Του Γιάννη Γ. Τσερεβελάκη
Καθώς έχουμε μπει στο έτος κατά το οποίο θα γιορτάσουμε τα 200 χρόνια από τη μεγάλη ελληνική Επανάσταση του 1821, είναι νομίζω απαραίτητο, πέρα από τη μνήμη των θυσιών των Ελλήνων, να ενθυμούμαστε και τους ξένους που αγωνίστηκαν στο πλευρό του ελληνικού λαού. Αναφέρομαι στους φιλέλληνες και στο ρεύμα του φιλελληνισμού που εκδηλώθηκε και αναπτύχθηκε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες αλλά και στην Αμερική και έλαβε τις εξής όψεις: 1. Φιλελληνικές οργανώσεις στις ευρωπαϊκές χώρες και στην Αμερική οργάνωναν εράνους, συγκεντρώνοντας χρήματα, τρόφιμα και ρούχα για τον πενόμενο ελληνικό λαό‧ 2. Άνθρωποι του πνεύματος και των τεχνών διαμόρφωσαν μια φιλελληνική κουλτούρα, που επηρέασε την κοινή γνώμη των χωρών τους και 3. Πολλοί ήλθαν στην Ελλάδα και αγωνίστηκαν στο πεδίο των μαχών, με ένα μεγάλο αριθμό από αυτούς να χάνει και τη ζωή του. Ο αριθμός των καταγεγραμμένων φιλελλήνων υπολογίζεται περί τους 940 εκ των οποίων ένας στους τρεις (313) σκοτώθηκε σε μάχη ή πέθανε από κακουχίες ή τραυματισμούς (τα στοιχεία από τη Wikipedia). Από την άποψη της εθνικότητάς τους οι φιλέλληνες προέρχονταν από τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Αγγλία, την Ελβετία, την Ιταλία, την Πολωνία, τη Δανία, τη Ρωσία, τις ΗΠΑ αλλά και από άλλες χώρες.
Τι ήταν όμως εκείνο που τους ώθησε να σταθούν στο πλευρό των Ελλήνων τις δύσκολες ώρες του υπέρ της πίστεως και της ελευθερίας αγώνα τους; Σημαντικό ρόλο έπαιξε σίγουρα η «επαναστατική αρχαιομανία» (Λουκίας Δρούλια, «Φιλελληνισμός», στο Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770-2000, τόμος 3ος, εκδ. Ελληνικά Γράμματα και της εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, σ.267) των Δυτικοευρωπαίων και κυρίως των Γάλλων και των Γερμανών, οι οποίοι, ύστερα από την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό, είχαν στραφεί στα αρχαία ελληνικά γράμματα, είτε αναζητώντας τα πολιτικά και πολιτειακά τους πρότυπα είτε ακολουθώντας κορυφαίες πνευματικές προσωπικότητες της εποχής τους. Στα μάτια των Ευρωπαίων ο ελληνικός αγώνας προβάλλει ως σύγκρουση ανάμεσα στη βαρβαρότητα, που την ενσαρκώνουν οι Τούρκοι, και τον πολιτισμό, ενώ σημαντικό ρόλο έπαιξε και το ομόθρησκο των χριστιανών Ελλήνων με τους άλλους Ευρωπαίους. Επιπλέον, πρέπει να ληφθεί υπόψιν και το φιλελεύθερο πνεύμα που επικράτησε στην Ευρώπη ως αντίδραση κατά της συντηρητικής Ιεράς Συμμαχίας, όπως και το κίνημα του Ρομαντισμού και οι περιηγητές που έρχονταν στην Ελλάδα και όχι μόνο μετέφεραν στους ευρωπαϊκούς λαούς όσα απομεινάρια έβλεπαν από τον αρχαίο πολιτισμό αλλά και ζούσαν από κοντά τα βάσανα των Ελλήνων που στέναζαν κάτω από τον τουρκικό ζυγό. Θα πρέπει, βέβαια, να τονιστεί ότι το ρεύμα του φιλελληνισμού διαπέρασε τους λαούς και όχι τις κυβερνήσεις των ευρωπαϊκών κρατών.
Κι αν στην ελληνική Επανάσταση οι λαοί της Ευρώπης συγκινήθηκαν από τον ελληνικό αγώνα για την ανεξαρτησία και την ελευθερία και στάθηκαν στο πλευρό του αγωνιζόμενου ελληνικού λαού, αυτό δεν συνέβη στα τελευταία χρόνια που η Ελλάδα βρέθηκε στο χείλος της οικονομικής καταστροφής ούτε και ενώπιον των νέων απειλών της Τουρκίας κατά της χώρας μας, παρότι είναι μέλος της Ε.Ε. Οι Έλληνες, ταπεινωμένοι και συκοφαντημένοι, παρ’ ολίγο να χρεωκοπήσουμε, με πολλούς Ευρωπαίους να θέλουν την αποπομπή μας από την νομισματική Ένωση. Αλλά και όσον αφορά τις τουρκικές απειλές, οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι και εταίροι δεν τολμούν να σταθούν με πυγμή απέναντι στις παράλογες και αντίθετες με κάθε έννοια δικαίου διεκδικήσεις των Τούρκων. Έχουν «πάει περίπατο» τα αρχαία Γράμματα, το «ομόθρησκον», η διάκριση μεταξύ πολιτισμού και βαρβαρότητας, ενώ έχουν «εκλείψει» και οι προσωπικότητες εκείνες που θα ήταν ικανές να εμπνεύσουν μια στροφή προς τα ελληνικά Γράμματα. Τα συμφέροντα κυριαρχούν στις συνειδήσεις και στους σχεδιασμούς των κυβερνήσεων, ενώ και οι λαοί μάλλον έχουν αποκοπεί από το πνευματικό μέγεθος των μεγάλων διανοητών της ελληνικής αρχαιότητας.
