Μετά από μήνες συσσώρευσης στρατιωτικών δυνάμεων και έντασης στα ανατολικά σύνορα της Ουκρανίας, η Ρωσία εντείνει την πίεση στον πρώην Σοβιετικό γείτονά της, απειλώντας να αποσταθεροποιήσει την Ευρώπη και να προκαλέσει τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η Ρωσία έχει σφίξει τον στρατιωτικό κλοιό γύρω από την Ουκρανία από πέρυσι, συγκεντρώνοντας δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες, καθώς και εξοπλισμό και πυροβολικό, στο κατώφλι της χώρας. Η επιθετική αυτή προδιάθεση πυροδότησε προειδοποιήσεις από αξιωματούχους των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών ότι μια ρωσική εισβολή θα μπορούσε να συμβεί ανά πάσα στιγμή.
Ένας καταιγισμός διπλωματικών προσπαθειών τις τελευταίες εβδομάδες έχει αποτύχει μέχρι στιγμής να εκτονώσει τις εντάσεις στην περιοχή.
Η κλιμάκωση της πολύχρονης σύγκρουσης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας έχει πυροδοτήσει τη μεγαλύτερη κρίση ασφαλείας στην ήπειρο από τον Ψυχρό Πόλεμο, με ορατό το φάσμα μιας επικίνδυνης αναμέτρησης μεταξύ των δυτικών δυνάμεων και της Μόσχας.
Ποια είναι η κατάσταση στα σύνορα;
Περισσότεροι από 150.000 Ρώσοι στρατιώτες έχουν περικυκλωμένη την Ουκρανία σε τρεις πλευρές, σε σχήμα δρεπανιού, σύμφωνα με εκτιμήσεις αξιωματούχων των υπηρεσιών πληροφοριών των ΗΠΑ και της Ουκρανίας. Ο Λευκός Οίκος έχει επανειλημμένα προειδοποιήσει ότι ο Πούτιν μπορεί να εξαπολύσει πλήρη εισβολή στην Ουκρανία ανά πάσα στιγμή.
Στις 21 Φεβρουαρίου, ο Πούτιν ανακοίνωσε ότι η Μόσχα θα αναγνωρίσει επίσημα τις αυτοανακηρυχθείσες Λαϊκές Δημοκρατίες του Ντονιέτσκ και του Λουχάνσκ (DNR και LNR), στην περιοχή Ντονμπάς της ανατολικής Ουκρανίας, διατάζοντας την ανάπτυξη ρωσικών στρατευμάτων εκεί σε μια κίνηση που θα μπορούσε να ανάψει το φυτίλι μιας ευρύτερης πολεμικής σύγκρουσης.
Η κίνηση έχει καταδικαστεί από δυτικούς ηγέτες ως παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου και της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας.
Μια μέρα αργότερα, ο Πούτιν είπε ότι η αναγνώριση των DNR και LNR από τη Ρωσία καλύπτει στην πραγματικότητα ολόκληρες τις περιοχές του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ. Επί του παρόντος, οι φιλορώσοι αυτονομιστές ελέγχουν μόνο το ένα τρίτο αυτών των περιοχών, αλλά οι διεκδικήσεις ανεξαρτησίας τους περιλαμβάνουν ολόκληρες τις περιοχές.
Η Ρωσία έχει επανειλημμένα αρνηθεί ότι σχεδιάζει επίθεση, αλλά η κλιμάκωση των βομβαρδισμών στην ανατολική Ουκρανία έχει εντείνει τους φόβους ότι θα μπορούσε να υποκινεί τη βία προκειμένου να δικαιολογήσει μια ευρύτερη σύγκρουση.
Καθώς η κατάσταση στα σύνορα της Ουκρανίας έχει ενταθεί, το ΝΑΤΟ έχει αυξήσει την ετοιμότητα των δυνάμεων ταχείας ανταπόκρισης ενώ τα κράτη μέλη έθεσαν στρατεύματα σε ετοιμότητα και ανέπτυξαν τάγματα, αεροπλάνα και πλοία στην περιοχή. Οι ΗΠΑ έστειλαν 3.000 στρατιώτες να αναπτυχθούν στην Πολωνία, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των ενισχύσεων που στάλθηκαν στην Ευρώπη τις τελευταίες εβδομάδες σε περίπου 5.000. Οι Αμερικανοί ισχυρίζονται ότι δεν έχουν πρόθεση να στείλουν στρατεύματα στην Ουκρανία, η οποία δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ.
