του Γιώργου Ζερβάκη
Από τα πρώτα χρόνια των προσπαθειών για την ευρωπαϊκή ενοποίηση, οριοθετήθηκε με σαφήνεια και καθαρότητα το πλαίσιο της οικοδόμησης μιας κοινής ευρωπαϊκής προσπάθειας και το καταληκτικό πρότυπο αυτής: την κοινή βούληση των έξι ιδρυτικών κρατών-μελών για να ξεπεράσουν ιστορικές μακροχρόνιες αντιπαλότητες, να εδραιώσουν την ειρήνη, να επιτύχουν να προσελκύσουν κάθε ευρωπαϊκό δημοκρατικό κράτος που αποδέχεται την εθελούσια συμμετοχή σε αυτή την πορεία. Μια πορεία, όχι κατάργησης των εθνικών κρατών, αλλά μιας βαθύτατα προοδευτικής και δημοκρατικής κατεύθυνσης, ξεπερνώντας τις μεμονωμένες και κατακερματισμένες εθνικές διαδρομές, στοχεύοντας στο ομοσπονδιακό πρότυπο συνεργασίας. Απο τις αρχές της 10ετίας του ΄50, από την δήλωση Σουμάν, την πρώτη ιδρυτική πράξη με την Συνθήκη της Ρώμης το 1957 μέχρι και σήμερα, η ιδέα της ομοσπονδιακής συγκρότησης ήταν πάντα παρούσα στην διαμόρφωση της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής, χωρίς όμως να οριοθετείται χρονικά το πότε θα επιτευχθεί.Αυτό το μοναδικό εγχείρημα ενοποίησης παγκοσμίως, σημαδεύτηκε από περιόδους μεγάλων και σημαντικών γεγονότων που του προσέδωσαν εμβάθυνση και ευρύτητα , όπως επίσης βρήκε απέναντι του έναν παγερό ρεαλισμό εθνικών κυβερνήσεων, που του στέρησαν αυτό που ήταν το αναγκαίο ζητούμενο. Ένα ιστορικό πολιτικό άλμα περαιτέρω ενοποίησης, σε μια εποχή που οι ευρωπαϊκές κοινωνίες έδειχναν να είναι περισσότερο έτοιμες από τις κυβερνήσεις τους για την επίτευξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Έξι δεκαετίες ενοποίησης σημαδεύθηκαν από οραματικές πολιτικές πράξεις στην κατεύθυνση αυτή, αλλά και από ανέμους εθνοκεντρισμού και εθνικισμού που λειτούργησαν σαν βαρίδια, διαμορφώνοντας αρνητικές εξελίξεις.
Τις 10ετίες του ’80 και του ’90 ζήσαμε πραγματικά τεράστιας σημειολογικής αξίας παρεμβάσεις που έφεραν το ενοποιητικό εγχείρημα πολύ κοντά στο πολιτικό περίγραμμα που ο Σπινέλι, ο Μονέ, ο Σουμάν, ο Σπάακ, ο Ντε Γκάσπερι στόχευσαν. Τα τέλη της 10ετίας του ’80 μας επεφύλαξαν να ζήσουμε ιστορικές στιγμές, με την κατάρρευση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού, με την Άνοιξη Δημοκρατίας των λαών της Ανατολικής Ευρώπης. Οι ιστορικές Πλατείες της Πράγας και της Βουδαπέστης, αλλά και άλλων πόλεων, εκεί όπου στην περίοδο της ψυχροπολεμικής διαίρεσης της Ευρώπης τα αιτήματα για δημοκρατία, ανεξαρτησία, πολιτικό πλουραλισμό και πολυφωνία, για ανθρώπινα δικαιώματα, συντρίβονταν κάτω από τις ερπύστριες των τάνκς του Συμφώνου της Βαρσοβίας, το 1989-1990, κατακλύσθηκαν από χιλιάδες Πολιτών, θέτοντας όχι μόνο τέρμα στα ανελεύθερα καθεστώτα, αλλά και ανοίγοντας μια νέα σελίδα στην ευρωπαϊκή ενοποίηση.
Οι ευρωπαϊκοί δημοκρατικοί θεσμοί, άνοιγαν πλέον την πόρτα τους για τους Πολίτες χωρών που βίαια αποκόπηκαν από τις μεταπολεμικές εξελίξεις. Τα αιτήματα των κοινωνικών αλλαγών οριοθέτησαν και ενίσχυσαν τα αξιακά πρότυπα της ευρωπαϊκής φιλελεύθερης δημοκρατίας, οι νέες δημοκρατίες κινήθηκαν στην κατεύθυνση της σταδιακής ενσωμάτωσης τους στην Κοινοτική Ευρώπη. Στις χώρες της Κεντρικής-Ανατολικής Ευρώπης, απελευθερώθηκαν πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις που είδαν την ενταξιακή τους προοπτική σαν την μεγάλη ευκαιρία για να ακολουθήσουν την κοινή ευρωπαϊκή πορεία, να ενσωματωθούν στους ευρωατλαντικούς θεσμούς.
Οι ιστορικές εξελίξεις επέφεραν σαν αποτέλεσμα μια μεγαλύτερη Ευρώπη, διαδοχικές διευρύνσεις της Ε.Ε. κυρίως προς τα Ανατολικά σύνορα της, αλλά και προς τον Νότο, έφεραν την είσοδο νέων κρατών-μελών. Η Ε.Ε. πλέον περνούσε σε μια νέα και ενδιαφέρουσα φάση του ενοποιητικού εγχειρήματος, οριοθετώντας με την Συνθήκη του Μάαστριχτ ένα βήμα επιτάχυνσης προς την ολοκλήρωση, ενισχύοντας σημαντικά πολιτικές όπως αυτήν της Περιφερειακής Πολιτικής, με διαρθρωτικές παρεμβάσεις όπως την δημιουργία του Ταμείου Συνοχής, δίνοντας στους Δήμους και στις Περιφέρειες της Ευρώπης λόγο και παρουσία, με την δημιουργία της Επιτροπής των Περιφερειών.
