Η επανάσταση κατά της Βενετίας που έμεινε στην ιστορία σαν την Επανάσταση του Αλέξιου Καλλέργη, κράτησε 17 ολόκληρα χρόνια από το 1282 μέχρι και στης 28 Απριλίου 1299 που υπογράφεται συνθήκη ειρήνης με την παραχώρηση προνομίων στον Μέγα Άρχων …
Το 1282 ξέσπασε στην Κρήτη η μεγαλύτερη επανάσταση της κρητικής αριστοκρατίας εναντίον των Ενετών με υποκινητή και ψυχή αυτής τον ισχυρό άρχοντα του Μυλοποτάμου Αλέξιο Καλλέργη. Η καταγωγή του από την μεγάλη βυζαντινή οικογένεια των Φωκάδων με το γνωστό οικόσημο που είχαν με τον δικέφαλο αετό. Το επώνυμό Καλλέργης λέγεται ότι δόθηκε από τους Βενετούς για να τον τιμήσουν σαν εργάτη του Καλού ( Καλλιέργης – Καλλέργης )
Τον Αλέξιο Καλλέργη τον συναντάμε για πρώτη φορά στα 1262. Άλλοτε φίλος και άλλοτε πολέμιος των Ενετών καταφέρνει να αποκτήσει μια τεράστια περιουσία και να γίνει σεβαστός και στους Βενετούς και στους κρητικούς. Τον αποκαλούσαν Μέγα Άρχοντα και από την βιογραφία του διασώζεται, λένε, πως είχε 6 γιους. Τον Μάρκο, τον Ιωάννη, τον Γεώργιο, τον Λέων ,τον Ματθαίο και τον Ανδρέα .Λένε ακόμα πως είχε και μια νόμιμη κόρη, την Αγνή , της οποίας μάλιστα η διαθήκη σώζεται.
Το φέουδό του ήταν στο Μυλοπόταμο και είχε καταφέρει να ελέγχει σχεδόν ολόκληρη την Κρήτη. Στα σημειώματα του ο Στέφανος Ξανθουδίδης γράφει : « …Εις τα πλούτη και την ευγένειαν – κληρονομικά ταύτα πλεονεκτήματα – ο Αλέξιος συνήνου και προσωπικά χαρiσματα μεγάλα , ήτοι ανδρείαν, στραtηγικότητα, σύνεσιν, ευφυίαν και ευγλωττίαν. Αλλ΄ο Αλέξιος ήτο και γέννημα της εποχής του, ο εγωισμός , η δοξομανία και η φιλοπρωτία εκυρίευσον την ψυχή του και έβλαπτον την αγνότητα των εθνικών του αισθημάτων. Κολακευόμενος υπό των εξαιρετικών τιμών και προνομίων, ας εκαρπούτο υπό την ενετικήν κυριαρχίαν, δεν ήτο διατεθειμένος να θυσιάση αυτάς επιδιώκων ανώτερα ιδανικά εθνικής αποκαταστάσεως της πατρίδας του, όπως έπραξαν οι μεγαλόψυχοι αδελφοί Χορτάτζαι…»
Η οριστική εκτόπιση των Χορτάτζηδων στα 1278 με πανουργία και δόλο έδωσε το προνόμιο στον Καλλέργη να θεωρείται ο απόλυτος « Κρητάρχης». Ωστόσο η απιστία των Βενετών τον οδήγησε στην μεγάλη επανάσταση που κράτησε 17 ολόκληρα χρόνια και έφερε τους Βενετούς σε πολύ δύσκολη θέση. Μαζί του στάθηκαν μεγάλοι Κρήτες αρχηγοί και άρχοντες, όπως οι Γαβαλάδες, οι Βλαστοί, οι Βαρούχες ακόμα και ο ίδιος ο Μιχαήλ Χορτάτζης ανιψιός των αρχηγών στης προηγούμενης επανάστασης που είχε ξεσπάσει στο νησί. Ο αγώνας με κέντρο πάντα τον Μυλοπόταμο έμοιαζε με κλεφτοπόλεμο. Οι Ενετοί άρχισαν απίστευτες βιαιοπραγίες και καταστροφές, καίγοντας μοναστήρια και ασκώντας φρικτά βασανιστήρια σε όσους συλλάμβαναν κηρύσσοντας το οροπέδιο Λασιθίου τόπο έρημο και ακατοίκητο, χώρος που θεωρούνταν από τα παλαιότερα χρόνια καταφύγιο επαναστατών, προσπαθώντας με αυτόν τον τρόπο να συλλάβουν και τον Καλλέργη. Δεν κατάφεραν ωστόσο τίποτα με αυτήν την τακτική ως και το 1296 που οι Ενετοί βρέθηκαν σε ακόμα πιο δύσκολη θέση όταν οι Γενουάτες επιχείρησαν να αποσπάσουν την Δυτική Κρήτη από αυτούς. Ο Αρχηγός τους ναύαρχος Ντόρια αφού κατέλαβε και πυρπόλησε τα Χανιά ζήτησε την συνεργασία του Αλέξιου τάζοντας του την ηγεμονία της Κρήτης. Ο Αλέξιος αρνήθηκε μην έχοντας εμπιστοσύνη στον Γενουάτη αρχηγό και έτσι άρχισε η συνδιαλλαγή για την σύναψη ειρήνης με τους Ενετούς. Η επανάσταση έφτασε στο τέλος της με την περίφημη Συνθήκη της 28ης Απριλίου του 1299 που έφερε τεράστιες αλλαγές στις σχέσεις Κρητών και Ενετών στην Κρήτη. Ο κρητικός λαός απόκτησε δικαιώματα. Ο Αλέξιος και οι απόγονοί του ορκίστηκαν πίστη και τήρηση των όρων της συνθήκης, πράγμα που κατά τις γραφές έγινε.