Κι όμως, αυτό που μας χρειάζεται σήμερα είναι ένας νέος φιλελληνισμός, ένα ρεύμα υπέρ των ελληνικών θέσεων, κυρίως όσον αφορά τη σχέση μας με την Τουρκία. Η Ελλάδα, με όλα όσα έχει προσφέρει στην Ευρώπη, πρέπει να ξαναβρεί τη θέση της μέσα στη ευρωπαϊκή οικογένεια όχι σαν «φτωχός συγγενής» αλλά ως ισότιμος εταίρος. Να προσπαθήσει, ώστε να αναβαπτιστεί η Ευρώπη στα καθαρά νερά της αρχαίας σοφίας αλλά και των Νεοελληνικών Γεραμάτων, να προβάλει ό, τι σπουδαίο γίνεται από πλευράς πολιτισμού σε τούτο τον τόπο, να καταστήσει τα Πανεπιστήμια της κέντρα όπου υπηρετείται το πνεύμα και η επιστήμη, να αναβαθμίσει την παιδεία της, να ανατρέψει την αρνητική εικόνα για τον Έλληνα που έχουν διαμορφώσει οι λαοί της Ευρώπης.
Πρόκειται για έργο δύσκολο αλλά απαραίτητο. Οι ευρωπαϊκοί λαοί πρέπει να δουν και πάλι την Ελλάδα ως τη χώρα που ο πολιτισμός της βρίσκεται στη βάση του ευρωπαϊκού πολιτισμού και ότι χωρίς την Ελλάδα οι ίδιοι δεν μπορούν να κατανοήσουν τον εαυτό τους‧ ότι δεν μας έκαμαν χάρη που μας δέχτηκαν στην ευρωπαϊκή οικογένεια, αλλ’ ότι χωρίς τους Έλληνες η Ευρώπη θα ήταν ατελής και κολοβή. Πρωτίστως να στραφούμε στους λαούς και δευτερευόντως στις κυβερνήσεις και να δείξουμε ότι δεν μένουμε προσκολλημένοι στα «αρχαία κλέη» αλλ’ ότι είμαστε λαός εργατικός, έξυπνος, ευφυής, εφευρετικός, φιλόξενος, φιλάνθρωπος. Να φανερώσουμε τις δυνατότητες και τις ικανότητές μας, έχοντας ως πρότυπο τον ομηρικό Οδυσσέα, που ποτέ δεν το έβαζε κάτω, που αντιστεκόταν στη μοίρα του, που εύρισκε τρόπους να νικά τους Κύκλωπες και τους Λαιστρυγόνες, τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, την Κίρκη και τις Σειρήνες.
Σ’ αυτή την προσπάθεια, εκτός από την ενότητά μας ως λαού, απαιτείται να συμβάλει η εκάστοτε κυβέρνηση, το πολιτικό σύστημα ενγένει, τα πνευματικά ιδρύματα (Πανεπιστήμια και Ακαδημία), η Εκκλησία, οι διανοούμενοι, οι καλλιτέχνες, οι παραγωγικές τάξεις. Η Ευρώπη, με τα διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα και τις ποικίλες δράσεις, παρέχει ευκαιρίες για διάχυση του ελληνικού πολιτισμού στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, ο τουρισμός και τα ΜΜΕ επίσης. Πρωτίστως, όμως, χρειάζεται από εμάς μια πράξη αυτογνωσίας: να αντικρύσουμε τον εαυτό μας δίχως ρετούς, δίχως παραμορφώσεις και να προχωρήσουμε σε αλλαγές που θα αποκαλύψουν τον αληθινό Έλληνα ως άνθρωπο εμφορούμενο από τις μεγάλες αξίες της ζωής, ως άνθρωπο παραγωγικό και ευρηματικό. Έτσι, μπορεί να γεννηθεί ένα νέο φιλελληνικό ρεύμα που θα συνδράμει, ώστε οι Ευρωπαίοι να δουν με καινούργια ματιά τη χώρα μας. Νομίζω πως αυτό θα βοηθήσει και τους ιδίους τους Ευρωπαίους να δουν με άλλο μάτι και τους εαυτούς των και να επαναπροσδιορίσουν τη σχέση τους με τον πολιτισμό και τις υψηλές ευρωπαϊκές αξίες που δείχνουν να διέρχονται κρίση.
