Η βράβευσή του από τον Δήμο Ηρακλείου με το βραβείο «Νίκος Καζαντζάκης» ήρθε για τον ίδιο… στα καλά καθούμενα. «Δεν είχα ιδέα, δεν είχα κάνει αίτηση, ήταν ξαφνικό αλλά ευχάριστο». Ο ομότιμος καθηγητής της Αγγλικής και Συγκριτικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ντάρτμουθ των ΗΠΑ Πίτερ Μπιν, που τιμάται απόψε στις 8 από τον Δήμο Ηρακλείου στη Βασιλική Αγ. Μάρκου, από τους πιο επιφανείς μελετητές και μεταφραστές του Καζαντζάκη, διαθέτει αφοπλιστική ειλικρίνεια, πάθος για τις γλώσσες, τη λογοτεχνία και τους Έλληνες.
«Η καλύτερη αρετή των Ελλήνων είναι να μιλάνε. Μιλάνε πολύ και δείχνουν να χαίρονται τις λέξεις που είναι τόσες πολλές. Δεν μπορούμε να καταλάβουμε πόσες ελληνικές λέξεις μπήκαν στα Αγγλικά. Έχετε μια φοβερή γλώσσα» ανέφερε καλεσμένος στο στούντιο του Σκάι Κρήτης και στην εκπομπή «Πες το κι έτσι» με την Ελένη Βακεθιανάκη.
Η επαφή με τον Καζαντζάκη
Ακούραστος, ευγενικός και πάντα χαμογελαστός, αναφέρθηκε στην πρώτη του επαφή με την Ελλάδα, το 1955, με αφορμή τη γνωριμία του στην Αγγλία με τη μετέπειτα Ελληνίδα σύζυγό του αλλά και την πρώτη του επαφή με τον Καζαντζάκη, που ήταν αρκετά ανορθόδοξη. «Μεταπτυχιακός φοιτητής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια , είχα έναν φίλο Ιρλανδό, πολύ αυστηρό Καθολικό. Ήρθε σπίτι μας κρατώντας σε μετάφραση το βιβλίο του Καζαντζάκη «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται». Δεν μπορώ να κρατήσω αυτό το βιβλίο σπίτι μου, είπε. Είναι αιρετικό και όπως έγραψε ο συγγραφέας για τη Μαρία, ήταν για μένα τόσο τρομερό, που έκανα εμετό. Εγώ δεν είχα ξανακούσει για τον Καζαντζάκη αλλά είπα, αν υπάρχει ένα βιβλίο που να προκαλεί στον αναγνώστη εμετό, πρέπει να αξίζει. Είχα διαβάσει πάρα πολλά μυθιστορήματα. Όμως αυτό ήταν τόσο καλύτερο. Αργότερα, σε ένα βιβλιοπωλείο στη Θεσσαλονίκη ρώτησα για τον Καζαντζάκη, αν έχει γράψει άλλα βιβλία που δεν μεταφράστηκαν. Ο βιβλιοπώλης μου έδειξε ένα ολόκληρο ράφι. Επέλεξα τον «Τελευταίο πειρασμό» γιατί με ενδιέφερε το θρησκευτικό θέμα που μετέφρασα το 1960».
Ελληνικά έμαθε από τον πεθερό του, δ/ντή Δημοτικού Σχολείου που του έδωσε ένα Αλφαβητάριο. «Έφτασα στην έκτη τάξη σε δύο μήνες. Διάβαζα «Η Νίνα παίζει με το τόπι της», «η Νίνα πάει στη γιαγιά και παίζει με τη γίδα της». Έτσι έμαθα», θυμάται χαμογελώντας.
Ο Πήτερ Μπην μιλά για τη μανία του Καζαντζάκη να κάνει συλλογή από λέξεις (5200 αθησαύριστες λέξεις στην «Οδύσεια»): «Σε ένα χωριό, εκτός Κρήτης, είδε ένα όμορφο λουλούδι. Ρώτησε, κανείς δεν ήξερε πως το έλεγαν. Μόνο μια γιαγιά, του είπαν. Πήγε να τη βρει όμως μόλις είχε πεθάνει. Στενοχωρημένος είπε «μαζί της πέθανε μια λέξη».
Ο «Καπετάν Μιχάλης» είναι το βιβλίο του Καζαντζάκη που του αρέσει λιγότερο και δεν το έχει μεταφράσει αν και έχει γραφτεί το αντίθετο. Προτιμά το «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται». Στην αγγλικά ο Πήτερ Μπην έχει μεταφράσει: «Ο τελευταίος πειρασμός», «Ο φτωχούλης του Θεού», «Αναφορά στον Γκρέκο», το 2014 τον «Ζορμπά», έργο που έλαβε το «Διεθνές Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης» 2015 από την Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών των ΗΠΑ.
Ο «Ζορμπάς», που ο Πήτερ Μπην μετέφρασε εκ νέου από το πρωτότυπο, υπήρχε μεταφρασμένος στα γαλλικά. «Όταν συγκρίνεις το κείμενο στα ελληνικά με τη γαλλική μετάφραση, δε μπορεί να πιστέψεις τη διαφορά. Ένα κεφάλαιο λείπει, πολλές φορές είναι μισές οι σελίδες, το κάθε λάθος του Γάλλου μεταφραστή συνεχίζεται από τον επόμενο. Ο Κακογιάννης χρησιμοποίησε για την ταινία του την πρώτη μετάφραση, δεν ήταν όμως το κείμενο που έγραψε ο Καζαντζάκης». Το έργο που, ωστόσο, τον δυσκόλεψε περισσότερο ήταν «Η ζωή εν τάφω» του Μυριβήλη, που αναφέρεται στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ένα πολύ μεγάλο μυαλό
Ο κ. Μπην χαρακτηρίζει τον Καζαντζάκη ως πάρα πολύ έξυπνο, με θέληση, αντοχή και μυαλό πολύ μεγάλο. «Ορμούσε σε κάθε θέμα. Δεν ήταν όμως, ένας Τολστόι, ένας Ντοστογιέφσκι, ένας Μότσαρτ», συμπληρώνει προσθέτοντας ότι οι ιδέες του Καζαντζάκη μπορούν να μας διδάξουν. Μάλιστα στην αποψινή του ομιλία θα αναφερθεί στις θρησκευτικές ιδέες του συγγραφέα που η ελληνική Εκκλησία βρήκε αιρετικές. «Το καθετί εξελίσσεται, λέει ο Καζαντζάκης, ακόμα και ο Θεός. Αυτό είναι ανάθεμα για την Εκκλησία. Ο Θεός είναι τέλειος, δεν αλλάζει. Ο Καζαντζάκης δεν συμφωνεί, εγώ δεν συμφωνώ. Ολοι μπορούμε αν μάθουμε πολλά απ’ αυτό»
Ο καθηγητής θέλει να θυμόμαστε από τον Καζαντζάκη την καλύτερη αρετή του, που ήταν η αντοχή. «Υπέφερε πολλά, δεν πήρε το Νόμπελ, οι λέξεις που ήθελε να περάσουν στη γλώσσα δεν πέρασαν, αλλά η αντοχή υπήρχε πάντα. Ήθελα να πάει μπροστά, να συνεισφέρει, αν και ο κόσμος δεν άκουσε. Ας κρατήσουμε και αυτό που γράφεται στον τάφο του, το «είμαι ελεύθερος». Πόσοι από εμάς μπορούν να πουν από καρδιάς ότι είναι ελεύθεροι;»