Ταυτόχρονα η κυβέρνηση των ΗΠΑ αποκάλυψε μια «πρώτη δόση» νέων κυρώσεων κατά της Ρωσίας, συμπεριλαμβανομένων δύο μεγάλων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, του δημόσιου χρέους της χώρας και των ελίτ Ρώσων και μελών των οικογενειών τους.
Ο Μπάιντεν και οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν προειδοποιήσει προηγουμένως ότι η Ρωσία θα υποστεί σοβαρές συνέπειες εάν ο Πούτιν προχωρήσει σε μια ευρύτερη εισβολή. Αλλά αυτό δεν εμπόδισε τη Ρωσία από το να συνεχίσει να ενισχύει τις στρατιωτικές της θέσεις.
Στα τέλη του 2021 και στις αρχές του 2022, δορυφορικές εικόνες αποκάλυψαν νέες ρωσικές αναπτύξεις στρατευμάτων, αρμάτων μάχης, πυροβολικού και άλλου εξοπλισμού σε πολλές τοποθεσίες κοντά στην ανατολική Ουκρανία, την Κριμαία και τη Λευκορωσία, όπου οι δυνάμεις της συμμετείχαν σε κοινές ασκήσεις με τον στενότερο διεθνή σύμμαχο της Μόσχας.
Παρά την παροχή χρηματοδότησης, εκπαίδευσης και εξοπλισμού από τις ΗΠΑ και άλλες χώρες μέλη του ΝΑΤΟ, οι ειδικοί λένε ότι η Ουκρανία θα υπερτερούσε σημαντικά του ρωσικού στρατού, ο οποίος έχει εκσυγχρονιστεί υπό την ηγεσία του Πούτιν. Εάν ξεσπούσε ένας ολοκληρωτικός πόλεμος μεταξύ των δύο χωρών, δεκάδες χιλιάδες άμαχοι θα μπορούσαν να πεθάνουν και έως και 5 εκατομμύρια θα μπορούσαν να γίνουν πρόσφυγες, σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις.
Τι έχει δημιουργήσει το σκηνικό για τη σύγκρουση;
Η Ουκρανία ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος της Σοβιετικής Ένωσης έως ότου ψήφισε συντριπτικά υπέρ της ανεξαρτησίας σε ένα δημοκρατικό δημοψήφισμα το 1991, ένα ορόσημο που αποδείχτηκε θανατηφόρο πλήγμα για την κατακερματισμένη υπερδύναμη.
Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, το ΝΑΤΟ φλέρταρε προς τα ανατολικά, φέρνοντας στο μαντρί του τα περισσότερα από τα έθνη της Ανατολικής Ευρώπης που βρίσκονταν στην κομμουνιστική τροχιά. Το 2004, το ΝΑΤΟ πρόσθεσε τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Βαλτικής Εσθονίας, Λετονίας και Λιθουανίας. Τέσσερα χρόνια αργότερα, δήλωσε την πρόθεσή του να προσφέρει ένταξη στην Ουκρανία κάποια μέρα στο μακρινό μέλλον κάτι που αποδείχθηκε ως πέρασμα στην κόκκινη γραμμή για τη Ρωσία.
Ο Πούτιν έχει δηλώσει ότι βλέπει την επέκταση του ΝΑΤΟ ως ευθεία απειλή και την προοπτική της Ουκρανίας να ενταχθεί στη δυτική στρατιωτική συμμαχία ως «εχθρική πράξη». Σε συνεντεύξεις και ομιλίες του, έχει τονίσει την άποψή του ότι η Ουκρανία είναι μέρος της Ρωσίας, πολιτιστικά, γλωσσικά και πολιτικά. Ενώ ορισμένοι από τον κυρίως ρωσόφωνο πληθυσμό στην ανατολική Ουκρανία αισθάνονται το ίδιο, μια περισσότερο εθνικιστική ουκρανόφωνη μερίδα στη δυτική πλευρά της χώρας, υποστηρίζει την ιστορική ενσωμάτωση με την Ευρώπη.
