Του Γιάννη Γ. Τσερεβελάκη
Το να γράψει κάποιος ένα ακόμη κείμενο για την περιβαλλοντική καταστροφή φαίνεται μάλλον χαμένος κόπος. Διότι, ενώ έχουν γραφεί αμέτρητα κείμενα κι έχουν γίνει παγκόσμια και τοπικά επιστημονικά συνέδρια και ημερίδες για το περιβάλλον, ενώ έχουν γίνει εκκλήσεις και προειδοποιήσεις από χιλιάδες επιστήμονες, ενώ έχουν δημιουργηθεί πολιτικά κόμματα (τουλάχιστον στον ευρωπαϊκό χώρο) που θέτουν ως άμεση προτεραιότητά τους το φυσικό περιβάλλον και την προστασία του, ενώ η Ορθόδοξη Εκκλησία, με πρωτοστάτη τον «πράσινο» Πατριάρχη μας κ.κ. Βαρθολομαίο, έχει θεσπίσει την 1η Σεπτεμβρίου (δηλ. την έναρξη του εκκλησιαστικού έτους) ως Ημέρα Περιβάλλοντος, η κατάσταση βαίνει από το κακό στο χειρότερο. Έχουμε αρχίσει να ζούμε πρωτόγνωρα φαινόμενα, όπως μας βεβαιώνουν οι παρατηρήσεις και τα συμπεράσματα της επιστήμης. Τούτες τις μέρες φλέγονται περιοχές, όπως η Σιβηρία, η Αλάσκα και η Γροιλανδία, περιοχές δηλαδή κοντά στο Βόρειο Πόλο, όπου πριν από λίγα χρόνια δεν θα μπορούσαμε ούτε να φανταστούμε ένα τέτοιο γεγονός. Σε πολλές περιοχές του κόσμου ξηρασία, καύσωνες, πλημμύρες και κυκλώνες καταστρέφουν την παραγωγή και στερούν από τους ανθρώπους τη δυνατότητα επιβίωσης. Στην πατρίδα μας ζήσαμε τον υπερκυκλώνα της Χαλκιδικής, τις πλημμύρες στη Μάνδρα και σε άλλες περιοχές, τις καταστροφικές χαλαζοπτώσεις, την ανομβρία (μόλις προχθές πληροφορηθήκαμε ότι ο Πηνειός έχει στερέψει).
Πού οφείλονται άραγε αυτά τα φαινόμενα; Μήπως πρόκειται για φαινόμενα περιοδικά, φαινόμενα δηλαδή που εξελίσσονται και επαναλαμβάνονται αναλλοίωτα σε σταθερά χρονικά διαστήματα, όπως είναι π.χ. η κίνηση της Γης γύρω από τον Ήλιο, και, επομένως, δεν πρέπει να ανησυχούμε; Δυστυχώς για μας, τα πράγματα δεν είναι έτσι. Μεταφέρω από το διαδίκτυο την εξής είδηση: «Περισσότεροι από 15.000 επιστήμονες από 184 χώρες προειδοποιούν με κοινή τους διακήρυξη αναφορικά με τους κινδύνους αποσταθεροποίησης του πλανήτη που προκύπτουν από την έλλειψη ενεργειών υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος και των οικοσυστημάτων. Σε ένα κείμενο που ονομάζουν «δεύτερη προειδοποίηση», οι επιστήμονες επαναλαμβάνουν τις ανησυχίες που είχε εκφράσει η «πρώτη προειδοποίηση» πριν από εικοσιπέντε χρόνια, η οποία τόνιζε ότι ο αντίκτυπος της ανθρώπινης δραστηριότητας στη φύση πιθανόν θα προκαλέσει «στον άνθρωπο μεγάλα βάσανα» και να «ακρωτηριάσει τον πλανήτη με ανεπανόρθωτο τρόπο». Διαθέσιμοι υδάτινοι πόροι, αποψίλωση δασών, μείωση του αριθμού των θηλαστικών, εκπομπές αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, είναι μόνο μερικοί από τους παράγοντες που υποδεικνύουν ότι ο πλανήτης εκπέμπει SOS και οι οποίοι δεν έχουν λάβει τις αναγκαίες απαντήσεις για την αντιμετώπιση τους. (/greenagenda.gr/για-την-καταστροφή-του-πλανήτη).
