Η προετοιμασία της Μάχης της Κρήτης από τον Βρετανό λοχαγό Τζων Πέντελμπερυ

Γράφει ο Μύρων Μιχ. Ξυλούρης

 Ο Βρετανός αρχαιολόγος Τζων Πέντελμπερυ  στρατολογήθηκε εθελοντικά στη μυστική βρετανική υπηρεσία SOE του W. Mackenzie  ως το πλέον κατάλληλο πρόσωπο, στην διοργάνωση και διεξαγωγή υπονομευτικών ενεργειών εναντίον των Γερμανών. Ο Πέντελμπερυ γνώριζε σπιθαμή προς σπιθαμή το κρητικό έδαφος καθότι είχε περπατήσει απ’ άκρη σ’ άκρη την Κρήτη και είχε επίσης συνάψει ισχυρές προσωπικές  σχέσεις με τους  κατοίκους κυρίως των ορεινών όγκων κατά τη μακροχρόνια παραμονή του στο νησί ως αρχαιολόγος. Το πρώτο του ταξίδι το  πραγματοποίησε στην Κρήτη το 1928, στο Λασίθι κυρίως και στην Κνωσό. Το 1929 ορίστηκε Έφορος Κνωσού, θέση την οποία διατήρησε μέχρι το 1934. Κατά την παραμονή του στην Κρήτη περπάτησε και εξερεύνησε ολόκληρο το νησί, εντόπισε αρχαιολογικούς χώρους και πραγματοποίησε ανασκαφές. Παράλληλα παρακολουθούσε στενά τις πολιτικές εξελίξεις που συνέβαιναν στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Κρήτη. Τον Αύγουστο του 1939 ο Πέντελμπερυ επέστρεψε στην Αγγλία και στα μέσα Οκτωβρίου στρατολογήθηκε ως αξιωματικός (λοχαγός) στην Υπηρεσία Πληροφοριών (Intelligence Officer) του Υπουργείου Πολέμου.

Τον Ιούλιο του 1940 ιδρύθηκε στη Βρετανία η Special Operations Executive (SOE) «Διεύθυνση Ειδικών Επιχειρήσεων», μυστική υπηρεσία η οποία υπαγόταν στο Υπουργείο Οικονομικού Πολέμου. Σκοπός της SOE ήταν οι παραστρατιωτικές επιχειρήσεις με ανορθόδοξα μέσα στις κατεχόμενες από τον Γερμανικό Άξονα χώρες.

Από τα τέλη του Μάη 1940 ο Πέντελμπερυ σχεδίασε την οργάνωση της άμυνας και της αντίστασης στην Κρήτη, τόπου που έκρινε απολύτως κατάλληλο για την ανάπτυξη ανταρτοπολέμου λόγω της παράδοσης που υπήρχε στο νησί από την περίοδο της απελευθέρωσης  από τους Τούρκους. Ο Πέντελμπερυ κινήθηκε στους άξονες στρατηγικής της MI(R) για την ανάπτυξη ανταρτοπολέμου στην Κρήτη. Συγκρότησε δίκτυο πληροφοριών, κατέγραψε μελλοντικούς στόχους στρατηγικών σαμποτάζ ενώ οργάνωσε προπαγάνδα για την ανύψωση του ηθικού των Κρητικών και την εμπέδωση των ήδη φιλοβρετανικών αισθημάτων τους.