Στις αρχές του 2014, μαζικές διαδηλώσεις στο Κίεβο, γνωστές ως Euromaidan, ανάγκασαν στην έξοδο έναν φιλικό προς τη Ρωσία πρόεδρο, αφού αρνήθηκε να υπογράψει μια συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ. Η Ρωσία απάντησε προσαρτώντας την ουκρανική χερσόνησο της Κριμαίας υποδαυλίζοντας έτσι μια αυτονομιστική εξέγερση στα ανατολικά της Ουκρανίας, η οποία κατέλαβε τον έλεγχο τμήματος της περιοχής του Ντονμπάς. Παρά τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός το 2015 , οι δύο πλευρές δεν έχουν δει μια σταθερή ειρήνη. Σχεδόν 14.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στις συγκρούσεις ενώ υπάρχουν 1,5 εκατομμύρια άνθρωποι εκτοπισμένοι εσωτερικά στην Ουκρανία, σύμφωνα με την ουκρανική κυβέρνηση.
Στα οκτώ χρόνια από τότε, η Μόσχα έχει κατηγορηθεί ότι εμπλέκεται σε υβριδικό πόλεμο κατά της Ουκρανίας, χρησιμοποιώντας κυβερνοεπιθέσεις, οικονομική πίεση και προπαγάνδα για να πυροδοτήσει τη διχόνοια. Αυτές οι τακτικές έχουν κλιμακωθεί τους τελευταίους μήνες και στις αρχές Φεβρουαρίου το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ισχυρίστηκε ότι ο Πούτιν ετοίμαζε μια επιχείρηση που θα αποτελούσε πρόσχημα για εισβολή στην Ουκρανία. Η επιχείρηση γνωστή ως “ψεύτικη σημαία” είχε σενάριο τη δημιουργία ενός βίντεο προπαγάνδας που θα απεικόνιζε μια ψεύτικη επίθεση της Ουκρανίας κατά της Ρωσίας.
Τι θέλει ο Πούτιν;
Σε ένα εκτενές κείμενο που γράφτηκε τον Ιούλιο του 2021, ο Πούτιν αναφέρθηκε στους Ρώσους και τους Ουκρανούς ως «έναν λαό» και ανέφερε ότι η Δύση είχε διαφθείρει την Ουκρανία και την είχε απομακρύνει από την τροχιά της Ρωσίας μέσω μιας «αναγκαστικής αλλαγής ταυτότητας».
Αυτός ο τύπος ιστορικού ρεβιζιονισμού εμφανίστηκε πλήρως στη συναισθηματική και γεμάτη παράπονα ομιλία του Πούτιν προς το έθνος, ανακοινώνοντας την απόφασή του να αναγνωρίσει τις Λαϊκές Δημοκρατίες του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ, ενώ δημιουργούσε αμφιβολίες για την κυριαρχία της ίδιας της Ουκρανίας.
Όμως, οι Ουκρανοί, οι οποίοι τις τελευταίες τρεις δεκαετίες προσπάθησαν να ευθυγραμμιστούν πιο στενά με τους δυτικούς θεσμούς όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ, αντιτάχθηκαν στην αντίληψη ότι είναι κάτι περισσότερο από τη «μαριονέτα» της Δύσης.
Στην πραγματικότητα, οι προσπάθειες του Πούτιν να επαναφέρει την Ουκρανία στη σφαίρα της Ρωσίας έχουν αντιμετωπιστεί με αντιδράσεις, με αρκετές πρόσφατες δημοσκοπήσεις να δείχνουν ότι η πλειοψηφία των Ουκρανών τάσσεται πλέον υπέρ της ένταξης στη διατλαντική στρατιωτική συμμαχία υπό την ηγεσία των ΗΠΑ.
Τον Δεκέμβριο, ο Πούτιν παρουσίασε στις ΗΠΑ και στο ΝΑΤΟ μια λίστα με απαιτήσεις ασφαλείας. Η κυριότερη από αυτές ήταν η εγγύηση ότι η Ουκρανία δεν θα ενταχθεί ποτέ στο ΝΑΤΟ και ότι η συμμαχία αναιρεί το στρατιωτικό της αποτύπωμα στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη προτάσεις που οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους έχουν επανειλημμένα δηλώσει ότι δεν αποτελούν βάση για διαπραγμάτευση.
Ο Πούτιν δήλωσε ότι δεν ενδιαφέρεται για μακροχρόνιες διαπραγματεύσεις για το θέμα. «Είστε εσείς που πρέπει να μας δώσετε εγγυήσεις και πρέπει να το κάνετε αμέσως, τώρα», είπε στην ετήσια Συνέντευξη Τύπου. “Αναπτύσσουμε πυραύλους κοντά στα σύνορα των ΗΠΑ; Όχι, δεν το κάνουμε. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι που έχουν έρθει στο σπίτι μας με τους πυραύλους τους και στέκονται ήδη στο κατώφλι μας”.