Τι συμβαίνει, λοιπόν, κι ενώ είναι βέβαιο ότι η καταστροφή του περιβάλλοντος είναι αποτέλεσμα κυρίως των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, ελάχιστα κάνουμε για την προστασία του; Μήπως είμαστε όμοιοι με τους «συφοριασμένους Τρώες» του Κ.Π.Καβάφη, οι οποίοι έχουν δεδομένη την ήττα κι επομένως, όσο κι αν παλέψουν, στο τέλος οι προσπάθειές τους θα πέσουν στο κενό; Ή μήπως, παραδομένοι στην ευμάρεια και στην ευζωία, δεν θέλουμε να πιστέψουμε ότι όλο αυτό το οικοδόμημα του τρόπου ζωής που έχει κτίσει ο «πολιτισμένος» δυτικός κόσμος όχι μόνο κινδυνεύει αλλά είναι και υπεύθυνο για την περιβαλλοντική καταστροφή; Ή μήπως δεν έχουμε κατανοήσει ότι οι δυνατότητες του πλανήτη μας δεν είναι ανεξάντλητες και ότι δεν μπορούμε να ζούμε με ένα τρόπο που οδηγεί με μαθηματικό τρόπο στον όλεθρο, από τη στιγμή μάλιστα που έχουμε αρχίσει να ζούμε παρασιτικά πάνω στη γη, εξαντλώντας κάθε ενεργειακή ικμάδα του;
Το βέβαιο είναι, όπως πιστεύω, ότι η ρίζα του προβλήματος της περιβαλλοντικής καταστροφής βρίσκεται σε μια αντίληψη για τον κόσμο και τον άνθρωπο, που γεννήθηκε στη Δύση και στην οποία εδράστηκε όλο το οικοδόμημα του πολιτισμού μας. Ο δυτικός άνθρωπος δεν κατανόησε ότι το φυσικό περιβάλλον μπορεί να υπάρξει και χωρίς τον άνθρωπο, ενώ ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει χωρίς το φυσικό περιβάλλον. Με την έναρξη της βιομηχανικής εποχής, ο δυτικός κόσμος είδε τη φύση σαν αντικείμενο προς εκμετάλλευση, αγνοώντας τη βαθιά, βιολογική και υπαρξιακή σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Περισσότερο η σχέση αυτή μετατράπηκε σε μια ρομαντική ενατένιση της φύσης, δηλαδή σε μια σχέση απλώς συναισθηματική, που χρησιμοποιήθηκε ως τρόπος και μέσο καταφυγής του ανθρώπου, ο οποίος πιέζεται μέσα στην «τεχνόσφαιρα», δηλαδή στο τεχνητά κατασκευασμένο, σκληρό και απάνθρωπο περιβάλλον των πόλεων. Η αντικειμενοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος και η υποταγή του στον άνθρωπο έδωσε, βέβαια, τη δυνατότητα βελτίωσης των συνθηκών ζωής, αύξησης του πλούτου και απόκτησης ισχύος, αλλά την ίδια στιγμή στερούσε από τον άνθρωπο το κάλλος της φύσης, έθετε σε κίνδυνο την υγεία του, κατέστρεφε τη βιοποικιλότητα, εξαφάνιζε τα ζώα, ρύπαινε και μόλυνε τα νερά και τον αέρα. Το πιο σοβαρό όμως: έτρεφε και φούντωνε την ανθρώπινη απληστία και πλεονεξία, εκεί όπου κρύβεται η αρχή όλων των δεινών του ανθρώπου. Βέβαια, η απληστία είναι συνδεμένη με το ανθρώπινο ον και δεν είναι ίδιον του σύγχρονου ανθρώπου. Ωστόσο, η νέα αυτή αντίληψη για τον κόσμο δημιούργησε ένα «ήθος» χωρίς φραγμούς, δηλαδή ένα «ήθος» που το χαρακτηρίζει η απληστία και η πλεονεξία.
Επομένως, μαζί με τα άλλα (πρακτικά) μέτρα που πρέπει να ληφθούν, απαιτείται κι ένα άλλο ήθος, ένας άλλος τρόπος ζωής, μια άλλη αντίληψη, μια άλλη νοοτροπία, η οποία να βρίσκεται στον αντίποδα της κατανάλωσης, της υπερβολικής ευμάρειας και της διαρκούς αναζήτησης της ευζωίας και των δίχως μέτρο απολαύσεων. Η ελληνική παράδοση, από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους, τους επτά αρχαίους σοφούς, τον Πλάτωνα, τον Σωκράτη, τον Αριστοτέλη, τους στωικούς και τους κυνικούς φιλοσόφους, τους Πατέρες της Εκκλησίας και όλη την ασκητική και λειτουργική παράδοση της Ορθοδοξίας, αυτό μας παρέδωσαν: τη λιτότητα και απλότητα του βίου, το μέτρο, την αποφυγή της υπερβολής που οδηγεί στην «ύβρη» και την καταστροφή. Αυτή η θεώρηση των πραγμάτων και αυτό το ήθος δεν αφορά μόνον εμάς τους απλούς, καθημερινούς ανθρώπους, αλλά πρώτα-πρώτα τους ασκούντες την εξουσία και τους ισχυρούς τούτου του κόσμου. «Ο έχων ώτα ακούειν, ακουέτω».
