Το νησί μας, η Κρήτη, είναι ένας τόπος ευλογημένος παντοιοτρόπως. Η γεωμορφολογία του, με τα ψηλά βουνά, τα βαθιά φαράγγια, τις πανέμορφες ακρογιαλιές, την εύφορη γη, αλλά και η πλούσια χλωρίδα του και η μοναδική πανίδα του, ο ηρωισμός και η εργατικότητα των κατοίκων του, η ιστορία του που χάνεται στα βάθη των αιώνων, ο πολιτισμός του και τα ξακουστά προϊόντα του αποδεικνύουν του λόγου το ασφαλές. Οι Κρητικοί είμαστε ένας λαός φιλόξενος, φιλότιμος, εργατικός, φιλοπρόοδος. Από τα σπλάγχνα της Κρήτης γεννήθηκαν βασιλιάδες σαν τους Μίνωες, ήρωες σαν τον Ιδομενέα, νομοθέτες και θρησκευτικοί διδάσκαλοι σαν τον Επιμενίδη, άγιοι και μάρτυρες σαν τον Απόστολο Τίτο, τους Δέκα Μάρτυρες, τον Άγιο Μύρωνα, τον Άγιο Ιωάννη τον Ξένο και πολλούς άλλους, πολιτικοί σαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο, συγγραφείς σαν τον Ν. Καζαντζάκη και τον Π. Πρεβελάκη, ζωγράφοι σαν τον Ελ Γκρέκο, τον Μιχαήλ Δαμασκηνό, τον Άγγελο Ακοτάντο, μουσικοί σαν τον Μ. Θεοδωράκη, τον Ν. Μαμαγκάκη, τον Γ. Μαρκόπουλο κ.ά., αγωνιστές της πίστης και της πατρίδας σαν τους επαναστάτες της Ενετοκρατίας, σαν τον Δασκαλογιάννη, τον καπετάν Μιχάλη Κόρακα, τον Μαστραχά, τον Τρυφίτσο, τον Καζανομανόλη, τον Παλμέτη κ.ά. ή σαν τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης (1941-44).
Οι παλιοί αγράμματοι Κρητικοί είναι πιθανόν να μη γνώριζαν πολλά από αυτά τα ονόματα, κουβαλούσαν όμως μέσα στην ψυχή τους αυτή την αγωνιστική και θρησκευτική παράδοση, την οποία υπερασπίζονταν με σταθερότητα και τηρούσαν με ευλάβεια. Και μαζί με αυτήν την παράδοση είχαν και μια σοφία μοναδική, σοφία αποθησαυρισμένη στους μύθους, στα παραμύθια, στις παραδόσεις, στα τραγούδια και στις παροιμίες, βάσει της οποίας πορεύονταν στη ζωή κι έδιναν λύσεις στα προβλήματά τους. Ήταν άνθρωποι απλοί αλλά και ευγενείς, σκληροί αλλά και ευαίσθητοι, άνθρωποι της λιτότητας αλλά και γλεντοκόποι, θρησκευόμενοι αλλά κάποτε ακόμη και βλάσφημοι. Ο Κρητικός «δεν το έβαζε κάτω», δεν κατέθετε τα όπλα. Κι αν κάποτε έδειχνε να υποχωρεί, αυτό ήταν πρόσκαιρο, μέχρι να ανασυντάξει τις δυνάμεις του για νέους αγώνες. Ταυτόχρονα, ο Κρητικός ήταν έτοιμος να αποδεχτεί τον ξένο, να τον εντάξει στη ζωή του, αρκεί κι εκείνος να έδειχνε σεβασμό στον τρόπο ζωής του και τις παραδόσεις του. Η Κρήτη ήταν πάντα ένας χώρος συνάντησης λαών και πολιτισμών, ένα εργαστήρι νέων μορφών πολιτισμού. Τρανό παράδειγμα η περίοδος της Ενετοκρατίας με την Κρητική Αναγέννηση.
