του ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΠΙΤΖΑΚΗ
Μετά τις γιορτινές φωταψίες και τα πανηγυρικά πυροτεχνήματα σε όλο μας τον πλανήτη για την υποδοχή του Νέου Χρόνου, η επιστημονική κοινότητα ακολουθεί, μες στο σκοτάδι που ξανατύλιξε τη Γη, τα λόγια που ψέλλισε ο Γκαίτε πριν ξεψυχήσει: «Φως, περισσότερο φως». Της γνώσης εννοούσε - και πιο πολύ της αντίληψης, της επίγνωσης.
Τριάντα χρόνια μετά την εκτόξευση του ιστορικού διαστημικού τηλεσκοπίου Χαμπλ (Hubble), το διαδοχικό αντίστοιχό του εκτοξεύτηκε, ανήμερα των Χριστουγέννων που μας πέρασαν, για να επεκτείνει τους ορίζοντές μας στο Σύμπαν, ανοίγοντας το επόμενο κεφάλαιο στην Αστρονομία. Το ονομάσανε Γουέμπ (Webb). Μιλάμε για ένα θαύμα της Μηχανικής που συνάντησε πολλές καθυστερήσεις και που κόστισε τελικά σχεδόν 10 δισεκατομμύρια δολάρια. Έχει σχεδιαστεί για να «κοιτάξει» πιο μακριά από ποτέ, όχι μόνο στον Χώρο - αλλά και στον Χρόνο. Με το νέο αυτό τηλεσκόπιο που έφυγε στο Διάστημα, θα πάμε πίσω στον Κόσμο που ήταν κάποτε μια απέραντη σκοτεινή μάζα αερίου. Τότε που, ξαφνικά ή σταδιακά, «εγένετο φως». Δηλαδή πίσω στο χρόνο μέχρι τα πρώτα άστρα που άναψαν στο Σύμπαν. Το υπέρυθρο αυτό τηλεσκόπιο, συνεργασία της NASA, της ευρωπαϊκής ESA και της διαστημικής υπηρεσίας του Καναδά, έχει εκτοξευτεί από την Κουρού. Θυμίζει την ονομασία της γνωστής τυρόπιτας, αλλά είναι το ευρωπαϊκό διαστημικό κέντρο που βρίσκεται στη Γαλλική Γουιάνα.
Θα χρειαστεί ένα μήνα για να φτάσει στην τελική του θέση, περίπου 1,6 εκατομμύρια χιλιόμετρα από τη Γη, ακολουθώντας τον πλανήτη μας στο ταξίδι του γύρω από τον Ήλιο. Έχει μάζα 6,5 τόνους και είναι ελαφρύτερο από το Χαμπλ. Διαθέτει όμως καθρέπτη με εξήμισι φορές μεγαλύτερη επιφάνεια, ώστε να συλλέγει περισσότερο φως.
Για να εξηγήσουμε όμως το πώς θα μπορέσει να «κοιτάξει» πίσω στο χρόνο, ας πούμε πρώτα ότι τα τηλεσκόπια δεν είναι απλώς όργανα που κοιτάζουν μακρυά - λειτουργούν επίσης και σαν χρονομηχανές που παρατηρούνε το παρελθόν. Παραδείγματος χάριν, όταν κοιτάζουμε τον ήλιο, τον βλέπουμε όπως ήτανε οκτώ λεπτά νωρίτερα. Τόσο χρόνο χρειάστηκε το φως για να φτάσει από το άστρο μέχρι τα μάτια μας. Και όσο πιο μακριά στρέφουμε το τηλεσκόπιο, τόσο πιο πίσω στον χρόνο θα βλέπουμε -σχεδόν μέχρι τη γέννηση του Σύμπαντος!
Ο Βαγγέλης Πρατικάκης αναλαμβάνει να μας εξηγήσει αυτήν την απίστευτη δυνατότητα: «Το Χαμπλ είναι το τηλεσκόπιο των ρεκόρ στην παρατήρηση μακρινών, και επομένως αρχέγονων, αντικειμένων. Ο αρχαιότερος γαλαξίας που έχει ανακαλύψει, σχηματίστηκε μόλις 400 εκατομμύρια χρόνια μετά τη Μεγάλη Έκρηξη και το φως του ταξίδευε 13,4 δισεκατομμύρια χρόνια μέχρι να φτάσει στο τηλεσκόπιο ( η πραγματική απόσταση αυτού του γαλαξία από τη Γη δεν είναι 13,4 δισ. έτη φωτός - λόγω της διαστολής του Σύμπαντος, αυξήθηκε στα 32 δισ. έτη φωτός).
