Του Θανάση Γιαπιτζάκη
Κάθε χρόνο τέτοια μέρα, που είναι η μεγάλη γιορτή του Σταυρού, διαπίστωνα ότι οι περισσότεροι από όσους βγαίνουν από τις εκκλησίες και από όσους νηστεύουν αυτή τη μέρα, νομίζουν ότι γιορτάζουμε την εύρεση του Τιμίου Σταυρού από την Αγία Ελένη!
Η έκπληξή μου είναι πως δεν σκεφτόμαστε ότι, αν ήταν έτσι, θα μιλούσαμε για Εύρεση, όχι για Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Στο μέρος που υψώθηκε κάποτε η Σκέψη, εμείς δεν σκεφτόμαστε πιά. Άρα δεν μιλάω για θρησκευτική γιορτή μόνο.
Σκύβοντας λοιπόν στο βιβλίο της Ιστορίας της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού, μαθαίνουμε ότι ο Φλάβιος Ηράκλειος ήταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 610 ως το 641. Μεγαλόσωμος, με ξανθά μαλλιά, με επιβλητικό παρουσιαστικό, τον Οκτώβριο του 610 ο Ηράκλειος στέφεται Ρωμαίος Αυτοκράτορας, σε ηλικία μόλις τριανταέξι χρονών. Κι αμέσως ξεκινάει την προετοιμασία του κράτους του για την αντιμετώπιση των εχθρών του.
Το 614 η Παλαιστίνη πέφτει στα χέρια του Πέρση στρατηγού Σαρ Μπαράζ του βασιλιά Χοσρόη Β', που σφαγιάζει 90.000 χριστιανούς, και παίρνει για λάφυρο το θρησκευτικό κειμήλιο του Τίμιου Σταυρού από τον ναό του Παναγίου Τάφου στην Ιερουσαλήμ. Το 618, με την Κωνσταντινούπολη σε διπλή πολιορκία από Πέρσες και από Αβάρους, ο Ηράκλειος σκέφτεται σχέδιο μεταφοράς της ρωμαϊκής πρωτεύουσας στην ιδιαίτερη πατρίδα του, στην Καρχηδόνα, και στο σταθερότερο Εξαρχάτο της Αφρικής. Σχέδιο, που τελικά εγκαταλείπει μεταπεισμένος από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Σέργιο Α'.
Ξεκινάει τελικά την εκστρατεία του το 622, μετά από δώδεκα χρόνια σκληρής προετοιμασίας. Αντιμετωπίζει τον Πέρση στρατηγό Σαρ Μπαράζ στον Ισσό, όπου σημειώνει λαμπρή στρατιωτική επιτυχία. Κατόπιν, το 623, κατευθύνεται βόρεια, προς την Τραπεζούντα. Αντιμετωπίζει νικηφόρα ξανά τον περσικό στρατό στην πόλη Νινευή. Από την Τραπεζούντα περνάει προς την πρωτεύουσα των Περσών, την Κτησιφώντα. Το 624 σημειώνει νέα νίκη κατά των Περσών, ενώ το Μάρτιο του 625, χωρίς να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη, ξεκινάει μεγάλη πορεία βόρεια, ως τον Αμύντα. Εκεί συναντά ξανά τον Σαρ Μπαράζ στο πεδίο της μάχης και, με το προσωπικό του θάρρος, μετατρέπει μια διαφαινόμενη ήττα σε νίκη. Στην Τραπεζούντα ματαιώνει τα σχέδια του Αβάρου χαγάνου να επιτεθεί στη βασιλεύουσα. Χωρίζει τον ρωμαϊκό στρατό σε τρία σώματα, στέλνοντας το ένα στην Πόλη, το άλλο στη Μεσοποταμία, ενώ το τελευταίο και το μικρότερο παραμένει, με την προσωπική του ηγεσία, στην Τραπεζούντα.
Με τον αυτοκράτορα μακριά, η Πόλη τελεί υπό την άτυπη πολιτική ηγεσία του Πατριάρχη Σέργιου, που καταφέρνει να λάβει μέτρα επιτυχούς υπεράσπισης με μαζική λαϊκή κινητοποίηση. Η σωτηρία αποδόθηκε στην Παναγία και τότε ήταν που δημιουργήθηκε και εψάλη ο Ακάθιστος Ύμνος «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ τα νικητήρια».
Στη Μεσοποταμία, ο αδελφός του Ηράκλειου Θεοδόσιος καταστρέφει τον εκεί περσικό στρατό, ενώ ο αυτοκράτορας πραγματοποιεί εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην Αρμενία, στον Καύκασο, και στη βόρεια Ανατολία. Το 626 ο Ηράκλειος αντιμετωπίζει ξανά τους Πέρσες πάλι στη Νινευή. Η νίκη έρχεται μετά από προσωπική μονομαχία του αυτοκράτορα με τον Πέρση επικεφαλής στρατηγό Ραζάτη. Οι συνεχείς ήττες προκαλούν την πτώση του καθεστώτος του Χοσρόη Β' και το οριστικό τέλος του περσικού κινδύνου για την Κωνσταντινούπολη.
Ο Ηράκλειος, έχοντας πετύχει μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες και έχοντας εξουδετερώσει τον από αιώνων εχθρό της Αυτοκρατορίας, επιστρέφει στη Βασιλεύουσα, όπου εισέρχεται θριαμβευτικά από τη Χρυσή Πύλη, στις 14 Σεπτεμβρίου 628.
Γι’ αυτό γιορτάζουμε κάθε 14 Σεπτεμβρίου την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Μπροστά του, βρισκόταν το ανακτηθέν από τους Πέρσες κειμήλιο του Τίμιου Σταυρού, που πρέπει εδώ να πούμε ότι δεν επρόκειτο για ολόκληρο τον Σταυρό, αλλά για μια κασετίνα με ένα μικρό κομμάτι από το Τίμιο Ξύλο. Ο Αυτοκράτορας είναι πια 54 χρονών, ευτυχής, αλλά καταβεβλημένος.
Και το επιμύθιο; Την ίδια περίπου εποχή κάνει την εμφάνισή του το Ισλάμ, αντικαθιστώντας τον περσικό κίνδυνο! Η Παλαιστίνη πέφτει στα χέρια των μωαμεθανών το 633, ενώ η Βόρεια Αφρική, η Ιβηρική Χερσόνησος, η Συρία και η Αντιόχεια θα συμπληρώσουν τις κτήσεις τους μέσα σε λιγότερο από έναν αιώνα.
Ο Ηράκλειος παρακολούθησε συντετριμμένος την πτώση των επαρχιών, που για την απελευθέρωσή τους είχε αφιερώσει όλη του τη ζωή. Η ψυχική του υγεία θα διαταραχθεί, ιδιαίτερα μετά την τρομερή ήττα και την πλήρη συντριβή βυζαντινής δύναμης 80.000 ανδρών στο Γιαρμούκ της Γαλιλαίας το 637. Δεν ανέκτησε ούτε την πνευματική ούτε και τη σωματική του προηγούμενη κατάσταση, και πέθανε τον Φεβρουάριο του 641.
Όμως η θριαμβευτική του εκείνη επάνοδος στη βασιλεύουσα με το κυριότερο απόκτημα, έμεινε στην Ιστορία του Βυζαντίου, αλλά και της θρησκείας μας. Γι’ αυτό γιορτάζουμε κάθε 14 Σεπτεμβρίου την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Και όχι την Εύρεση του Σταυρού από την Αγία Ελένη. Αυτήν, την αναφέρει μόνο ένας θρησκευτικός θρύλος - και δεν ξέρουμε καν πότε έγινε.
