Η συζήτηση για τα αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών έχει τεθεί, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, δις στο δημόσιο διάλογο με ένταση και μαζικότητα. Η πρώτη αφορμή δόθηκε με την ανάρτηση αφισών κατά των αμβλώσεων σε χώρο δημόσιας συγκοινωνίας, πριν από περίπου έναν χρόνο. Η δεύτερη, με την θετική ψήφο Έλληνα ευρωβουλευτή στην πρόσφατη τροπολογία επί της πρότασης ψηφίσματος για τα Δικαιώματα του Παιδιού στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η δημόσια κριτική της υπερψήφισης αφορά το επίμαχο δεύτερο σκέλος της σύντομης τροπολογίας όπου αναφέρεται πως «(..) η ανθρώπινη ζωή πρέπει πάντοτε να προστατεύεται, αρχής γενομένης από τη στιγμή της σύλληψης».
Η προσπάθεια να επαναπροσδιοριστεί η έννοια του προσώπου στην πολιτική, το νόμο και την κοινωνική συνείδηση -ώστε να αναγνωριστεί προσωπικότητα στο έμβρυο ή το γονιμοποιημένο ωάριο, με απώτερο στόχο την μερικώς ή εξ ολοκλήρου ποινικοποίηση της άμβλωσης- πρωταγωνιστεί σε ένα debate μακροχρόνιο και εξόχως συγκρουσιακό. Η διατύπωση της τροπολογίας απηχεί την διαχρονική διεκδίκηση των απανταχού pro-lifers, που είθισται να αποτάσσονται κάθε ιατρική ορολογία για τον χαρακτηρισμό του κυοφορούμενου, η οποία αποστερεί το ον από την ανθρώπινη ιδιότητά του, ζητώντας να κατοχυρωθεί η προστασία του «αγέννητου παιδιού» ήδη από τη στιγμή της σύλληψης. Η δε απάντηση του ευρωβουλευτή στην οποία αναφέρεται σε «ένα συνολικά ψήφισμα για τα δικαιώματα του παιδιού», μα κυρίως οι αναφορές του για την ανάγκη απόδοσης «φωνής» στο παιδί [«Αλλά θέλω να δώσω και το δικαίωμα και στο παιδί που δεν μπορεί να μιλήσει.», «Όταν το παιδί βρίσκεται στη μήτρα της μητέρας, όταν είναι μικρό, δεν έχει τη δύναμη να μιλήσει, δεν πρέπει να μιλήσουμε και εμείς για αυτό;»] με παρέπεμψαν στη ρητορική του κινήματος «Μια φωνή για τον Μπρέιντι / A Voice for Brady» που δραστηριοποιήθηκε στο Κολοράντο των Ηνωμένων Πολιτειών ενόψει του τοπικού δημοψηφίσματος κάποια χρόνια πριν.
