Του Θανάση Γιαπιτζάκη
Μια άλλη Ιστορία λέει ότι η ανθρώπινη κοινωνία, όταν με τη χρήση της φωτιάς χωρίστηκε καθοριστικά από εκείνη των ζώων, οργανώθηκε για πρώτη φορά - όπως ήταν επόμενο - με βάση την φυσική της διάκριση σε δύο φύλα. Τότε σ’ εκείνη τη μακρινή μακρινή εποχή, η πρωτόγονη κοινωνική πρωτοκαθεδρία δόθηκε στη γυναίκα (η περίφημη Γυναικοκρατία), πρώτα χάρη στον τοκετό και στη γαλακτοφορία και μετά, χάρη στο γεγονός ότι τα μικρά ξέρανε μόνο τη μητέρα τους. Οι άντρες δεν γνώριζαν τότε, κάνοντας έρωτα με την γυναίκα, ότι εξαιτίας της πράξης τους η γυναίκα έμενε έγκυος. Και η άγνοιά τους αυτή καθιστούσε την μητέρα ιερή.
Όμως ο τοκετός και η γαλακτοφορία ήταν ιδιότητες κοινές σε όλες σχεδόν τις γυναίκες. Γι’ αυτό, γεννήθηκε αμέσως η έννοια της ισότητας ανάμεσα στις γυναίκες ίσως αρχικά, αλλά εφαρμόστηκε και σε όλα τα μέλη της κοινότητας που είχαν το ίδιο δικαίωμα στη τροφή και στη ζωή.
Κατά τη Γυναικοκρατία, που στάθηκε το κοινωνικό και το πολιτικό καθεστώς στη διάρκεια της Προγεωργικής Εποχής, οι άνθρωποι τρεφόντουσαν κυρίως με τροφοσυλλογή. Η κατάκτηση της Γεωργίας έλυσε το πρόβλημα της διατροφής. Από τη μια προσπόρισε ελεύθερο χρόνο κι από την άλλη υποχρέωσε το ανθρώπινο ον να εγκατασταθεί μόνιμα σε κάποιο τόπο και να καλλιεργεί τη γη.
Όμως η μονιμότητα γέννησε την ανάγκη για κατάκτηση και για υπεράσπιση του καλλιεργήσιμου και της συγκομιδής: Γεννήθηκε έτσι ο πόλεμος, η βία. Η ζωή άρχισε να χρειάζεται τη βία για να εξακολουθήσει να υπάρχει, εξαιτίας της μονιμότητας της κατοικίας. Δεν είναι τυχαίο που οι λέξεις βίος (δηλαδή ζωή) και βία έχουν το ίδιο ριζικό «βι-». Και, καθώς το ανδρικό σώμα και προφανώς και ο ανδρικός εγκέφαλος είναι καταλληλότερα για τον πόλεμο και για τη βία, υπήρξε μετακίνηση της κοινωνικής πρωτοκαθεδρίας από τη γυναίκα στον άνδρα.
Η κυρίαρχη ιδέα στην κοινωνία δεν ήταν πια η ικανότητα για τεκνοποίηση ούτε για γαλακτοφορία. Αλλά το θάρρος να σκοτώσεις και να σκοτωθείς χωρίς να το πολυσκεφθείς, για να υπερασπίσεις την καλλιεργήσιμη γη. Ή για να αποκτήσεις τέτοια γη.
Όμως, αυτή η ιδέα δεν ήταν πια το ίδιο διάχυτη ανάμεσα στους άντρες, όπως είναι διάχυτες οι ικανότητες για γεννοβόλημα και γαλακτοφορία ανάμεσα στις γυναίκες. Οι άνδρες οι σωματώδεις, οι αθλητικοί, οι θαρραλέοι, ήτανε λίγοι, γι’ αυτό η έννοια της ισότητας γρήγορα αντικαταστάθηκε από την έννοια της ανισότητας.
Οι πολεμικότεροι άνδρες έγιναν αρχηγοί, γενάρχες, πατριάρχες: Το ανθρώπινο είδος πέρασε από τη Γυναικοκρατία στην Πατριαρχία, από την ιδεολογία της ισότητας και της δικαιοσύνης στην ιδεολογία της ανισότητας και της βίας. Τα ήθη και τα έθιμα άλλαξαν, οι θεσμοί άλλαξαν. Σχεδόν παντού στον Κόσμο. Και γράφω «σχεδόν παντού», γιατί υπήρξε και μια εξαίρεση: Η Κρήτη.
