθέν τον Μάρτιο του 1877.
15. Το ποίημα Σωπασή από τα Χελιανά Μυλοποτάμου
16. Το δημοτικό ποίημα που τραγουδιέται στα Ανώγεια που υπάρχει στο έργο του Τιμόθεου Βενέρη.
17. Το θεατρικό έργο του Τιμολέοντα Αμπελά “Οι Μάρτυρες του Αρκαδίου”, Σύρος 1867, που γράφηκε και ανεβάστηκε στην Σύρο τον Ιανουάριο του 1867 παρουσία της βασίλισσας Όλγας με ηθοποιούς Κρήτες πρόσφυγες.
18. Το θεατρικό έργο του Γεωργίου Ανδρικόπουλου “Αι εν Κρήτη σφαγαί” Αθήνα 1884.
19. Ο ζωγραφικός πίνακας με τίτλο “Κρήτες αρχηγοί και εν Αρκαδίω πεσόντες” του Σταυρακάκη Κωνστανίνου του έτους 1870 που απεικονίζει τον Εμμ. Σκουλά στο κέντρο της πυριτιδαποθήκης δίπλα στον Δημακόπουλο και τον Γαβριήλ.
20. Η γνωστή λιθογραφία του 1867 που φιλοτεχνήθηκε στην Σύρο από τον Ηρακλειώτη Βλαχάκη (γνωστό του Σκουλά από τις εν Σύρω σπουδές του) , και απεικονίζει τον νεαρό αγωνιστή με την πιστόλα μπροστά στα βαρέλια πυρίτιδας.
Επιπλέον, ευρίσκονται στο αρχείο του ιστορικού ερευνητή Γ.Α. Σκουλά τα ακόλουθα ιστορικά στοιχεία που αναμένουν την επιστημονική τους δημοσίευση.
21. Το ποίημα του Επαμεινώνδα Αννίνου με τίτλο, “Η πτώσις του Αρκαδίου” δημοσιευθέν στην Κεφαλονιά στις 14 Δεκεμβρίου 1866 (Κοργιαλένιος Βιβλιοθήκη Αργοστολίου).
22. Το ποίημα του “Ταξιδεύσαντος εις Τήνον Κρητικού ” που δημοσιεύθηκε στην Ερμούπολη την 31-01-1868 (Τυπογραφείο Περίδου).
23. Ποίημα Γεωργίου Μιχαήλ Παπαδάκη ή Τσουφάκη, 1908. Ιδιωτική Συλλογή.
24. Εφημερίδα “Αστήρ της Ανατολής”, Αθήνα, 26 Νοεμβρίου1866 Αρ.φύλλου 495
25. Εφημερίδα “Ημέρα”, Τεργέστη Ιταλίας, 03/15 Δεκεμβρίου 1866, Αρ. Φύλλου 587
26. Εφημερίδα “Αναμόρφωσις” Κεφαλληνία, 10 Δεκεμβρίου 1866, Αρ. Φύλλου 23.
27.Εφημερίδα “Εύριπος” Χαλκίδα, 01 Ιανουαρίου 1867, Αρ. Φύλλου 76.
28. Εφημερίδα “Αλήθεια', Αθήνα, 09 Φεβρουαρίου 1867, Αρ. Φύλλου 319
29.Εφημερίδα “Αναμόρφωσις”, Κεφαλληνία, 4 Μαρτίου 1867, Αρ.Φύλλου 33.
Στοιχεία του λειψάνου του γαριβαλδινού δασκάλου αναγνώρισε μετά από μερικές μέρες στην πυριτιδαποθήκη ο αδελφός του Μιχάλης, αρχηγός Μυλοποτάμου το 1866, μόνο από τα χαρακτηριστικά κίτρινα στιβάνια που φορούσε όταν έφυγε από τα Ανώγεια.
Η αρίθμηση των παραπάνω ιστορικών πηγών είναι ενδεικτική και όχι εξαντλητική καθότι συχνά, όσο προχωρεί η συστηματική ιστορική έρευνα, ανακαλύπτονται όλο και πιο ισχυρά τεκμήρια. Πλείστες άλλες πηγές και συγγραφείς μνημονεύουν την δράση του δασκάλου στο Αρκάδι.
Επίσης στο 16τομο μνημειώδες έργο “Ιστορία του Ελληνικού Έθνους” της Εκδοτικής Αθηνών αναφέρεται ως πυρπολητής της Μονής διαζευκτικά ο Σκουλάς. Το ίδιο αναφέρει μεταξύ άλλων και ο Σπ. Μαρκεζίνης στο έργο του Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος καθώς και άλλοι εμβριθείς και παλαιότεροι ιστορικοί όπως ο Δ. Κόκκινος και ο Π.Κριάρης.
Είναι χαρακτηριστική και πλέον αρμόδια η έκδοση του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας, Αρχεία Γενικού Επιτελείου Στρατού Χρονολόγιο Πολεμικών Γεγονότων, Τμήμα 4 Κρητικές Επαναστάσεις στην οποία αναφέρονται και οι δύο ήρωες ως πρωταγωνιστές.
Ηράκλειο, 8 Νοεμβρίου 2021
Δρ Σταύρος Χριστοδουλάκης
Συγγραφέας, εκπαδευτικός.
Δείτε επίσης