Έκανα αυτόν τον πρόλογο, για να θυμίσω στους σύγχρονους Κρητικούς νέους ποιους προγόνους έχουν, από ποιους κατάγονται. Γιατί σήμερα η ιστορία είναι «είδος προς εξαφάνιση» από τις συνειδήσεις των νεών. Το διαδίκτυο και το μετανεωτερικό πνεύμα ισοπεδώνουν τα πάντα και μετατρέπουν την ιστορία σε «απόψεις», που όλες τάχα να έχουν την ίδια αξία, άσχετα αν είναι τεκμηριωμένες ή όχι, διαστρέφοντας έτσι τα βιβλία, την ιστορία, τις παραδόσεις και την κουλτούρα του λαού μας. Είναι καιρός οι νέοι της Κρήτης να μάθουν την ιστορία του νησιού, εντάσσοντάς την στην ευρύτερη ιστορία της Ελλάδας, της οποίας ζωντανό τμήμα είναι και το νησί μας. Να μάθουν ότι το να είσαι Κρητικός δεν σημαίνει να φοράς μαύρο πουκάμισο, να οδηγείς μεθυσμένος, να διαθέτεις πιστόλια ή να πίνεις ρακές και ουίσκι. Κρητικός σημαίνει φιλότιμο, φυσική ευγένεια, λεβεντιά, προοδευτικότητα, εργατικότητα, σεβασμός, ηρωικό και θυσιαστικό πνεύμα. Αυτές οι αξίες είναι που πρέπει και σήμερα να κοσμούν τον νέο της Κρήτης.
Η Κρήτη έχει μια σφύζουσα από ζωή νεολαία, μια νεολαία που αγαπά την Κρήτη, γλεντά με κρητική μουσική και περηφανεύεται για την καταγωγή της. Ωστόσο, κάποια φαινόμενα προκαλούν εντύπωση. Το πρώτο είναι η παχυσαρκία των νέων, κυρίως των νέων που ζουν στα χωριά του νησιού μας. Όποιος βρεθεί σε μια εκδήλωση, π.χ. ένα γάμο, εύκολα θα αντιληφθεί ότι η μεγάλη πλειονότητα των νεών είναι παχύσαρκοι, υπέρβαροι. Και μιλάμε για νέους δεκαοκτώ με τριάντα πέντε χρόνων, όταν ο άνθρωπος βρίσκεται στην κορύφωση της δύναμης, της ομορφιάς και της λεβεντιάς του. Θυμούμαι νέους αλλοτινών εποχών, λεπτούς («βιτσάτους» τους έλεγαν, γιατί ήταν λεπτοί και ευλύγιστοι σαν τις βίτσες), που όταν έπιαναν στον χορό ήταν «χάρμα ιδέσθαι». Τώρα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Η υπερβολική κατανάλωση κρέατος και λιπαρών τροφών, τα οινοπνευματώδη, που καταναλώνονται από πολλούς νέους επιδεικτικά και χωρίς όρια, η καθιστική ζωή, αφού η μηχανή και η τεχνολογία έχουν μπει παντού κι έχουν περιορίσει τη χειρωνακτική εργασία, έχουν καταντήσει τους νέους μας παχύσαρκους, δυσκίνητους και επιρρεπείς προς ασθένειες που οφείλονται στην παχυσαρκία. Σ’ αυτά αν προσθέσει κανείς το κάπνισμα, εύκολα αντιλαμβάνεται ότι οι νέοι αυτοί υποθηκεύουν την υγεία τους, κάτι που θα φανεί στην ώριμη ηλικία τους.