Η Κρήτη ήταν ένα νησί, όχι πολύ μικρό αλλά όχι και πολύ μεγάλο. Η Αγροτική Επανάσταση σε αυτήν προχώρησε αρκετά, χάρη στην ευφορία του εδάφους και στη γλυκύτητα του κλίματος. Ο μύθος με το Κέρας της αίγας Αμάλθειας τί άλλο μπορεί να σημαίνει, εκτός από την ευφορία του κρητικού εδάφους πασίγνωστη από την Αρχαιότητα;
Χάρη σ’ αυτή την περιορισμένη έκταση του νησιού, που αποθαρρύνει τον νομαδισμό, η μόνιμη εγκατάσταση στην Κρήτη έγινε πολύ γρήγορα μια πραγματικότητα. Η ανάγκη για ανάπτυξη πολεμικής ικανότητας δεν εμφανίστηκε ποτέ, γιατί η θάλασσα ολόγυρά της και ο πολυάριθμος δυνατός στόλος της, απαραίτητος ακόμα και για θαλασσινές επικοινωνίες, την προστάτευε από κάθε ενδεχόμενη προσβολή. Από τις μινωικές τοιχογραφίες, στον στόλο αυτό φαίνεται να υπηρετούσαν και γυναίκες.
Έτσι, στην Κρήτη η Αγροτική Επανάσταση δεν επέφερε το πέρασμα από τη Γυναικοκρατία στην Πατριαρχία και έτσι η μεγαλόνησος εξελίχτηκε σε μεγάλη και αξιοσέβαστη γυναικοκρατική ναυτική δύναμη, ασφαλώς τη μόνη στη Μεσόγειο και πιθανότατα και σε όλον τον Τότε Κόσμο.
Ο γυναικοκρατικός και στην ουσία ειρηνικός χαρακτήρας της Κρήτης, της επέτρεψε να αναπτύξει ένα πολιτισμό υψηλό και θαυμαστό σε όσους έρχονταν σε επαφή μαζί του. Η Κρήτη δέσποζε στη Μεσόγειο αλλά και στον Εύξεινο Πόντο, όχι τόσο εξαιτίας της στρατιωτικής της δύναμης, όσο χάρη στην ανωτερότητα του πολιτισμού της: Η μεγαλόνησος δεν ίδρυσε ποτέ εκτεταμένο κράτος έξω από τα όριά της, όπως έκαναν οι μεταγενέστερες δυνάμεις, η Σπάρτη, η Αθήνα, η Μακεδονία, η Ρώμη, και άλλες.
Η επίδραση της Κρήτης στάθηκε πιο αισθητή στις πιο πλησιόχωρές της περιοχές, δηλαδή στη νότια ηπειρωτική αλλά και στην νησιωτική Ελλάδα. Η έλλειψη μεγάλων εκτάσεων ευνόησαν την επιβίωση ενός έντονου γυναικοκρατικού υποστρώματος. Ο Μίνωας υπήρξε θαυμαστός για τη δικαιοσύνη του, τόσο που οι αρχαίοι τον κάνανε - μετά θάνατο - έναν από τους Τρεις Κριτές του Άδη, μαζί με τον Αιακό και τον Ραδάμανθυ. Και βρίσκουμε τη λέξη Δίκη, στενά δεμένη με την έννοια της Ισότητας.
Έτσι, η γυναίκα δεν περιφρονήθηκε ποτέ στην Ελλάδα. Η γυναικοκρατική ιδεολογία της Δικαιοσύνης και της Ισότητας συνυπήρξε με την πατριαρχική ιδεολογία, που ενισχυόταν βαθμηδόν, από την εποχή του Ομήρου μέχρι την εποχή του Αριστοτέλη, οπότε και εδραιώθηκε οριστικά.
Στον Όλυμπο πάντως εξακολουθούσε να υπάρχει ίσος αριθμός θεών και θεαινών (έξη θεοί και έξη θεές), μέχρι την επικράτηση του Ενός Θεού σήμερα, που είναι άντρας. Πιο πριν, κάθε ολύμπια θεότητα είχε τον δικό της χώρο κυριαρχίας, όπου δεν μπορούσαν να επέμβουν οι άλλοι. Έτσι, γεννήθηκε η ιδέα της Δημοκρατίας στην Ελλάδα, σαν αμάλγαμα της Γυναικοκρατίας και της Πατριαρχίας, σαν «συναρμογή της βίας και του δίκαιου» (Αριστοτέλους «Αθηναίων Πολιτεία» 12, 4), χάρη στην εύνοια της τύχης και χάρη στη γεωγραφική νησιωτική συγκυρία.
Η Δημοκρατία προέρχεται από την Κρητική ισοκρατική Γυναικοκρατία. Κατά τη διάρκεια των σκαμπανεβασμάτων της διαδικασίας του εκδημοκρατισμού, μπορούμε να πούμε ότι κληρονόμησε το πνεύμα της ισότητας από τη Γυναικοκρατία και της ανδρικής ορμητικότητας από την Πατριαρχία. Στις μέρες μας έχουμε καταλήξει, τουλάχιστον θεωρητικά, πως τα δύο φύλα είναι ίσα. Ή - καλύτερα - ισοδύναμα. Η Κοινωνία, άλλωστε, έχει ανάγκη και τα δύο τους, για να λειτουργεί με ευρυθμία και με ισορροπία.
Φωτογραφίες: από Leonhard Niederwimmer από το Pixabay, από Dudlajzov via vista.create