»Το Γουέμπ, εκατό φορές ισχυρότερο από τον προκάτοχό του στην παρατήρηση υπέρυθρης ακτινοβολίας, σχεδιάστηκε να καταρρίψει το ρεκόρ φτάνοντας μέχρι τα 100-250 εκατομμύρια χρόνια από τη γέννηση του Σύμπαντος. Περίπου εκείνη την εποχή εκτιμάται ότι σχηματίστηκαν τα πρώτα άστρα και οι γαλαξίες από μια απέραντη μάζα σκοτεινού αερίου. Κάποια από αυτά τα αρχέγονα άστρα γεννήθηκαν τόσο μακριά από τη θέση της σημερινής Γης ώστε το φως τους ακόμα ταξιδεύει για να μας φτάσει. Όμως, στην πορεία δισεκατομμυρίων ετών, το φως αυτό αλλοιώθηκε, λόγω ενός φαινομένου που ονομάζεται «μετατόπιση προς το ερυθρό», και το μόνο που απομένει είναι ένα θερμικό ίχνος υπέρυθρης ακτινοβολίας. Το Χαμπλ αδυνατεί να δει προς τα πίσω εκείνη την εποχή, επειδή σχεδιάστηκε να βλέπει κυρίως υπεριώδες και ορατό φως και προσφέρει περιορισμένες δυνατότητες στο υπέρυθρο. Το Γουέμπ σχεδιάστηκε για παρατηρήσεις σε ένα τμήμα του φάσματος από το βαθυκόκκινο ορατό φως και μεγάλο μέρος του υπέρυθρου. Διαθέτει επίσης πολύ μεγαλύτερο κάτοπτρο από ό,τι το Χαμπλ, και θα μπορεί έτσι να διακρίνει τα ίχνη ακόμα και των αρχαιότερων γαλαξιών.
»Η υπέρυθρη όραση επιτρέπει στο Γουέμπ να κοιτάζει μακριά, επιπλέον όμως του επιτρέπει να βλέπει μέσα από αδιαφανή σύννεφα αερίων και σκόνης, ώστε να διακρίνει άστρα και άλλα αντικείμενα που κρύβονται μέσα στο σύννεφο ή πίσω του. Ακόμα, η υψηλή ανάλυση του Γουέμπ θα του επιτρέψει να εξετάσει καλύτερα από ποτέ πλανήτες εκτός του Ηλιακού Συστήματος. Φασματικές αναλύσεις θα μπορούσαν να αποκαλύψουν αν οι ατμόσφαιρες αυτών των εξωπλανητών διαθέτουν τα κατάλληλα συστατικά για ζωή, ή, δυνητικά, αν φέρουν ενδείξεις ζωής. Ανοίγοντας τα μάτια της επιστήμης στα υπέρυθρα θαύματα που κρύβονται εκεί έξω, το Γουέμπ θα συμπληρώσει και θα επεκτείνει την εικόνα μας για το Σύμπαν. Σχεδόν μέχρι την αρχή του παντός».
Αυτά μας προσφέρει η σημερινή ανθρώπινη δυνατότητα, σαν μέσα σε όνειρο - σε μια παράλληλη εποχή που, εδώ κάτω στη Γη, η ζωή ταλανίζεται μέσα στη δίνη του κορωνοϊού.
Εμείς όμως δεν μένουμε μόνο και σ’ αυτήν ακόμα την επιστημονική αναμονή να αντικρίσουμε το πρώτο φως, τότε που άρχισε ο Χρόνος. Γιατί με τον ερχομό του 2022 εμείς αποχαιρετίσαμε την επέτειο των διακοσίων χρόνων από την Επανάσταση του 21, από τότε που ξαναμπήκαμε στους καταλόγους των εθνών. Και δεν είναι καθόλου αργά να χαιρετίσουμε, για μια ακόμη φορά, το δικό μας φως - που έρχεται από τότε. Και που βγαίνει από τους «προβολείς» στο τραγούδι του Σαββόπουλου: «Ποιός, αλήθεια, είμαι εγώ και πού πάω | με χίλιες δυο εικόνες στο μυαλό; | Προβολείς με στραβώνουν και πάω | και γονατίζω και το αίμα σου φιλώ»..