Οι συνομιλίες μεταξύ Δύσης και Ρωσίας ολοκληρώθηκαν τον Ιανουάριο χωρίς καμία πρόοδο. Η αντιπαράθεση έκανε τους ηγέτες της Ευρώπης να συμμετάσχουν σε μια φρενίτιδα διπλωματίας διερευνώντας εάν ένας διαπραγματευτικός δίαυλος που δημιουργήθηκε μεταξύ Γαλλίας, Γερμανίας, Ρωσίας και Ουκρανίας θα μπορούσε να για ηρεμήσει την τρέχουσα κρίση.
Σε συνέντευξη Τύπου με τον νέο Γερμανό καγκελάριο Όλαφ Σολτς στις 16 Φεβρουαρίου, ο Πούτιν επανέλαβε αβάσιμους ισχυρισμούς ότι η Ουκρανία διενεργεί “γενοκτονία” κατά των Ρωσόφωνων στην περιοχή του Ντονμπάς και ζήτησε να επιλυθεί η σύγκρουση μέσω της Συμφωνίας του Μίνσκ απηχώντας παρόμοια ρητορική σαν αυτή που χρησιμοποιήθηκε ως πρόσχημα για την προσάρτηση της Κριμαίας.
Λιγότερο από μια εβδομάδα αργότερα, αφού η Άνω Βουλή της Ρωσίας ενέκρινε την ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων εκτός της χώρας στις 22 Φεβρουαρίου, ο Πούτιν είπε στους δημοσιογράφους ότι οι συμφωνίες του Μινσκ «δεν υπάρχουν πλέον», προσθέτοντας: «Τι πρέπει να εφαρμόσουμε αν έχουμε αναγνωρίσει αυτές τις δύο κοινότητες;»
Οι συμφωνίες, γνωστές ως Μινσκ 1 και Μινσκ 2 οι οποίες συνήφθησαν στην πρωτεύουσα της Λευκορωσίας σε μια προσπάθεια να τερματιστεί μια αιματηρή στην ανατολική Ουκρανία δεν εφαρμόστηκαν ποτέ πλήρως, με βασικά ζητήματα να παραμένουν άλυτα.
Η Μόσχα και το Κίεβο έχουν εδώ και καιρό διαφωνίες σχετικά με βασικά στοιχεία της ειρηνευτικής συμφωνίας. Ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Βολόντιμιρ Ζέλένσκι δήλωσε πρόσφατα ότι δεν του άρεσε ούτε ένα σημείο των συμφωνιών του Μίνσκ, οι οποίες απαιτούν διάλογο για τις τοπικές εκλογές στις υποστηριζόμενες από τη Ρωσία αυτονομιστικές περιοχές και – αν και δεν είναι σαφές με ποια σειρά – θα αποκαθιστούσαν επίσης τον έλεγχο της ουκρανικής κυβέρνησης στα ανατολικά της σύνορα.
Ο Πούτιν απάντησε προηγουμένως ωμά λέγοντας ότι ανεξάρτητα από το αν αρέσει στον Ζελένσκι το σχέδιο, πρέπει να εφαρμοστεί. «Σου αρέσει ή δεν σου αρέσει, είναι καθήκον σου, ομορφιά μου», είπε ο Πούτιν σε συνέντευξη Τύπου στο πλευρό του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν. Ο Ζελένσκι, πρώην κωμικός και τηλεοπτικός αστέρας, κέρδισε τις εκλογές του 2019 με μια δίνοντας υποσχέσεις για τον τερματισμό του πολέμου στο Ντονμπάς, αλλά λίγα έχουν αλλάξει. Απαντώντας σε ερώτηση σχετικά με την σκληρή, μη διπλωματική γλώσσα του Πούτιν, ο Ζελένσκι απάντησε στα ρωσικά, λέγοντας ωμά: «Δεν είμαστε δικοί του».
Η άποψη της Ουκρανίας
Ο Πρόεδρος Ζελένσκι έχει επανειλημμένα υποβαθμίσει τον κίνδυνο ενός ολοκληρωτικού πολέμου με τη Ρωσία, σημειώνοντας ότι η απειλή υπάρχει εδώ και χρόνια και ότι η Ουκρανία είναι έτοιμη για στρατιωτική επίθεση. Στο Κίεβο, οι Ουκρανοί συνέχισαν να κάνουν τις καθημερινές τους δουλειές, παρά τις διεθνείς προειδοποιήσεις και καθώς οι ξένες κυβερνήσεις αποσύρουν το διπλωματικό τους προσωπικό από την πρωτεύουσα.
