Ο εορτασμός του Πάσχα στην Κρήτη συνδυάζεται με το κάψιμο του Ιούδα, ένα από τα πιο παλιά γνωστά έθιμα της Κρήτης και το βρίσκουμε παντού σε κάθε χωριό. Παλαιότερα το είχαμε και στις πόλεις όμως τις τελευταίες δεκαετίες αυτό έχει ατονίσει.
Τι είναι όμως ο Ιούδας και πώς τον αντιμετωπίζει η κρητική λαϊκή παράδοση; Το Cretalive απευθύνθηκε στον συγγραφέα και δημοσιογράφο κ. Νίκο Ψιλάκη ο οποίος αναφέρει ότι κατά τον 19ο αιώνα το ομοίωμα του Ιούδα πυροβολείτο.
Παράλληλα υπογραμμίζει την συνήθεια που υπάρχει στα χωριά της Κρήτης για το ποιος θα έχει τη μεγαλύτερη φουνάρα ενώ λέει ότι παλιά φρουρούσαν τα ξύλα που θα άναβαν για να κάψουν τον Ιούδα καθώς, πάνω στο συναγωνισμό, γίνονταν νυχτερινές επιδρομές και έκλεβαν από το ένα χωριό τα ξύλα του άλλου!
Τι είναι ο Ιούδας
«Στο έθιμο απαντάται η νοοτροπία που έχει κυρίως ο Κρητικός, αλλά και κάθε Ρωμιός, θεωρώντας ως μέγιστη ατιμωτική πράξη την προδοσία. Τον προδότη τον τιμωρούν και μάλιστα πάρα πολύ αυστηρά» επισημαίνει ο κ. Ψιλάκης.
Και συνεχίζει λέγοντας: «Η Ανάσταση είναι χαρά, είναι Λαμπρή, έτσι τη λέμε στην Κρήτη. Είναι μια γιορτή που εμπερικλείει στο μεδούλι της τη χαρμολύπη και το ξέσπασμα της χαράς αλλά κυρίως ποτέ κανείς δε ξεχνά την ατιμωτική πράξη της προδοσίας. Εκεί λοιπόν έρχεται το κάψιμο του Ιούδα. Σκεφθείτε πως: είτε τον λένε Φανό ή Αφανό, όπως στο Μυλοπόταμο είτε Ιούδα στην υπόλοιπη Κρήτη τον φτιάχνουν κρεμόντας στο χέρι του ένα καλαθάκι με 30 χοχλιδόκουπες. Βλέπουμε δηλαδή την ευτέλεια της προδοσίας».
Στα χωριά κλέβουν τα ξύλα!
Μικρές παραλλαγές στο έθιμο του Ιούδα υπάρχουν στη δυτική και την ανατολική Κρήτη οι οποίες κυρίως έχουν να κάνουν με τη συγκέντρωση και τις κλοπές των ξύλων.
«Κάθε κοινότητα μέσα από τα έθιμα της εκφράζεται και στο έθιμο του Ιούδα βλέπουμε πολύ χαρακτηριστικά πράγματα. Μία μικρή ομάδα, ένα χωριό, μία ενορία προσπαθεί να δημιουργήσει μεγαλύτερη φωτιά για την Ανάσταση από το αντίκρυ χωριό. Εκεί λοιπόν γίνονται νυχτερινές επιδρομές να κλέψει ο ένας του αλλουνού τα ξύλα. Παλαιότερα έβγαζαν τα χωριά και φρουρές καθ’ όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας για να προστατεύσουν τα ξύλα τους» τονίζει ο ίδιος.
Ο Ιούδας στη λαϊκή παράδοση της Κρήτης
«Για την Κρήτη ο Ιούδας είναι ο προδότης που όποιος γνωρίζει την ιστορία θα νομίζει ότι του μιλά κάποιος για τον Οιδίποδα: ότι δηλαδή υπάρχει ένας χρησμός που λέει στην έγκυο μητέρα ότι θα παιδί που θα γεννήσεις θα φέρει μεγάλη καταστροφή στον κόσμο. "Δαυλός αυτούμενος θα ’ναι το κοπέλι που θα κάνεις κερά μου και θα κάψει τον κόσμο", αναφέρει η κρητική παράδοση» λέει ο κ. Ψιλάκης.
