Του Γιάννη Γ. Τσερεβελάκη
Το πιο σπουδαίο πράγμα για τον άνθρωπο, ύστερα από την ελευθερία και το σεβασμό στη ζωή του, είναι η αξιοπρέπεια. Να σέβεται δηλαδή κάποιος τον εαυτό του, να μη τον ταπεινώνει, πέφτοντας σε μικρότητες, αλλά και να νιώθει ότι δεν ταπεινώνεται από άλλους, ότι γίνεται σεβαστός ως πρόσωπο, ότι αντιμετωπίζεται με τρόπο που δεν προσβάλλει την περηφάνεια του και το ήθος του. Γι’ αυτό και όποιος από φιλάνθρωπα αισθήματα θέλει να προσφέρει βοήθεια σε συνάνθρωπό του, πρέπει να το πράττει σεβόμενος αυτή τη βαθιά ανάγκη του ανθρώπου να νιώθει περήφανος, να μην ευτελίζεται, να μην ταπεινώνεται. Και προπάντων να το πράττει χωρίς ιδιοτέλεια, χωρίς δηλαδή να εξευτελίζει και να ακυρώνει την ίδια του την πράξη.
Αν αυτό συμβαίνει στις καθημερινές σχέσεις των ανθρώπων, πολύ περισσότερο ισχύει στην πολιτική πρακτική: κάθε απόφαση και πράξη των κυβερνώντων πρέπει να έχει ως γνώμονα το αληθινό συμφέρον του πολίτη, να είναι πράξη που σέβεται τη νοημοσύνη και την αξιοπρέπειά του. Αλλιώς, είναι πράξη μικροπρέπειας, πράξη πολιτικά ποταπή και ευτελής, πράξη αναξιοπρεπής, που δείχνει ότι εκείνοι που τη σχεδίασαν και την εφάρμοσαν ουδόλως νοιάζονται αν προσβάλλουν την αξιοπρέπεια των πολιτών, ουδόλως λαμβάνουν υπόψη τους ότι πρόκειται για όντα με συνείδηση, με ηθική, με σκέψη, με νοημοσύνη. Κοντολογίς, νομίζουν ότι έχουν να κάνουν με υποχείρια, με όντα που λειτουργούν μόνο με τα εξαρτημένα αντανακλαστικά, όπου η παρουσίαση κάποιων «σημαντικών» ερεθισμάτων αναγκαστικά διεγείρει μια φυσική, συχνά ανακλαστική, απάντηση.
Φαίνεται πως η κυβέρνησή μας λειτουργεί κάπως έτσι. Χρησιμοποιώντας την τακτική των επιδομάτων (ερέθισμα), επιζητεί να διεγείρει μια ανακλαστική απάντηση (την υπέρ αυτής ψήφο των πολιτών). Το γεγονός αυτό κυριολεκτικά υποβαθμίζει την ανθρώπινη προσωπικότητα στο πιο χαμηλό επίπεδο που μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος, αναιρεί την ελευθερία του, δείχνει ασέβεια στην αξιοπρέπειά του, ευτελίζει το πρόσωπό του, τον κάνει επαίτη εξαρτημένο από τα φιλοδωρήματα που «κατά το δοκούν» μοιράζει το κράτος-πατερούλης.
Το πράγμα γίνεται κωμικοτραγικό, δηλαδή για γέλια και για κλάματα ταυτόχρονα, όταν αυτή η τακτική χρησιμοποιείται χωρίς καμιά ντροπή, «χωρίς περίσκεψιν, χωρίς αιδώ», όπως θα έλεγε ο Κ. Καβάφης. Το είδαμε πρόσφατα, όταν ανερυθρίαστα, λίγες μόνο μέρες προ των εκλογών, ο πρωθυπουργός μοίρασε τα φιλοδωρήματά του σαν άλλος Άγιος Βασίλης. Μάλιστα, βάπτισε 13η σύνταξη ένα μικρό επίδομα, θυμίζοντας εκείνους τους καλογέρους του Μεσαίωνα που βάφτιζαν το κρέας ψάρι κι έπειτα το έτρωγαν, έχοντας ήσυχη τη συνείδησή τους.
