Της Κατερίνας Μαλλιωτάκη
Στην πορεία της ζωής μας όλοι έχουμε αντιμετωπίσει δυσκολίες. Πέρα από τα προβλήματα της καθημερινότητας, έρχονται αρκετές στιγμές που δεν μπορούμε να τις διαχειριστούμε. Στιγμές που ξεπερνούν τις δυνάμεις μας, δοκιμάζουν τις αντοχές μας, και αφήνουν ανεξίτηλα σημάδια στον ψυχισμό μας. Με αυτές ακριβώς τις λέξεις περιγράφουμε τις τραυματικές εμπειρίες.
Με την λέξη τραύμα, εννοούμε μια κατάσταση σφοδρού φόβου, τον οποίο βιώνουμε την στιγμή που ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα ξαφνικό, αναπάντεχο και εν δυνάμει απειλητικό γεγονός, πάνω στο οποίο δεν έχουμε κανένα έλεγχο και είμαστε ανίκανοι να αντιδράσουμε αποτελεσματικά όσο και αν προσπαθήσουμε. Οι τραυματικές εμπειρίες βιώνονται διαφορετικά στον καθένα από εμάς, και οι επιπτώσεις τους μπορούν να εμφανιστούν άμεσα με οξύ άγχος, έντονο φόβο, αίσθημα αποσύνδεσης και αποδιοργάνωσης με τον εαυτό μας, πίεση και πανικό.
Οι τραυματικές εμπειρίες που βιώνονται στην πορεία της ζωής μας προέρχονται συνήθως από απώλεια αγαπημένων προσώπων (θανατηφόρα ασθένεια, θάνατος γονέα, δυστύχημα, σεισμό, πυρκαγιά)από σεξουαλική και σωματική κακοποίηση, ενδοοικογενειακή βία, διαζύγιο, απώλεια του αντικειμένου ή της αγάπης, της προστασίας και της φροντίδας των άλλων. Η τραυματική εμπειρία μπορεί να αλλάξει αρνητικά την εξέλιξη της ζωής του παθόντα δημιουργώντας σημαντικές βλάβες στην ψυχολογική του ανάπτυξη με αποτέλεσμα η πραγματική επίπτωση του τραύματος να καθυστερήσει να φανεί για εβδομάδες ή και χρόνια κυρίως όταν το άτομο αρνείται να επεξεργαστεί το γεγονός.
Όταν βιώνεται μια τραυματική εμπειρία ο οργανισμός βρίσκεται σε σοκ και τα δυο ημισφαίρια δεν συνεργάζονται επαρκώς με αποτέλεσμα να κλειδώνεται η εμπειρία στο νευρικό μας σύστημα. Συνήθως οι τραυματικές εμπειρίες εγκαθιδρύονται στα παιδικά μας χρόνια όμως πολλές φορές μπορεί να τις συναντήσουμε και σε μεγαλύτερες ηλικίες από ένα αναπάντεχο, έντονο και τρομακτικό γεγονός. Μια τέτοια αφιλόξενη εμπειρία μπορεί να τραυματίσει ψυχικά την ανθρώπινη ύπαρξη η οποία θα κουβαλάει το τραύμα σαν μελανό σημάδι στην ψυχική της ισορροπία.
Οι συνέπειες των ψυχικών τραυμάτων είναι ορατές στην λειτουργικότητα του ατόμου ως προς τον εαυτό του αλλά και ως προς τους άλλους ανθρώπους. Ο φόβος που έχει προκληθεί ανατροφοδοτείται με ένα ιδιαίτερο τρόπο και σε ένα ανυποψίαστο χρόνο χωρίς να υπάρχουν προειδοποιητικές ενδείξεις. Τις περισσότερες φορές ο ψυχικός φόβος εκδηλώνεται με σωματικές αντιδράσεις (διαταραχή σίτισης, ύπνου) αλλά συνήθως δημιουργούνται ψυχικά αδιέξοδα που μπορούν να καταλήξουν σε υπερβολικό άγχος, κατάθλιψη, ροπή προς εξαρτήσεις, απομόνωση, φοβίες, ψυχαναγκασμούς, δυσκολία σύναψη σχέσεων, «ψυχρή έκφραση», ενοχή, χαμηλή αυτοεκτίμηση, έκπτωση συναισθημάτων και σπανιότερα με ψυχιατρικές εκδηλώσεις (σχιζοφρένεια).
Καθώς οι άνθρωποι δεν αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο στις τραυματικές εμπειρίες μπορεί να τις αντιμετωπίσουμε θεραπευτικά (ψυχοθεραπεία, συστημική θεραπεία, θεραπευτική ύπνωση κτλ) και φαρμακευτικά ( με σκευάσματα που σκοπό έχουν την καταστολή των σωματικών και ψυχικών αντιδράσεων). Σημαντικό ρόλο μπορεί να παίξει και η θρησκευτική πίστη καθώς και το υποστηρικτικό περιβάλλον από άτομα που ενδυναμώνουν, στηρίζουν και ανακουφίζουν τον παθόντα.
Όπως και να έχουν τα πράγματα μία τραυματική εμπειρία καθορίζει καταλυτικά την ζωή ενός ατόμου αφού αφήνει άρρηκτες ρωγμές στον ψυχισμό του. Όμως η προσαρμοστικότητα των ανθρώπων και η αντοχή που έχουν στις αντιξοότητες είναι υπολογίσιμοι σύμμαχοι στην επιβίωση του. Οι μηχανισμοί άμυνας που λειτουργούν βοηθούν ώστε μια τραυματική εμπειρία να μην μπορεί να ξεπεραστεί απόλυτα αλλά να μπορεί να «ξεθωριάζει» με την πάροδο του χρόνου. Μαθαίνουμε λοιπόν να ζούμε μ αυτήν βρίσκοντας καινούργια πατήματα που μπορεί να μην είναι τόσο λειτουργικά όμως μας οδηγούν αναγκαστικά σε αναδιοργάνωση και ανασύσταση σκέψεων, απόψεων και δυνάμεων.
Είναι γεγονός ότι το ποτάμι ποτέ δεν γυρίζει πίσω και η ζωή όσο κι αν θέλουμε να την σταματήσουμε ρέει, εξελίσσεται και προχωράει χωρίς να μας ρωτάει. Ο χρόνος είναι ο καλύτερος γιατρός και χρειάζεται τα μαγικά του φίλτρα για να ημερέψει, να γλυκάνει και να φροντίσει μια πληγή. Το μόνο λοιπόν που μας μένει είναι να προχωρήσουμε μπροστά με οποιοδήποτε συναισθηματικό κόστος αφήνοντας πίσω τα πονετικά κομμάτια του παρελθόντος και τα κακώς κείμενα που μας τραυμάτισαν βαθιά. Έτσι κι αλλιώς η γη πάντα θα γυρίζει, οι ανάγκες για επιβίωση πάντα θα υπάρχουν και οι χαρές με τις λύπες θα εναλλάσσονται χωρίς ντροπή ή συστολή για τον πόνο που προκαλούν.