*Του Αλέξανδρου Μαυρικάκη
Τα μεγάλα κοινωνικά γεγονότα, οι επαναστάσεις, τα συνθήματα των επαναστατών, οι εξεγέρσεις, η ουτοπία των εξεγερμένων, η βία της εξουσίας και η αντίσταση των λαών σε εισβολείς, επηρέασαν και επηρεάζουν τη λογοτεχνία και την τέχνη.
Η Αμερικανική επανάσταση ή πόλεμος της ανεξαρτησίας (1775-1783), η Γαλλική επανάσταση (1789 -1799), η Γαλλική Επανάσταση του 1830 γνωστή ως η Ιουλιανή Επανάσταση, η Μεξικανική επανάσταση (1910-1920), η Οκτωβριανή επανάσταση (1917) ενέπνευσαν συγγραφείς, ποιητές, σκηνοθέτες και εικαστικούς.
Από τους πιο γνωστούς πίνακες ζωγράφων είναι το έργο του Ευγένιου Ντελακρουά «Η Ελευθερία οδηγεί το Λαό» (Μουσείο Λούβρου) εμπνευσμένο από την Ιουλιανή επανάσταση του 1830. Η Ελευθερία που εφορμά οδηγώντας τον λαό, ξυπόλητη και με γυμνό το στήθος, μοιάζει με αρχαία ελληνική θεά. Αλλά και ο αγώνας των Ελλήνων για την ανεξαρτησία τους, συγκλόνισε την κοινή γνώμη της Γαλλίας και πολλοί ζωγράφοι (Λανσάκ, Ντελακρουά, Φουρό, Ροσινιόν κ.α.) δεν αποτύπωσαν μονάχα σκηνές από μάχες, αλλά ύμνησαν τον ελληνικό αγώνα. Ο πιο γνωστός ζωγραφικός πίνακας είναι «Η σφαγή της Χίου» (1824) του Ντελακρουά (1798- 1863) και είναι αφιερωμένος στην τραγωδία των κατοίκων της Χίου (1822). Ένας πίνακας που συντάραξε τις συνειδήσεις των Ευρωπαίων.
Η ελληνική επανάσταση του 1821 ήταν φυσικό να επηρεάσει και τους έλληνες ζωγράφους. Τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας κύριο ρόλο διαδραματίζει η «ιστορική ζωγραφική» με σκοπό να προβάλλει τον ηρωϊσμό και την θυσία των αγωνιστών με σημαντικό εκπρόσωπο τον ζωγράφο Θεόδωρο Βρυζάκη (1819- 1878). Από τα πιο γνωστά του έργα είναι «Η έξοδος του Μεσολογγίου» (1853, λάδι σε μουσαμά, Εθνική Πινακοθήκη).
Το 1940 και πάλι ο ηρωϊσμός του ελληνικού λαού και η αντίσταση, ενάντια των ιταλών και γερμανών κατακτητών, ενέπνευσε τους έλληνες εικαστικούς από την πρώτη ημέρα της εισβολής στη χώρα. Από τους πιο γνωστούς έλληνες ζωγράφους που αποτύπωσαν στον καμβά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο ήταν ο ζωγράφος Αλέξανδρος Αλεξανδράκης (1913- 1968). Την περίοδο αυτή αναπτύχθηκε από μεγάλο μέρος των εικαστικών και η αντι-φασιστική γελοιογραφία, που βρήκε κύρια έκφραση στον έντυπο τύπο.
Η αντίσταση και πάλι του ελληνικού λαού κατά της Χούντας των Συνταγματαρχών με κορυφαία δυναμική εκδήλωση τη εξέγερση του Πολυτεχνείου (1973) δεν θα μπορούσε να μην επηρεάσει και πάλι τους εικαστικούς καλλιτέχνες.
Από τους πρώτους δημιουργούς που απαθανάτισαν τον αγώνα και το πνεύμα του Πολυτεχνείου ήταν ο εικαστικός και λογοτέχνης Γιώργος Φαρσακίδης(1926- 2020). Τα έργα του «μπήκαν» σε όλα τα φοιτητικά σπίτια.