Αλλού στη χώρα, οι κάτοικοι προετοιμάζονται για το χειρότερο, πακετάρουν κιτ εκκένωσης έκτακτης ανάγκης και αφιερώνουν χρόνο από τα Σαββατοκύριακα για την εκπαίδευσή τους ως έφεδροι.
Η κυβέρνηση της Ουκρανίας επιμένει ότι η Μόσχα δεν μπορεί να εμποδίσει το Κίεβο να δημιουργήσει στενότερους δεσμούς με το ΝΑΤΟ ή να παρέμβει με άλλο τρόπο στην εσωτερική ή εξωτερική πολιτική του. «Η Ρωσία δεν μπορεί να εμποδίσει την Ουκρανία να έρθει πιο κοντά με το ΝΑΤΟ και δεν έχει δικαίωμα να έχει λόγο σε σχετικές συζητήσεις», ανέφερε το υπουργείο Εξωτερικών σε δήλωση στο CNN.
Οι εντάσεις μεταξύ των δύο χωρών έχουν επιδεινωθεί από την εντεινόμενη ουκρανική ενεργειακή κρίση που το Κίεβο πιστεύει ότι η Μόσχα σκόπιμα έχει προκαλέσει. Η Ουκρανία θεωρεί τον αμφιλεγόμενο αγωγό Nord Stream 2 που μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο απευθείας στη Γερμανία, ως απειλή για τη δική της ασφάλεια. Μετά από αιτήματα του Ζελένσκι και της αμερικανικής κυβέρνησης, ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς είπε ότι θα σταματήσει την πιστοποίηση του αγωγού μετά την απόφαση του Πούτιν να διατάξει προώθηση στρατευμάτων σε περιοχές της ανατολικής Ουκρανίας
Ο Nord Stream 2 είναι ένας από τους δύο αγωγούς που η Ρωσία έχει τοποθετήσει υποβρύχια στη Βαλτική Θάλασσα, επιπλέον του παραδοσιακού χερσαίου δικτύου αγωγών της που διασχίζει την ανατολική Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας. Το Κίεβο θεωρεί τους αγωγούς κατά μήκος της Ουκρανίας ως στοιχείο προστασίας έναντι της εισβολής από τη Ρωσία, καθώς οποιαδήποτε στρατιωτική ενέργεια θα μπορούσε ενδεχομένως να διαταράξει τη ζωτική ροή φυσικού αερίου προς την Ευρώπη.
Είναι μόνο μία από τις μυριάδες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η κυβέρνηση του Ζελένσκι.
Η δημοτικότητα της κυβέρνησής του έχει μείνει στάσιμη εν μέσω πολλαπλών εσωτερικών πολιτικών προκλήσεων, συμπεριλαμβανομένου ενός πρόσφατου τρίτου κύματος μολύνσεων από τον Covid-19 και μιας προβληματικής οικονομίας.
Πολλοί Ουκρανοί είναι δυσαρεστημένοι που η κυβέρνηση δεν τήρησε τις υποσχέσεις που την έφεραν στην εξουσία, συμπεριλαμβανομένης της πάταξης της διαφθοράς στο δικαστικό σύστημα της χώρας. Αλλά η πιο πιεστική ανησυχία είναι η αποτυχία του Ζελένσκι μέχρι στιγμής να φέρει ειρήνη στα ανατολικά της χώρας.
Εν μέσω καθημερινών προειδοποιήσεων από τους δυτικούς ηγέτες για πλήρη ρωσική εισβολή, ο Ουκρανός πρόεδρος κήρυξε την 16η Φεβρουαρίου Εθνική Ημέρα Ενότητας, επιμένοντας ότι η Ουκρανία δεν πτοήθηκε από «κανέναν εχθρό» και ότι θα μπορούσε να «αμυνθεί».
«Κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε για να υπερασπιστούμε τα συμφέροντά μας και έχουμε κερδίσει τη διπλωματική υποστήριξη σχεδόν όλων των ηγετών του πολιτισμένου κόσμου», είπε ο Ζελένσκι σε βιντεοδιάσκεψη, προσθέτοντας: «Η ασφάλεια της Ευρώπης και ολόκληρης της ηπείρου εξαρτάται από την Ουκρανία και το στρατό μας.”