Ο Πέντελμπερυ έφθασε στο Ηράκλειο από την Αγγλία στις 12 Ιουνίου 1940 με την ιδιότητα του Υποπρόξενου της Μεγάλης Βρετανίας για να συνεργαστεί με τον υποπρόξενο της Βρετανίας στο Ηράκλειο Μιχάλη Ηλιάδη. Στην πραγματικότητα όμως ο Τζων Πέντελμπερυ είναι ο επικεφαλής της Μυστικής Στρατιωτικής Υπηρεσίας Πληροφοριών στην Κρήτη. Πρώτο του μέλημα μόλις αφίχθηκε στο Ηράκλειο ήταν να εντοπίσει τα φιλογερμανικά και φιλοβρετανικά στοιχεία του νησιού, ενώ ξεκίνησε τις πρώτες επαφές με ανθρώπους που μπορούσαν να εξελιχθούν σε αρχηγούς μαχητών που θα προέβαλαν αντίσταση σε περίπτωση κατάληψης του νησιού από το Γερμανικό-Ιταλικό Άξονα. Αυτοί οι μελλοντικοί καπετάνιοι ήταν αγγλόφιλοι, επικεφαλής οικογενειών και ομάδων με εγνωσμένο φρόνημα και κύρος. Ως τα τέλη Οκτωβρίου του  1940, σύμφωνα με τη SOE, ο Πέντελμπερυ ολοκλήρωσε τις επαφές του με όλους τους ανερχόμενους μελλοντικούς καπετάνιους του νησιού χάρις στη βοήθεια του πιο σημαντικού καπετάνιου, του Αντώνη Γρηγοράκη ή Σατανά, τον οποίο του είχε συστήσει ο υποπρόξενος της Βρετανίας στο Ηράκλειο Μιχάλης Ηλιάδης. Ο Σατανάς ήταν ευυπόληπτο πρόσωπο και αποδεκτό ηγετικό στέλεχος του βενιζελισμού από τους κατοίκους του Ηρακλείου και όχι μόνο. Ο Πέντελμπερυ ήταν θαμώνας στο καφενείο «Σύνταγμα» του Σατανά από την περίοδο που εγκαταστάθηκε στην Κρήτη και διενεργούσε αρχαιολογικές ανασκαφές σε διάφορες τοποθεσίες, στο καφενείο του Σατανά σύχναζαν επίσης οι πιο επιφανείς και εύποροι πολίτες του Ηρακλείου.  

Από την πρώτη ημέρα της γερμανικής επίθεσης στην Ελλάδα, ο Πέντελμπερυ επικεντρώθηκε στο σχεδιασμό δολιοφθορών που θα εκτελούνταν λίγο πριν την άφιξη των Γερμανών στο νησί και της αντίστασης που θα αναπτύσσονταν μετά την κατάληψη του νησιού. Τα σχέδια του εστιάστηκαν στην Κεντρική και Ανατολική Κρήτη, συμπεριλαμβανομένου του ορεινού όγκου του Ψηλορείτη ο οποίος ήταν το ασφαλέστερο φυσικό φρούριο πάνω στο νησί. Ο Κρουσώνας ήταν το κέντρο των επιχειρήσεων του Πέντελμπερυ και το χωριό που μπορούσε περισσότερο να εμπιστευτεί, ιδιαιτέρως τον καπετάν Σατανά. Ο Κρουσώνας, η «Πύλη του Ψηλορείτη» όπως τον ονόμαζε ο Πέντελμπερυ, ήταν το πολυπληθέστερο χωριό στους ανατολικούς πρόποδες του Ψηλορείτη του οποίου το μεγαλύτερο ποσοστό του ευάριθμου πληθυσμού του ήταν βενιζελικοί και εν συνεχεία Αγγλόφιλοι. Το χωριό αυτό είχε γεννήσει σε παλαιότερες εποχές τους μεγαλύτερους και καλύτερους οπλαρχηγούς που εναντιώθηκαν στον τουρκικό ζυγό. Τα ορεινά του Κρουσώνα ήταν επίσης ο κατάλληλος τόπος  ώστε να εγκατασταθεί μια συσκευή ασύρματου και να επικοινωνεί με το Κάϊρο. Επίσης εκτός του Σατανά υπήρχαν και άλλοι αξιόλογοι άνδρες με ηγετικές ικανότητες που είχαν στρατολογηθεί από τον Πέντελμπερυ με απώτερο σκοπό να αντισταθούν και να θυσιαστούν για την ελευθερία της πατρίδας τους. Όλοι αυτοί οι επικεφαλής Καπετάνιοι οικογενειών, ομάδων  στρατολόγησαν και συγκρότησαν ένα ισχυρό αντιστασιακό δίκτυο αποτελούμενο από απλούς πολίτες.