Τέσσερα χρόνια μετά από την εξέγερση, το 1977, ο γλύπτης Μέμος Μακρής (1913-1993) φιλοτέχνησε το χάλκινο κεφάλι του Έλληνα ιστορικού Νίκου Σβορώνου, που βρίσκεται στην είσοδο του Πολυτεχνείου και συμβολίζει την εξέγερση των φοιτητών. Έκτοτε «σηματοδοτεί» τις επετειακές εκδηλώσεις. Τίτλος του έργου είναι «Προς τιμή των θυμάτων». (Φωτογραφία: Το έργο «Προς τιμή των θυμάτων» στο χώρο του Πολυτεχνείου)
Τρεις μέρες μετά από την εξέγερση, στις 20 Νοεμβρίου 1973, ο χαράκτης Α. Τάσσος αρχίζει να χαράζει σε ξύλο μήκους 5,28 μ την πολυπρόσωπη σύνθεσή του «17 Νοέμβρη 1973», εμπνευσμένη από τη βυζαντινή ζωγραφική. (Φωτογραφία: Ο Α. Τάσσος δουλεύοντας την ξυλογραφία του «17 Νοέμβρη 1973», φωτ. Σπύρος Καραχρήστος).
Tο 1975 ο ζωγράφος και χαράκτης Κώστας Μαλάμος (1913-2007) ζωγράφισε το έργο: «Η πρώτη επέτειος» (1975, λάδι σε καμβά).
Το 1974 ο ζωγράφος Γιώργος Βακιρτζής (1923- 1988) δημιούργησε το έργο «Εδώ Πολυτεχνείο. 16.ΧΙ.73» (χρωμολιθογραφία).
Ο Μάριος Βατζιάς (1926-2008) ζωγράφος και ποιητής, δημιουργεί το 1976 το έργο με τίτλο «Η παρουσία του ήρωα» (λάδι (;) σε καμβά). Αποτυπώνει την εξέγερση του Πολυτεχνείου με την μορφή ενός ήρωα μπροστά από την είσοδο που κατέστρεψε το τανκ.
Ο ζωγράφος και χαράκτης Κώστας Μαλάμος (1913 – 2007) δημιουργεί το 1976 το έργο «Την Άλλη Μέρα» (λάδι, 115 x 140, Συλλογή Μουσείου Βορρέ).
Ο Πάρις Πρέκας (1926 – 1999), ζωγράφος, χαράκτης, γλύπτης και κοσμηματογράφος, συνθέτει σε χαρτί το έργο με τίτλο «17η Νοέμβρη το 1974» (1974, σύνθεση σε χαρτί, λάδι και μαύρη σέπια, 70x 100, Ιδιωτική Συλλογή).
Η ζωγράφος Νίκη Καραγάτση (1914-1986), σύζυγος του λογοτέχνη Μ. Καραγάτση, σε ζωγραφικό έργο της αποτυπώνει την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Με άσπρα γράμματα κάτω αριστερά του καμβά γράφει: «16 Νοεμβρίου 1973 οι φοιτηταί καίνε τη σημαία της 21 Απριλίου μπροστά στο Πολυτεχνείο».
Ο χαράκτης Βασίλης Χάρος (1938-2000) δημιουργεί το έργο "Πτώση Χούντας (Λιθογραφία, 1974).
Ο ζωγράφος και χαράκτης Γιώργος Βαρλάμος (1922- 2013) δημιουργεί το έργο "Πολυτεχνείο Μετά" (1973, ακρυλικό σε χαρτί, 35 x 50 εκ. Αρχείο Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας).
Το 1974 η χαράκτρια Βάσω Κατράκη (1909-1988) λάξευσε έργο που τυπώθηκε σε δίχρωμη αφίσα με στίχους του Γιάννη Ρίτσου από τη συλλογή του «Αγρύπνια» (1941-53): «Τραβήξανε ψηλά, πολύ ψηλά. / Δύσκολο πια να χαμηλώσουνε».
Και άλλοι καλλιτέχνες (Βαλαβανίδης Γιάννης, Ανούση Ρένα, Γράββαλος Παναγιώτης κ.α.) αποτύπωσαν στον καμβά την εξέγερση.
Η έκθεση των έργων που αποτυπώνουν την εξέγερση του Πολυτεχνείου και η έκδοσή τους σε λεύκωμα θα πρόσθετε και μια άλλη «ανάγνωση» στην κορυφαία αντιστασιακή δράση κατά της Χούντας.
Πηγές:
Εθνική Πινακοθήκη, Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, 2013
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 1997, Αφιέρωμα: «Ο Φιλελληνισμός στη Γαλλία»
Atexnos
Attikanet
http://annagelopoulou.blogspot.com/2018/11/blog-post.html
http://www.nationalgallery.gr/el/sulloges/collection/sulloges/i-proti-epeteios.html
https://slpress.gr/politismos/i-quot-exegersi-quot-ton-eikastikon-gia-to-polytechneio/
http://www.kolivas.de/archives/281148