Οι δυνατότητες που δόθηκαν στους Πολίτες των Κρατών-Μελών για ελεύθερη μετακίνηση για σπουδές, ταξίδια, εργασία εντός του ευρωπαϊκού κοινοτικού χώρου, όπως και η ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων και υπηρεσιών, ενίσχυσαν περισσότερο τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, όμως δεν ενδυνάμωσαν το κοινό ευρωπαϊκό αίσθημα. Απέναντι στις ανησυχίες του εθνικιστικού λαϊκισμού, απέναντι στα φοβικά σύνδρομα δυνάμεων εκ δεξιών και εξ αριστερών, αυτά τα κοινωνικά κεκτημένα ενίσχυσαν την ενοποιητική προσπάθεια, έφεραν θετικά οφέλη για την ίδια την Ευρώπη. Ενδεικτικό παράδειγμα, η γενιά των προγραμμάτων Erasmus, που σπούδαζε ελεύθερα από την Κρήτη έως την Πράγα, το Ρόττερνταμ και άλλες πανεπιστημιουπόλεις.
Πετύχαμε πολλά, αφήσαμε όμως ημιτελή την προσπάθεια. Την περίοδο των μεγάλων θεσμικών κατακτήσεων, του σχεδίου Σπινέλι για την Ε.Ε., του Σχεδίου Γκένσερ-Κολόμπο, της ενίσχυσης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, των πολιτικών του Ντελόρ. Τώρα, έχουμε την ευκαιρία και την ιστορική ευθύνη να πραγματοποιήσουμε ένα μεγάλο ιστορικό βήμα το οποίο να προσδώσει ξανά ουσία και περιεχόμενο στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Ένα βήμα με καθαρό πολιτικό και κοινωνικό περιεχόμενο για την προοπτική της Πολιτικής Ευρώπης, συνδιαμορφώνοντας έναν ευρωπαϊκό δημόσιο χώρο, όπου ο πολιτικός διάλογος και η δημοκρατικά νομιμοποιημένη αντιπροσώπευση θα δίνουν το στίγμα για την Θεσμική Ευρώπη, για την Ευρώπη των Πολιτών. Αυτό το μήνυμα θα μπορέσει να διευκολύνει την προσπάθεια διαμόρφωσης κυρίως εντός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, μιας ευρύτατης πλειοψηφίας, ενθαρρύνοντας πολιτικές πρωτοβουλίες και προτεραιότητες ικανές να προσδώσουν στην ενοποιητική διαδικασία το απαραίτητο σημείο αναφοράς για την ζητούμενη κοινοτική μεταρρύθμιση. Για να περάσουμε στην αναγκαία διαμόρφωση της κοινοτικής πολιτικής οντότητας, για να επιτύχουμε μια ολοένα και περισσότερο δημοκρατική αντιπροσώπευση στους θεσμούς και πέραν του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Τα μεγάλα ευρωπαϊκά θέματα, επιζητούν κοινές ευρωπαϊκές λύσεις πάνω στα προβλήματα του παρόντος και του μέλλοντος. Γιατί, μόνο ένας τρόπος υπάρχει για να μειώσουμε τις αποστάσεις μεταξύ των Ευρωπαίων Πολιτών και του χαρακτήρα της ενοποίησης. Και αυτός δεν μπορεί να είναι άλλος από την διαμόρφωση μιας πρωτοβουλίας υπερεθνικής και ισχυρής διακομματικής σύνθεσης στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, για μια νέα Συμφωνία για την Ευρώπη, μια Συνθήκη όχι χαμηλής διακυβερνητικής στασιμότητας, αλλά δημοκρατικής επανεκκίνησης στην βάση της πολιτικής νομιμοποίησης. Μια νέα Συνθήκη που θα προκύψει όχι αποκλειστικά από τις εθνικές κυβερνήσεις, αλλά από τολμηρές πολιτικές πρωτοβουλίες που θα δημιουργήσουν και θα υποστηρίξουν ένα νέο όραμα, ένα νέο στρατηγικό προσανατολισμό.
Η κρίση των προηγούμενων ετών, η επανεμφάνιση διαιρετικών λογικών Βορρά-Νότου, η εμφάνιση πολιτικών εξτρεμιστών και δημαγωγών στην Ευρώπη, η ανάπτυξη και η συνοχή μέσα από νέα εργαλεία συνεργασίας, η αναγκαιότητα για δημοσιονομική ενοποίηση με εργαλεία πολιτικής ενοποίησης, απαιτούν μια αποτελεσματική και δημοκρατικά ενισχυμένη θεσμική κοινοτική πολιτική εντολή. Μια νέα Ευρωπαϊκή Συνθήκη, για να μπορέσουμε να προχωρήσουμε στο κοινό μέλλον. Την μοναδική απάντηση απέναντι στην διακυβερνητική ανεπάρκεια, στην εθνοκεντρική εσωστρέφεια των σκεπτικιστών και αρνητών της Ευρώπης, στους αντιδραστικούς εθνικολαϊκιστές από τα Δεξιά και τα Αριστερά.
* Ο κ. Γιώργος Ζερβάκης είναι εκπρόσωπος των ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ ΦΕΝΤΕΡΑΛΙΣΤΩΝ ΚΡΗΤΗΣ.