Η κινηματική προσπάθεια διαμόρφωσης ενός κοινωνικοπολιτικού κλίματος υπέρ της απαγόρευσης των αμβλώσεων, στο πλαίσιο των αμεσοδημοκρατικών διαδικασιών στις ΗΠΑ, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Στην περίπτωση του Κολοράντο το Νοέμβριο του 2008, κατά το δημοψήφισμα για την τροποποίηση του τοπικού Συντάγματος, κατέβηκε ως πρόταση η Πρωτοβουλία 48 περί του Ορισμού του Προσώπου. Στόχος ήταν η απόδοση προσωπικότητας σε κάθε ανθρώπινο ον από την στιγμή της γονιμοποίησης. Η πρόταση κατέπεσε στην κάλπη, επανερχόμενη το 2010 ως Πρωτοβουλία 62 περί της Αναγνώρισης Προσωπικότητας στο Έμβρυο, χωρίς όμως να έχει καλύτερη τύχη. Κατόπιν των διαδοχικών εκλογικών αποτυχιών -και καθώς το 2011, την τρίτη φορά, Πρωτοβουλία συναφής με τις προηγούμενες δεν κατάφερε καν να εισαχθεί ως ερώτημα προς ψήφιση- η υποστηρίκτρια οργάνωση Personhood Colorado βρήκε έναν διαφορετικό τρόπο να προσεγγίσει την εκλογική βάση. Προετοιμαζόμενη για το δημοψήφισμα του 2014, η oργάνωση μετρίασε τον ακραίο λόγο της παραλλάσσοντας την επικοινωνιακή της στρατηγική, στηρίζοντας αυτή την φορά την καμπάνια «Μια φωνή για τον Μπρέιντι / A Voice for Brady». Κεντρικό πρόσωπο της καμπάνιας ήταν η Heather Surovik, που, ούσα έγκυος, είχε πέσει θύμα τροχαίου ατυχήματος το οποίο προκλήθηκε από μεθυσμένο οδηγό, με συνέπεια το θάνατο του εμβρύου που κυοφορούσε (αναφερόμενου ως Brady Paul). Κύριο αίτημά της ήταν η προστασία των εγκύων γυναικών και των «αγέννητων παιδιών» τους, μέσω της αλλαγής του πολιτειακού Συντάγματος και της ποινικής νομοθεσίας του Κολοράντο κατά τρόπο ώστε το αγέννητο ανθρώπινο ον να περιγράφεται ως «πρόσωπο» και «παιδί», όπως αποτυπώθηκε στο ερώτημα της Τροποποίησης 67 στην τοπική κάλπη. Εκ πρώτης όψεως, η καμπάνια αποσκοπούσε στο να αντιμετωπίζονται ποινικά περιπτώσεις όπως η απώλεια του εμβρύου της Surovik, όχι εν τοις πράγμασι ως επιβαρυντική περίσταση αλλά αυτοτελώς ως ανθρωποκτονία.
H απόδοση «φωνής» και προσωπικότητας στο έμβρυο δεν περιορίζεται, βέβαια, μόνο σε πολιτειακούς ή ομοσπονδιακούς ποινικούς νόμους για αγέννητα θύματα βίας στην άλλη άκρη του Ατλαντικού ή σε διακηρυκτικά ψηφίσματα περί δικαιωμάτων στο Ευρωκοινοβούλιο. Ανοίγει το δρόμο για τη ματαίωση της αυτοδιάθεσης και της ελεύθερης λήψης αποφάσεων που αφορούν την αναπαραγωγική υγεία των γυναικών, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος τους σε μία ασφαλή, νόμιμη διακοπή της κύησης, καθώς και σε περιορισμούς σε ζητήματα όπως η πρόσβαση σε μεθόδους αντισύλληψης, η έρευνα σε βλαστοκύτταρα και οι εφαρμογές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Και, για την επεξήγηση των παραπάνω περιορισμών, δεν χρειάζεται καν να ενεργοποιηθούν επιχειρήματα της ολισθηρής πλαγιάς - άλλωστε ένας τέτοιος διευρυμένος νομοθετικός ορισμός θα μπορούσε άνευ ετέρου να «αξιοποιηθεί» σε πλήθος νομοθετημάτων.
Η οπισθοχώρηση στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελεί έναν κίνδυνο διαχρονικά ορατό, και η αντιμετώπισή του απαιτεί την εγρήγορση όλων. Το να επαναπαυόμαστε, βασιζόμενοι σε μια δήθεν αγαθή εξέλιξη των κοινωνιών στο πέρασμα του χρόνου, και όχι στην ανάγκη για αδιάκοπη επιδίωξη της μακρόχρονης εμπέδωσης των κεκτημένων στη συλλογική μνήμη ως εχέγγυο προόδου, καθιστά τις απόψεις της εκάστοτε πλειοψηφίας φοβερά επισφαλείς.
* Η Μαρία Δαμανάκη είναι Δικηγόρος, Πρόεδρος του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφέρειας Κρήτης