Είναι όντως να κλαίει κανείς για την κατάντια αυτή. Γιατί περί κατάντιας πρόκειται. Όταν μια κυβέρνηση δεν σέβεται την αξιοπρέπεια των πολιτών, όταν δεν σέβεται τη νοημοσύνη τους, όταν τους αντιμετωπίζει σαν επαίτες που τους κρατά εξαρτημένους από τα φιλοδωρήματά της και όχι σαν ανθρώπους με περηφάνεια και με υψηλό φρόνημα, τότε έχει φτάσει στον έσχατο ευτελισμό τόσο της ίδιας όσο και των πολιτών. Οι κυβερνώντες σκέφτονται, δυστυχώς, με την κουτοπονηριά κάποιων Νεοελλήνων. Διότι ο κουτοπόνηρος νομίζει ότι ο άλλος δεν έχει συνειδητοποιήσει τη θέλησή του να κοροϊδέψει και να ξεγελάσει και γι’ αυτό συνεχίζει να συμπεριφέρεται με τον ίδιο τρόπο. Βέβαια, το να είναι κανείς κουτός δεν είναι κακό, όπως δεν είναι οπωσδήποτε καλό και το να είναι έξυπνος. Κακό είναι να νομίζει ότι οι άλλοι είναι κουτοί και να προσπαθεί, έχοντας αυτή την αντίληψη, να τους ξεγελάσει. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η κουτοπονηριά των κυβερνώντων είναι κυριολεκτικά απροκάλυπτη, πράγμα εμφανέστατο από τα εξής: πρώτον, βάφτισαν ένα πενιχρό επίδομα ως 13η σύνταξη, είπαν δηλαδή, χωρίς καθόλου να ντραπούν, ένα χοντρό ψέμα. Δεύτερον, έδωσαν αυτό το επίδομα λίγες μέρες προ των εκλογών, θεωρώντας μάλλον πως ο πολίτης είναι αδαής, δίχως μνήμη και χωρίς νοημοσύνη. Τρίτον, επανέφεραν το «σύνδρομο του Μαυρογιαλούρου» στην πολιτική, οδηγώντας την πολλά χρόνια πίσω.
Κι όλα αυτά, νομίζοντας ότι έτσι θα κερδίσουν πόντους στον προεκλογικό αγώνα, δηλαδή με απόλυτη ιδιοτέλεια. Γνωρίζουμε, βέβαια, ήδη από τον Θουκυδίδη και τον Μακιαβέλλι, πως πολιτική και ήθος δεν είναι πράγματα συμβατά. Ιδιαίτερα σε καθεστώτα ανελεύθερα αυτό είναι κανόνας, αφού στην περίπτωση αυτή ηθικό είναι ό, τι επιβάλλει η θέληση και το συμφέρον του κόμματος ή του ηγέτη. Στις δημοκρατίες, όμως, τα πράγματα διαφέρουν και πρέπει να διαφέρουν. Ο πολίτης είναι πρόσωπο με δικαιώματα και αξιοπρέπεια, που πρέπει να γίνονται σεβαστά, αν θέλουμε να λειτουργεί το δημοκρατικό πολίτευμα. Κι ακόμη, ο πολίτης οφείλει να γνωρίζει την αλήθεια και να μην αντιμετωπίζεται από την εξουσία σαν υποχείριο, να μη χειραγωγείται, αλλά να παιδαγωγείται από το παράδειγμα των ηγετών του. Και οι κυβερνώντες καλό είναι να γνωρίζουν ότι, όπως λέει ο λαός μας, «το ψέμα έχει κοντά ποδάρια». Και ότι ο λαός, όσο κι αν τον υποτιμούν, όσο κι αν δεν σέβονται την αξιοπρέπειά του μετατρέποντάς τον σε επαίτη, πάντα στο τέλος έχει δίκιο. Ας θυμηθούμε κι εκείνο το ομηρικό: «Αιδώς, Αργείοι!».
