Μήτηρ Θεού

Της Αθηνάς Σφακάκη*

…………..Στην χαρά, στην θλίψη , σε κάθε συμφορά ,σε κάθε ευτυχία, και σε απρόοπτες στιγμές το όνομα της Θεοτόκου αυτομάτως επιφωνείται…… Παναγία!!! Παναγία μου!!!!.

Πιστεύεται ότι η σημασία , οι εικόνες και οι επωνυμίες της Παναγίας εμφανίζονται εκτεταμένα απο τον 5ο αιώνα, μετά την καταδίκη των δοξασιών του Νεστορίου, από της εποχής του οποίου εσώζετο εικόνα της Παναγίας στην Έφεσο. Στο τέλος της Συνόδου της Εφέσου,439 μ. Χ, εψάλη πανηγυρικώς, και εν πομπή ο ύμνος του Κυρίλλου Αλεξανδρείας: ‘’ Θεοτόκε Παρθένε, χαίρε Κεχαριτωμένη ο Κύριος ……..’’. Αργότερα ο ύμνος αυτός εισήχθη εις την τελετή της Αρτοκλασίας, και εις άλλες περιστάσεις. Υπήρξαν εικόνες της Παναγίας και πρό της Συνόδου στην Έφεσο.

Κατά τον ιερό Ι. Δαμασκηνό, από τον Μ. Κωνσταντίνο εξεδόθη το κέλευσμα:

‘’Ενιδρύσθαι και αναστηλούσθαι τον σεβάσμιον και σεπτόν χαρακτήρα της ενσάρκου πολιτείας του Χριστού της τε αχράντου Μητρός αυτού τα χαρακτηριστικά και ιδιώματα….’’.

Οι πρωταρχικές παραστάσεις της Παναγίας ήταν χωρίς το θείο Βρέφος, εκτός των συμπλεγμάτων της Γεννήσεως και της Προσκυνήσεως των Μάγων.

Στην Σύνοδο της Εφέσου κύριος σκοπός ήταν να διακηρυχθεί η Θεότης του Υιού, με συνέπεια την τιμητική εξύψωση της Μητρός εις Θεοτόκο. Μετά την Σύνοδο αυτή, στην οποία επεκράτησαν οι Ορθόδοξοι, θριάμβευσε ο όρος ‘’Θεοτόκος’’.

Η Θεοτόκος , η παράσταση της ‘’Παναγίας μετά του θείου Βρέφους’’ έγινε προσφιλέστατο σύμβολο των Ορθοδόξων . Φυσική συνέπεια ήταν η εξεικόνιση της Βρεφοκρατούσης, θεολογικό σύμβολο της Εκκλησίας και υιοθετήθηκε από τους Χριστιανούς.

Εικόνες της Βρεφοκρατούσης μετά πολλού ζήλου ίσως και φανατισμού επολλαπλασιάζοντο και εκυκλοφορούσαν. Δεν είναι βέβαιο πότε και από ποιόν εισήχθη η έκφραση ‘’Μήτηρ Θεού’’, αλλά ήταν σε χρήση το 400 μ. Χ. Μετά την Σύνοδο στην Έφεσο, 439 μ.Χ,αναφαίνεται και η παράδοση η σχετική με τον Λουκά, ο οποίος φέρεται να εζωγράφισε τρείς εικόνες της Θεοτόκου.

Την του Μ. Σπηλαίου, την του Σουμελά, και την του Κύκκου. Εις αυτές προστίθενται και η Οδηγήτρια Κων/πόλεως, και η Ελεούσα της Βίλνας.

Και άλλες εικόνες αποδίδονται στον Λουκά. Κατά την παράδοση φέρεται να έχει ζωγραφίσει 72 εικόνες.

Η Θεοτόκος στην ζωγραφική διακρίνεται στους τύπους:

1. Οδηγήτρια. Η Παναγία σε προτομή, βρεφοκρατούσα δεξιώθεν ή αριστερώθεν.
2. Δεομένη. Χωρίς το Θείο βρέφος ,όρθια σε στάση προσευχής.
3. Ελεούσα ή Γλυκοφιλούσα. Ως Οδηγήτρια , αλλά σε μητρική στάση ασπαζομένη το Θείο Βρέφος.
4. Πλατυτέρα. Επί θρόνου, ολόσωμος, ως επί το πλείστον βρεφοκρατούσα.
5. Βλαχερνίτισσα. Σε στάση δεομένης αλλά πρό του στήθους, σε εγκόλπιο φέρει τον Ιησού Χριστό.
6. Γαλακτοτροφούσα. Ως Οδηγήτρια, αλλά θηλάζει τον Ιησού Χριστό.
7. Ρόδο το Αμάραντο. Η Θεοτόκος, ως Οδηγήτρια , επί ρόδου κρατεί τον Χριστό ως Αρχιερέα.
8. Παναγία του πάθους. Ως Οδηγήτρια, αλλά ο Χριστός στρέφει την κεφαλή και προσβλέπει τα σύμβολα του πάθους, τα οποία βαστάζουν δύο άγγελοι.

Στην Θεοτόκο έχουν αποδοθεί προσωνύμια λόγω:

1. Εικονογραφικών παραστάσεων.
2. Ιδιοτήτων (θαυματουργικών, επαγγελματικών…).
3. Τρόπων ευρέσεων των εικόνων .
4. Συνδέσεων με ορισμένους τόπους και θέσεις γεωγραφικές.
5. Λαογραφικών στοιχείων.
   
6. Παροιμιών.
7. Ονομάτων προσώπων τα οποία ενεπλάκησαν στις ανοικοδομήσεις Ναών, ή στις ανευρέσεις εικόνων.

Υφίσταται καταγραφή 1173 προσωνυμίων της Θεοτόκου, και 519 Ναών και Μονών αφιερωμένες στην Θεοτόκο.

Είναι γνωστή η αντίληψη του λαού, σε κάθε τόπο, χωρίο και πόλη, ότι η δική του η Θεοτόκος, είναι διάφορος πάσης άλλης.

*Η Αθηνά Σφακάκη είναι ξεναγός, συνταξιούχος τραπεζικός και συγγραφέας