Ο Ιούδας πυροβολείται από Κρητικούς- Το ομοίωμα του Χίτλερ
«Τον 19ο αιώνα ο Ιούδας πήρε τη μορφή του κατακτητή. Υπάρχει ένα ανθρώπινο ομοίωμα του Ιούδα το οποίο πυρπολείται, πετροβολείται και συχνά πυροβολείται. Αυτό αντανακλά την αντιμετώπιση που έχει ο Ιούδας από την τοπική κοινωνία. Τότε παρατηρούνται ακόμα και πυροβολισμοί με όπλα παντού στην Κρήτη» μας γνωστοποιεί ο ίδιος.
«Στην περίοδο της γερμανικής Κατοχής έφτιαξαν ένα ομοίωμα με τη μορφή του Χίτλερ σε κάποιο χωριό. Κανείς δε μπορούσε να καταλάβει τι ήταν όμως το γνώριζαν πολύ καλά οι κάτοικοι του χωριού. Είναι το πρόσωπο που θεωρείται ο αποδιοπομπαίος τράγος, ο προδότης. Γνωρίζουμε όλοι τι τύχη επιφύλαξαν οι Κρητικοί στους συνεργάτες των Γερμανών μετά την απελευθέρωση» εξηγεί ο γνωστός συγγραφέας και δημοσιογράφος.
Ο συμβολισμός της φωτιάς- Γιατί καίγεται ο Ιούδας
«Στο έθιμο της καύσης του Ιούδα δεν συγχωνεύονται μόνο παραδόσεις αλλά και διαφορετικοί συμβολισμοί. Ο συμβολισμός της φωτιάς που έρχεται αμέσως μετά το "Δεύτε λάβετε φως", είναι το νέο φως της κάθαρσης. Η φωτιά είναι η καθαρτήρια δύναμη. Με τη φωτιά που ανάβεται έξω από τους ναούς επέρχεται η κάθαρση στην κοινότητα. Ο Ιούδας καίγεται ως ο αίτιος μιας πράξης ατιμωτικής και θεωρείται ότι είναι το μίασμα στην κοινωνία. Η λαϊκή παράδοση δεν αφήνει ποτέ τον Ιούδα ατιμώρητο.
Πώς κατέληξε ο αζόγυρος, το μοσχομυρωδάτο φυτό της Κρήτης
«Στην Κρήτη το δέντρο από το οποίο κρεμάστηκε ο Ιούδας είναι ο αζόγυρος, ένα από τα ωραιότερα λουλούδια τα πιο ωραία μυρισμένα λουλούδια της Άνοιξης. Από τη στιγμή που κρεμάστηκε ο Ιούδας επάνω του έγινε ένα φυτό που δεν μπορεί να το πλησιάσει κανένας, ούτε άνθρωπος ούτε ζώο διότι μυρίζει πάρα πολύ άσχημα» τονίζει ο κ. Ψιλάκης.
«Η ίδια παράδοση λέει ότι όλα τα άλλα δέντρα αρνήθηκαν το σώμα του Ιούδα. Μόλις πήγαινε να κρεμαστεί χαμήλωναν τα κλαδιά και δεν μπορούσε να κρεμαστεί. Έτσι τιμωρεί η λαϊκή παράδοση της Κρήτης τον Ιούδα».
Καταλήγοντας ο κ. Νίκος Ψιλάκης τονίζει ότι: «ο Ιούδας είναι το αρχέτυπο του προδότη σε όλο τον δυτικό πολιτισμό, δεν είναι μόνο η κρητική λαϊκή παράδοση που τον τιμωρεί. Στη Θεία Κωμωδία του Δάντη ο Ιούδας βρίσκεται στον πάτο της κόλασης μαζί με τον Βρούτο. Έχουμε κάποια δεδομένα που είναι βαθιά ριζωμένα στη ψυχή του λαού και περνάνε στην τέχνη».