Η συνθήκη περιελάμβανε 33 άρθρα και υπογράφτηκε από τον Δούκα της Κρήτης Μιχαήλ Βιτάλη και οι κυριότεροι όροι της ήταν :
Στον Αλέξιο και τους απογόνους του παραχωρήθηκαν 4 ιπποτικά φέουδα (militiae) στην περιοχή της άνω και κάτω Συβρίτου. Αυτό περιλαμβάνει το Μυλοπόταμο και το Αμάρι μαζί και τον σημερινό Άγιο Βασίλειο. Επίσης παραχωρήθηκαν εποπτείες στην Αργυρούπολη και στο Χωριομοναστήριο . Με όρους επίσης παραχωρήθηκαν δύο εποπτείες στην Κίσσαμο και τα Ορεινά. Παραχωρήθηκε επίσης το δικαίωμα να εκχωρεί ο ίδιος φέουδα και προνόμια και τιμές σε τρίτους καθώς και να μπορεί να αγοράζει και να εκτρέφει πολεμικά άλογα.
Επίσης παραχωρήθηκε γενική αμνηστία και επεστράφησαν τα κτήματα που είχαν δημευθεί με την κήρυξη της επανάστασης.
Αναγνωρίστηκαν έγκυρες όλες οι δικαστικές αποφάσεις που είχε συστήσει ο Καλλέργης την περίοδο της επανάστασης.
Ρυθμίστηκαν κατά κάποιο τρόπο τα φορολογικά χρέη των επαναστατών δίνοντας τους τη δυνατότητα να πληρωθούν μέσα σε μια διετία.
Δόθηκαν στον Αλέξιο Καλλέργη τα μοναστήρια που βρίσκονταν δυτικά του όρους Στρούμπουλα με μίσθωμα ακριβώς τα ίδιο που ίσχυε και πριν την επανάσταση και το δικαίωμα να μισθώνει και αυτά που άνηκαν στην Λατινική Αρχιεπισκοπή Κρήτης με πολύ προνομιακούς όρους.
Απελευθερώθηκαν 100 βιλλάνοι που είχαν συλληφθεί στη διάρκεια της επανάστασης.
Τέλος επιτράπηκε στον Καλλέργη να εγκαταστήσει ορθόδοξο επίσκοπο στην επισκοπή Αρίου και να μισθώσει τις επισκοπές Μυλοποτάμου και Καλαμώνος . Η επισκοπή Αρίου μετονομάστηκε σε Καλλεργιούπολης.
Στα χρόνια που ακολούθησαν η φιλοβενετική στάση του Καλλέργη εξόργισε πολλούς επιφανείς Κρήτες όπως τους Χορτάτζηδες, τους Αγιοστεφανίτες και τους Μελισσηνούς που τον κατηγόρησαν για προδοσία και ιδιοτέλεια και μάλιστα επιχείρησαν να τον δολοφονήσουν στον Μυλοπόταμο. Ο Αλέξιος Καλλέργης τα τελευταία χρόνια της ζωής του κατοικούσε στον Χάνδακα όπου και πέθανε το 1321 και ενταφιάστηκε στο ονομαστό μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης των Σιναϊτών του Χάνδακα.
ΠΗΓΕΣ :
Ιστορία της Κρήτης , Θεοχ. Δετοράκη, Ηράκλειο 1990
Η Λέσχη των Eυγενών του Χάνδακα, Λιάνας Σταρίδα, εκδ. Δοκιμάκη, 2008
Enetokratiastinkriti.gr
Το κάστρο της Κρήτης, Στυλ. Αλεξίου
greekworldhistory.gr
Μνημεία Κρητικής Ιστορίας , Στ. Σπανάκης , τόμος 3ος
