Ένα από τα μεγαλύτερα πλατάνια της νησιωτικής Ελλάδας δροσίζει εδώ και αιώνες την είσοδο του ορεινού χωριού Πιτυός, στη βόρεια Χίο. Ο ξακουστός πλάτανος του «Μάκελ(λ)ου». Τα μεγέθη του προκαλούν δέος, δεν είναι όμως ικανά να προσδιορίσουν την ηλικία του. Σύμφωνα με ειδικούς η ηλικία του υπεραιωνόβιου αυτού πλατάνου εκτιμάται πάνω από 700 έτη ζωής. Η περίμετρος του κορμού του είναι 9,3 μέτρα ενώ η περίμετρος της Κώμης του 65 μέτρα. Οι Πιτυανοί κι οι περαστικοί χαίρονται την καλοκαιρινή δροσιά του, θαυμάζουν την πολυπλόκαμη ανάπτυξη του όταν είναι γυμνός από φυλλωσιά και δεν φαντάζονται τι έχουν δει τα μάτια του. Τι ιστορίες, μικρές και μεγάλες, θα ‘χε να μας διηγηθεί, αν είχε στόμα. Τα μυστήρια που κρύβει το υπεραιωνόβιο πλατάνι είναι πολλά. Αρχίζουν απ’ το όνομα του. Μάκελλος με δυο ή με ένα λάμδα; Όσοι τον γράφουν με διπλό λάμδα αποδέχονται τα βαφτίσια του από το λατινικό macellum, που θα πει σφαγείο. Ένα σφαγείο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ζώα, μπορεί όμως να παραπέμπει και σε κτηνώδεις συμπεριφορές της ανθρώπινης ύπαρξης. Και τέτοιες κρύβονται πολλές τους περασμένους αιώνες, όταν η αξία της ανθρώπινης ζωής δεν είχε τη σημερινή της σημασία. Μάκελος όμως και με ένα λάμδα, απ’ το ελληνικό «μακελειό». Δηλαδή ανθρωποσφαγή, άγρια και μαζική εξόντωση ανθρώπων. Οι ιστορικές πηγές διχάζονται για την ακριβή προέλευση της ονομασίας του. Σύμφωνα με τον Γεώργιο Ζολώτα (Ιστορία της Χίου) : «Εν Πιτυός λέγεται Μάκελλος το μέρος του κυρίου φρέατος «διότι κατ΄ έτος έτρωγε (το φρέαρ) ένα άνθρωπο ή διότι επί του πλατάνου είχαν οι Οθωμανοί την αγχόνην». Οι πιο ηλικιωμένοι Πιτυανοί καταθέτουν σωρεία μαρτυριών για τη μακροβιότητα του. Ο αείμνηστος δάσκαλος Γ. Χειλάς άκουγε απ’ τους παππούδες του την παράδοση ότι η περιοχή και ο πλάτανος ονομάστηκαν «Μάκελος» γιατί κατά καιρούς φούσκωνε ο διπλανός ποταμός κι έπνιγε τους ανθρώπους που προσπαθούσαν να τον διασχίσουν. Κάποιοι άλλοι στο Πιτυός πίστευαν πως η περιοχή ήταν στοιχειωμένη. Ένας Χιώτης δάσκαλος που πέρασε από το Πιτυός στις αρχές του 20ου αιώνα είχε γράψει: «Η πλατάνα είναι, όπως φανερώνει και το όνομα της, παμέγιστος πλάτανος. Είναι δε αρκετά τώρα χρόνια, αφ’ ότου έπεσε κεραυνός και κατεύκασε μέρος του κορμού της. Κατέκαυσεν όμως και το στοιχειό, το οποίο ενεφώλευεν εντός αυτού. Έκτοτε το στοιχειό δεν έφαγε πλέον κανέναν άλλον. Προηγουμένως έτρωγεν από έναν καθ’ έκαστον έτος. Την παράδοσιν ταύτην κανένας δεν υπάρχει εις το Πιτυός που να μην την γνωρίζη. Ολίγοι δε δεν είναι και όσοι αναφέρουν και ονόματα ακόμα φαγωθέντων». Η επικρατέστερη εκδοχή, βέβαια, μας παραπέμπει στην Τουρκοκρατία. Ο Αλ. Πασπάτης υποστηρίζει ότι εδώ, κάτω απ’ τον πλάτανο, εσφάγησαν πολλοί κάτοικοι του χωριού το 1822. Οι Πιτυανοί, άλλωστε, ήταν από τους λιγοστούς Χιώτες που αντιστάθηκαν στη μεγάλη Σφαγή. Αποφαίνεται όμως ότι το όνομα «Μάκελλος» είναι αρχαιότερο του 1822, φτάνει στην εποχή των Γενοβέζων, όταν τα μεγάλα αυτά δέντρα χρησιμοποιούνταν από τους τυράννους ως κρεμάλες.