Το δεύτερο φαινόμενο, που αφορά επίσης τους νέους αλλά και μεγαλύτερους, είναι η μελανοφορία, δηλαδή το μαύρο πουκάμισο. Πολλές φορές έχω αναρωτηθεί γιατί έχει επικρατήσει το μαύρο ρούχο. Διότι, από όσο γνωρίζω και από όσο θυμούμαι τους παλιούς Κρητικούς βρακοφόρους παππούδες, το επίσημο πουκάμισό τους δεν ήταν το μαύρο αλλά το άσπρο. Το μαύρο το φορούσαν μόνον οι πενθούντες. Ωστόσο, πέραν του πένθους, το μαύρο χρώμα που συνηθίζεται στην Κρήτη φαίνεται ότι επιβλήθηκε με σουλτανικό φιρμάνι (1761), επειδή οι ραγιάδες (Χριστιανοί, Εβραίοι και Αρμένιοι) έπρεπε να ξεχωρίζουν από τους μουσουλμάνους, που μόνο εκείνοι είχαν το δικαίωμα να φορούν κόκκινα μαντήλια, κόκκινα φέσια και πολυτελή ενδύματα. Έτσι, όπως ρητά ορίζει το φιρμάνι για τους Χριστιανούς, «διὰ νὰ διακρίνεται καὶ νὰ διαχωρίζεται ἡ τάξις τῶν Χριστιανῶν ἀπό ταύτην τοῦ Ἰσλάμ, δέον, οἱ Χριστιανοὶ νὰ φοροῦν γεμενὶ μαύρου χρώματος καὶ μαῦρον φέσιον, μὲ ἰδιάζουσαν πρὸς αὐτοὺς ρωμέϊκην ἐνδυμασίαν» . (Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, Μεταφράσεις τουρκικών εγγράφων, αφορώντων εις την ιστορίαν της Κρήτης, υπό Νικολάου Σ. Σταυρινίδου, τόμος Ε΄, εκδίδονται δαπάνη Δήμου Ηρακλείου, Ηράκλειον Κρήτης 1985, σ.160-161. «Γεμενί»=είδος μαντηλιού, που χρησιμοποιούνταν ως φακιόλι των γυναικών.) Οι Χριστιανοί (όπως και οι άλλοι ραγιάδες) έπρεπε «νὰ ἐνδύωνται ραγιαδικά καὶ περιφέρωνται καὶ διάγουν έν ἐνδείᾳ» . Μάλιστα, σύμφωνα πάντα με το φιρμάνι, όποιοι Χριστιανοί δεν συμμορφώνονταν εντός τριών ημερών, θα τιμωρούνταν «ἀμειλίκτως κατὰ τὸν Ἱερὸν Νόμον» . Φαίνεται από το φιρμάνι ότι το μαύρο χρώμα, εκτός από πένθιμο, θωρούνταν και ευτελές και, ως εκ τούτου, άρμοζε στους ραγιάδες. Τώρα το μαύρο έχει γίνει ένα είδος μόδας που χαρακτηρίζει πολλούς από τους νέους μας. Μάλιστα, αν βρεθεί κανείς σήμερα σε έναν παραδοσιακό κρητικό γάμο, το μαύρο χρώμα θα πλημμυρίσει την όρασή του. Ας το σκεφτούν αυτό οι νέοι μας και σιγά-σιγά ας υιοθετήσουν ένα πουκάμισο με χρώμα που αρμόζει στην ηλικία τους, το οποίο δεν θα παραπέμπει σε σκοτάδι και πένθος αλλά σε φως, ελπίδα και χαρά. Ξέρω πως η μόδα δύσκολα αλλάζει. Χρειάζεται θέληση και ο Κρητικός έχει αποδείξει ότι την έχει.
Επιλογικά, θα θυμίσω εδώ το περιστατικό που αφηγείται ο Ν. Καζαντζάκης με τον Κρητικό βοσκό που είχε μάθει ότι στο Μεγάλο Κάστρο υπήρχαν όλου του κόσμου τα καλά. Κατέβηκε, λοιπόν, με τα πόδια από το βουνό, περπατώντας πολλές ώρες, για να δει κι αυτός όλα εκείνα τα καλά που είχε ακούσει. Έφτασε στη Χανιόπορτα, την ώρα που άνοιγε και στάθηκε μπροστά της. Κοίταξε για λίγο, κι ύστερα είπε: «Θέλω μπαίνω, θέλω δεν μπαίνω! Δεν μπαίνω!». Και πήρε πάλι το δρόμο για το χωριό και το μιτάτο του. Που σημαίνει πως ο άνθρωπος μπορεί να αντισταθεί και στους πιο μεγάλους πειρασμούς, αρκεί να το θέλει, δηλαδή αρκεί να διαλέξει ως ελεύθερος άνθρωπος.
Photo by Chang Duong on Unsplash
