Του Γιώργη Ελ. Αεράκη
Κάθε τόπος έχει τα δικά του έθιμα. Αυτό ισχύει για όλον τον κόσμο. Θα πω για εκείνο που σαν παιδί μου άρεσε περισσότερο και το περίμενα με λαχτάρα, την περίοδο που μεγάλωνα στα Ανώγεια. Το έθιμο αυτό ήταν ο Αρφανός. Έτσι το λέγαμε και σίγουρα θα ήταν παράφραση του Ορφανός, ή Φανός όπως λένε μερικοί. Φουνάρα το λένε αλλού. Πολύ λίγο όμως προσωπικά με ενδιαφέρει από πού προέρχεται η λέξη. Ενδιαφέρον είχε και με μεγάλη ικανοποίηση βλέπω ότι συνεχίζει να έχει αυτή καθ εαυτή η ενέργεια της καύσης μεγάλου σωρού ξύλων το βράδυ της Ανάστασης γιατί περί αυτού πρόκειται, καθώς και την σημειολογική σημασία του για τα παιδιά και τους έφηβους των Ανωγείων οι οποίοι είναι και οι κύριοι εκφραστές και αποδέκτες του εθίμου αυτού.
Είναι λοιπόν ο Αρφανός μια μεγάλη φωτιά που ανάβει με το που θα πει ο παπάς το "Χριστός Ανέστη". Έθιμο, που χάνεται στα βάθη του χρόνου. Το υπηρετούν πιστά τα παιδιά του χωριού, με την ανοχή, συχνά δε και με τη βοήθεια των μεγάλων. Θυμίζει τις φρυκτωρίες των αρχαίων Ελλήνων που με τον τρόπο αυτό μετέδιδαν μηνύματα σε μεγάλες αποστάσεις. Ποιο είναι το μήνυμα του αρφανού; Σε δυσκολότερες από την σημερινή περιόδους, στην τουρκοκρατία για παράδειγμα ήταν: Είμαστε Ακόμα Ζωντανοί. Και εμείς, και η πίστη μας! Το έβλεπαν οι πεδινοί, οι πιο ζορισμένοι από τον Οθωμανό κατακτητή και έπαιρναν τα πάνω τους. Ναι βρε σκεφτόταν. Υπάρχουν θύλακες αντίστασης. Κι ας φαίνεται ότι τα σκιάζει όλα η σκλαβιά.
Στις μέρες μας είναι ένα πολιτιστικό στοιχείο που και μόνο γι αυτό αξίζει να βρεθείς το Πάσχα στα Ανώγεια. Επιβεβαιώνει την συνοχή των αγοριών κυρίως της κάθε ενορίας. Λέω κυρίως γιατί βλέπω με χαρά ότι πια συμμετέχουν και αρκετά κορίτσια. Είναι άσκηση για ευγενή άμιλλα, επίδειξη εργατικότητας, πείσματος, επινοητικότητας, θάρρους και παλικαριάς. Δεν υπάρχουν πολλοί τρόποι να γίνει μεγάλος ο Αρφανός. Μόνο δύο. Με το μάζεμα πολλών αρφανόξυλων (ασπάλαθοι, σπάρτοι και αχινοπόδια) από τις γύρω περιοχές (απαιτείται χρόνος και κόπος) και με την "κλεψά" αρφανόξυλων από μια άλλη, οποιαδήποτε ενορία. Δεν υπάρχουν εδώ συμμαχίες. Καθαείς κι απάνω του, όπως λένε! Οι ενορίες είναι οι Μετοχιανοί (Άγιος Δημήτριος), οι Πανωμουλιανοί (Άγιος Γεώργιος), οι Καβαλαριανοί (Άη Γιάννης) και οι Περαχωριανοί (Παναγία). Το Δημοτικό διαμέρισμα των Σισάρχων καίει επίσης τον δικό του Αρφανό.
Χρειάζεται να κάνουμε μια ειδική αναφορά για τους Κομπιανούς. Το Κομπί είναι ένας θύλακας (χωρίς εκκλησία) ανάμεσα σε Πανωμούλι, Καβαλαριά και Περαχώρι. Κάτι σαν... λωρίδα της Γάζας, γι αυτό αυτοαποκαλούνται και Παλαιστήνιοι. Συχνά κάνουν τον μεγαλύτερο Αρφανό που εν τέλει είναι και το ζητούμενο.
Θυμάμαι με τρόμο όταν λίγες μέρες πριν την Ανάσταση εμείς του Αη Γιώργη διαπιστώσαμε ότι οι Περαχωριανοί είχαν επισκεφτεί τον καταυλισμό μας που την βραδιά εκείνη, βροχερή καθώς ήταν είχε μείνει με πλημμελή φύλαξη και τα πήραν όλα. Ευτυχώς το χτύπημα ανταποδόθηκε άμεσα και τα πράγματα ήλθαν σε ισορροπία.
Το Μ. Σαββάτο αρχίζει το στέλιωμα του Αρφανού που απαιτεί τέχνη και μαεστρία. Επιστρατεύονται διάφορα κόλπα για να φαίνεται μεγαλύτερος. Συνηθίζεται οι μεγαλύτεροι σε ηλικία να επισκέπτονται τους Αρφανούς των άλλων ενοριών πριν την Ανάσταση για να βγάλουν κρίση για το ποιος είναι ο μεγαλύτερος.
Ανταλλάσσονται πειράγματα που σκοπό έχουν να μειώσουν το μέγεθος των Αρφανών των «αντιπάλων» ενοριών. Εκείνη βέβαια απαντούν ανάλογα. Η αλήθεια είναι ότι παραμένει ένα έθιμο ζωντανό με στόχο πάντα το κυνήγι των εντυπώσεν.
Εάν επισκεφτείς τους Αρφανούς πριν από την καύση θα περάσεις από δεκάδες «στερμενιές». Είναι πρόχειροι σωροί από ξύλα που σκοπό έχουν να ψήσουν το κρέας της παρέας, της οικογένειας, της γειτονιάς που θα καταναλωθεί ευθύς μετά το «Χριστός Ανέστη». Βέβαια μέχρι να γίνει αυτό έχει καταναλωθεί το μισό σε κεράσματα στους περαστικούς. Κανείς όμως δεν πτοείται γιατί στο χωριό το κρέας είναι μπόλικο. Τόσο, ώστε να γίνει παροιμιώδη η ατάκα του συγχωριανού μου που έλεγε στους μουσαφίρηδες του.
- Μην τρώτε βρε πατάτες γιατί τις αγοράζω. Κρέας, κρέας να τρώτε!
Καλή Ανάσταση. Και του χρόνου!