Αυτή ήταν μια πτυχή τοπικής ιστορίας. Στη σκιά του «Μάκελου» όμως διαδραματίστηκαν και γεγονότα ευρύτερης ιστορικής αξίας. Σαν το 1912, όταν ο μοναχός Ιγνάτιος Παϊδας φτάνει στο Πιτυός, χώρο στρατοπέδευσης των Τουρκικών δυνάμεων, για να πείσει τους Τούρκους να παραδοθούν και η Χίος να γίνει ελληνική. Το «Μακεδονία» βομβαρδίζει απ’ τα Καρδάμυλα τους Τούρκους. Ο τελευταίος Τούρκος στρατιωτικός διοικητής, Ζιχνή Μπέης, παίρνει την κουστωδία του και τον Ιγνάτιο και φτάνουν στο ρέμα του πλατάνου. Οι μεγάλοι κρύφτηκαν στην κουφάλα του πλατάνου ενώ ο Ιγνάτιος κι οι Τούρκοι αξιωματικοί, όποτε άκουγαν το συριγμό από τους βομβαρδισμούς έσκυβαν και φυλούσαν το χώμα. Η κρυψώνα της κουφάλας είχε δημιουργηθεί από φυσικό φαινόμενο. Στο τέλος του 19ου αιώνα ένας κεραυνός κόβει ένα μεγάλο κλώνο και δημιουργεί τη μεγάλη κουφάλα στο βόρειο μέρος του κορμού. Ήταν τόσο μεγάλο το κλαδί, που λέγεται ότι οι Πιτυανοί έφεραν ειδικό πριόνι για να το τεμαχίσουν και απ’ την ξυλεία του έφτιαξαν 150 σαμάρια και πολλές πλασταριές. Ο πλάτανός του «Μάκελου» τροφοδοτείται απ’ τα πλούσια υδατικά αποθέματα της ρεματιάς. Κάτω απ’ τις ρίζες του, απ’ το πηγάδι το πανηνό, οι Πιτυανές του περασμένου αιώνα έπαιρναν νερό για τις οικιακές ανάγκες. Κι όπου τόπος με νερό, σε αφθονία έθιμα και παραδόσεις. Σαν το Αμίλητο Νερό της Πρώτης του έτους. Στις πιο πρόσφατες δεκαετίες ο πλάτανός του «Μάκελου» άλλαξε χρήση. Κέντρο αναφοράς πάντα για το Πιτυός, είδε γραμμένους στον θηριώδη κορμό του όλους τους νεανικούς έρωτες του χωριού. Η λαϊκή μούσα είχε συνδέσει ήδη το «Μάκελο» με τα ερωτικά πάθη της εποχής. Ένα παραδοσιακό Πιτυανό Δίστιχο έλεγε: «Πουλάκι μου στο Μάκελο και στο Φαρδύ Πηγάδι αν δεν παρτούμε στο Ντουνιά παιρνόμαστε στον Άδη».
Σήμερα πια ο πλάτανός του «Μάκελου» συνδέεται με την πλούσια γαστρονομική παράδοση του Πιτυούς. Κάτω απ’ τη σκιά του φτιάχνονται τα τελευταία χρόνια τα περίφημα Πιτυανά χερίσια μακαρόνια κι όλες οι παραδοσιακές συνταγές με πρωτογενή κτηνοτροφικά υλικά. Κυρίως όμως ο πλάτανος του «Μάκελου» λειτουργεί σαν το πιο δυνατό φυσικό κλιματιστικό του νησιού. Το καλοκαίρι η τεράστια σκιά του και το ιδιαίτερο κλίμα του Πιτυούς χαμηλώνουν τη θερμοκρασία κατά 5 τουλάχιστον βαθμούς συγκριτικά με όλο το υπόλοιπο νησί. Η δροσιά του «Μάκελου» είναι ασύγκριτη σε όλη τη Χίο. Με όλο αυτό το βαρύ βιογραφικό οι κάτοικοι του Πιτυούς έχουν ξεκινήσει τις διαδικασίες ο υπεραιωνόβιος πλάτανος του «Μάκελου» να ενταχθεί στον κατάλογο των διατηρητέων μνημείων της φύσης.