Στο προπαγανδιστικό βιβλίο που εκδόθηκε στο Μόναχο το 1942 (Kampf und Intrige um Griechenland) οι Ναζί αναφέρουν: «Αμέσως μετά το ξέσπασμα του Ελληνοϊταλικού πολέμου, ο Pendlebury εγκατέλειψε εντελώς την αυτοσυγκράτηση που του επέβαλε η επίσημη θέση του. Σε επίσημες περιστάσεις φορούσε τη στολή του Άγγλου λοχαγού. Στο δρόμο, αντιμετωπίζει έναν αριθμό φιλογερμανών Ελλήνων των οποίων τα αισθήματα ήταν γνωστά σε αυτόν και τους λέει: "Είστε προδότες του κοινού μας αγώνα! Να μια αιτία! Στην Αγγλία, οι προδότες απαγχονίζονται! Το ίδιο θα κάνουμε και με εσάς!».

Λίγο πριν το ξέσπασμα της Μάχη της Κρήτης, ο Σατανάς με την βοήθεια του Πέντελμπερυ μετέφερε μερικά πιστόλια και τριακόσια όπλα τύπου Μάουζερ και Μάνλιχερ με φυσίγγια στον Κρουσώνα και τα διένειμε στους κατοίκους του. Ο Πέντελμπερυ θα διαπιστώσει ότι στο οροπέδιο της Νίδας, που βρίσκεται σε απόσταση 6-7 ώρες από τον Κρουσώνα με τα πόδια, υπάρχουν τρεις πιθανοί μικροί διάδρομοι που ο εχθρός θα μπορούσε να ανεφοδιάζεται. Μετά την παράδοση των όπλων στον Κρουσώνα, ο Πέντελμπερυ στις 16 Μαΐου,  έστειλε τους Βρετανούς Τζακ Χάμσον και Τέρενς Μπρούς Μίτφορντ μαζί με 100 περίπου οπλισμένους Κρουσανιώτες στο οροπέδιο της Νίδας να πολεμήσουν σε περίπτωση που έπεφταν εκεί οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές. Οι Κρουσανιώτες τοποθέτησαν μεγάλους ογκόλιθους στους τρεις πιθανούς διαδρόμους με αποτέλεσμα να εμποδίσουν κάθε πιθανή προσγείωση των γερμανικών αεροπλάνων.

Η Μάχη της Κρήτης στον Τομέα Ηρακλείου οργανώθηκε και διεξήχθη βάση σχεδίων που είχαν σχεδιαστεί από τα στρατιωτικά επιτελεία του Ελληνικού και Συμμαχικού στρατού που βρισκόταν στο νησί. Στις 15:00 της 20ης Μαΐου 1941 πενήντα γερμανικά αεροπλάνα ξεκίνησαν σφοδρούς βομβαρδισμούς και πυροβολισμούς στο Ηράκλειο, ο Πέντελμπερυ με τον Σατανά πολέμησαν γενναία στα δυτικά τείχη της πόλης του Ηρακλείου, γύρω και πάνω από την Χανιώπορτα.

Ο Άγγλος λοχαγός Πέντελμπερυ φονεύθηκε σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη την δεύτερη μέρα των μαχών στην περιοχή των Καμινίων ενώ ο στενός συνεργάτης του Αντ. Γρηγοράκης ή Σατανάς συνέχισε τον ένοπλο αγώνα εναντίων των κατακτητών δημιουργώντας δική του ομάδα αντίστασης, την Ομάδα Κρουσώνα ή Ομάδα Σατανά όπως ονομάστηκε προς τιμήν του μετά τον θάνατο του στις 1 Οκτωβρίου του 1943.