Της Γεωργίας Τσατσάνη*
Το Αρχείο Προφορικών Ιστοριών του Istorima προσφέρει ευρεία πρόσβαση στις προφορικές συνεντεύξεις ως μία άμεση προσέγγιση της δημόσιας ιστορίας μέσα από podcasts, videos και κυρίως απομαγνητοφωνημένα βιογραφικά online κείμενα.
Με πολλές εφαρμογές στην εκπαίδευση, στα ΜΜΕ και στον πολιτισμό, η προφορική ιστορία πλέον αποκτά νέα χρήση, αυτή της δωρεάν διάθεσης στο διαδίκτυο. Η εφαρμοσμένη προφορική ιστορία από το project Istorima ανανεώνει την πολυφωνία και συνάμα καλλιεργεί με σαφήνεια τον εκδημοκρατισμό στην ιστοριογραφία.
Πρόκειται για ανασυγκρότηση των βιωμάτων με συνεντεύξεις που αναδομούν τη μνήμη που εμφανίζεται επιλεκτική, ενίοτε μεταβλητή ή αναδρομική.
Η προφορική ιστορία (Oral History) αρχίζει να απασχολεί ερευνητικά την ακαδημαϊκή κοινότητα ήδη από τη δεκαετία του 1930, όταν ο κλασικός φιλόλογος Milman Parry και ο αφοσιωμένος μαθητής, ο συγκριτολόγος Albert Lord, επισκέπτονται την πρώην Γιουγκοσλαβία. Η πρώτη επιτόπια έρευνα προφορικής ιστορίας στο πεδίο επομένως έγινε από κλασικιστές και συγκριτολόγους από το 1933 έως το 1935.
Οι επικοί βάρδοι από τη σημερινή Βοσνία και Κροατία συνέθεταν εκτενή αφηγηματικά άσματα, ένα πρωτότυπο υλικό που ηχογραφημένο φυλάσσεται έκτοτε στο Harvard University, το σημαντικότερο επιχείρημα προς επίρρωση της ενωτικής θεωρίας των επικών ποιημάτων, όπως η «Οδύσσεια» και η «Ιλιάδα».
Ορισμένοι πρωτοπόροι στην προφορική ιστορία ήταν οι ερευνητές Ronald Grele, Paul Thompson, Luisa Passerini και ο Sandro Portelli, όμως στη χώρα μας ήταν οι γυναίκες ερευνήτριες, όπως η Μέλπω Λογοθέτη-Μερλιέ στο μεσοπόλεμο και η Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος μεταπολεμικά να ενθαρρύνουν την επιτόπια έρευνα.
Η προφορική ιστορία είναι ένα σημαντικό διεπιστημονικό αντικείμενο που αναπτύσσεται στη βιβλιογραφία μετά το 1950 και ως αφήγημα δομείται γύρω από την επιστήμη της γλωσσολογίας, την κοινωνιολογία και την κοινωνική ανθρωπολογία, την ψυχολογία, τη λογοτεχνία και αναπόδραστα γύρω από τις πολιτισμικές σπουδές.
Αναπαράγοντας τις ανθρώπινες εμπειρίες το Istorima μέσα από 49 θεματικές κατηγορίες, και παρά τη διυποκειμενικότητα ή τις ενδεχόμενες σημασιολογικές αποσιωπήσεις, οι προφορικές πηγές συμπληρώνουν το άγραφο-εθιμικό δίκαιο και τις ασάφειες της γραπτής και γι’ αυτό επίσημης εκδοχής της δημόσιας ιστορίας.
Η προφορική ιστορία όπως η τοπική είναι μία μικροϊστορία που πρέπει να συσχετίζεται με το εθνικό και το παγκόσμιο γίγνεσθαι. Η προφορικότητα προσφέρει πολύπλευρες επεξηγήσεις, όταν τα υποκείμενα αποδίδουν το καθημερινό ζην άγνωστων ανθρώπων, αλλά και τη γνήσια ατμόσφαιρα μιας νέας συνθήκης ως την ορατή-έγγραφη πηγή.
Εάν ιστορία είναι ό, τι μεσολαβεί ανάμεσα στον μελετητή και το παρελθόν, με έντονη ενσυνειδητότητα οι συνιδρύτριες της Istorima, η έγκυρη δημοσιογράφος Σοφία Παπαϊωάννου και η σημαντική ιστορικός Katherine Fleming, με την αρωγή του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, σήμερα αποκαλύπτουν πως κάθε νέα προφορική ιστορία στην καταγεγραμμένη εκδοχή της, πλέον αποτελεί ένα ηχογραφημένο αφήγημα που μπορεί να μας αγγίζει και συναισθηματικά. Τούτη η μαγεία της προφορικής ιστορίας μας επαναφέρει στην αρχική διερεύνηση των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών: οι άνθρωποι είμαστε το απέραντο σύμπαν προς ανακάλυψη. Για περισσότερα κλικ @ https://archive.istorima.org/
*Η Γεωργία Τσατσάνη είναι φιλόλογος
