Του Μανώλη Κομπολάκη
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να αξιολογηθεί ένα πολεμικό ιστορικό γεγονός, όπως αυτό του δευτέρου σαμποτάζ στο αεροδρόμιο Καστελλίου, που ταλαιπωρεί τη λογική των φρονίμων και προκαλεί το θάρρος των γενναίων αλλά και τον θαυμασμό των νεωτέρων. Είναι δύσκολο, γιατί πρέπει να ικανοποιηθούν όχι μόνο οι ηρωικοί νεκροί, που τόλμησαν το εγχείρημα, και οι αγωνιστές, που το βίωσαν, αλλά και οι νεώτεροι, που δεν γνωρίζουν, για να μάθουν και να πιστέψουν, ότι στο τόπο που γεννήθηκαν, υπάρχουν περιπτώσεις, που η παράδοση ανατρέπει τον χοϊκό νόμο της φρονιμάδας, για να πάρει τη θέση του ο νόμος της τιμής και του καθήκοντος, που εκφράζεται με ένα ιδιόρρυθμο έρωτα του Κρητικού για την ελευθερία.
Τα ιστορικά γεγονότα της κάθε χρονικής περιόδου, είναι αυτά, που σημαδεύουν ανεξίτηλα την ιστορική μνήμη του λαού κάθε χώρας και αναδεικνύουν την συμβολή του στο τοπικό και παγκόσμιο ιστορικό γίγνεσθαι. Όμως μόνο τα γεγονότα, που συντελούνται κάτω από ανυπολόγιστους κινδύνους, χωρίς να θεωρούνται πράξεις παραλογισμού ή απελπισίας, γιατί αποτελούν συνειδητή επιλογή των πρωταγωνιστών τους είναι εκείνα, που τροφοδοτούν την εθνική υπερηφάνεια, ανεβάζουν το γόητρο του λαού και υπηρετούν το πνεύμα του ηρωισμού και της αυτοθυσίας. Μεταξύ των γεγονότων αυτών περίοπτη θέση στο παγκόσμιο ιστορικό γίγνεσθαι έχουν οι αγώνες, ενάντια σε δύο πανίσχυρες αυτοκρατορίες, του Ελληνικού λαού τον Οκτώβριο του 1940 και του Κρητικού το Μάιο του1941, που κατά κοινή ομολογία και παραδοχή κατόρθωσαν :
-Να καταρρίψουν το αήττητο του άξονα.
-Να αναπτερώσουν το ηθικό των απανταχού μαχόμενων συμμαχικών δυνάμεων.
-Να αφυπνίσουν τους λαούς για αντίσταση και έτσι να φωλιάσουν τον φόβο στη ψυχή του κατακτητή, που ποτέ δεν μπόρεσε να ξεπεράσει.
Ειδικότερα στη περιοχή Καστελλίου, δύο σαμποτάζ στο τοπικό αεροδρόμιο, θα δώσουν στους συμμαχικούς σχεδιασμούς ανεκτίμητη βοήθεια και θα συμβάλουν, το πρώτο τη νύκτα 7/8 Ιουνίου 1942, σε συνδυασμό με το σαμποτάζ στο αεροδρόμιο Ηρακλείου τη νύκτα 13/14 Ιουνίου1942, στην κατάρρευση του Βόρειο- Αφρικανικού μετώπου και το δεύτερο ένα χρόνο αργότερα, την νύκτα 4/5 Ιουλίου 1943, στην επιτυχία της συμμαχικής απόβασης στη Σικελία, που απετέλεσε την αρχή του τέλους των φασιστικού και ναζιστικού καθεστώτων.
Χωρίς ιεράρχηση της συμβολής των παραπάνω σαμποτάζ στην εξέλιξη των επιχειρήσεων, ας γυρίσουμε πίσω τη μηχανή του χρόνου και να θυμηθούμε για λίγο τα γεγονότα και την επικρατούσα κατάσταση.
Η Ευρώπη έχει καταληφθεί ολόκληρη από τις δυνάμεις του άξονα Βερολίνου-Ρώμης. Η Αγγλία βρίσκεται σε δυσχερή θέση με τους καταστροφικούς βομβαρδισμούς του Λονδίνου και τις επιτυχίες του Ρόμμελ στην Αφρική. Ο ρωσικός στρατός υποχωρεί και τα Γερμανικά άρματα βρίσκονται λίγα χιλιόμετρα από τη Μόσχα. Η Αμερική μόλις αρχίζει να συνέρχεται από το Ιαπωνικό πλήγμα στο Περλ Χάμπορ.
Η Ισπανία συνεχίζει να αρνείται την προσχώρηση της στις δυνάμεις του άξονα και
η Τουρκία, επιτήδειος ουδέτερος, καραδοκεί να πάρει τα νησιά του Αιγαίου και τα Δωδεκάνησα. Στις αρχές του 1943, οι αρχηγοί των κυβερνήσεων της Αγγλίας και Ηνωμένων Πολιτειών με τους αρχηγούς των επιτελείων τους, συναντούνται στην Καζαμπλάνκα και αποφασίζουν αποβατική επιχείρηση στη Σικελία με την κωδική ονομασία HUSKY προκειμένου:
--Να διασφαλίσουν τις επικοινωνίες στη Μεσόγειο.
--Να προστατεύσουν τα Βρετανικά συμφέροντα στη περιοχή.
--Να αυξήσουν την πίεση στην Γερμανία με την δημιουργία νέου πολεμικού μετώπου .
--Να αποσπάσουν την Ιταλία από τον άξονα.
Η επιτυχία των συμμαχικών σχεδιασμών, για την αποβατική επιχείρηση, ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την Κρήτη και ειδικότερα με τα αεροδρόμια Καστελλίου Ηρακλείου και Τυμπακίου. Τα αεροδρόμια αυτά διαδραμάτιζαν σημαντικότατο στρατηγικό ρόλο στις επιχειρήσεις του άξονα γιατί από τα σημεία αυτά γινόταν οι πάσης φύσεως ενισχύσεις και ανεφοδιασμοί των δυνάμεων του Ρόμελ στο μέτωπο της Αφρικής. Τον κομβικό στρατηγικό αυτό ρόλο, έπρεπε πάση θυσία να σταματήσει το Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής και για τον σκοπό αυτό σχεδιάστηκε η επιχείρηση Άλμπουμ «ALBUMEN».που περιλαμβάνει δράσεις δολιοφθορών για την καταστροφή των αεροδρομίων, των πολεμικών αεροσκαφών και των εγκαταστάσεων καυσίμων και πυρομαχικών των Γερμανών, στο νομό Ηρακλείου.
Η επιχείρηση συνδυάζεται και με τις παραπλανητικές επιχειρήσεις «ANIMALS», που άρχισαν τον Ιούνιο του 1943, στη περιοχή Μακρυνόρους, ώστε να παρουσιαστεί η χώρα μας ως πιθανός τόπος συμμαχικής απόβασης και να εξαπατηθεί η Γερμανική Διοίκηση για τα πραγματικά σχέδια των συμμάχων στη Σικελία.
Στόχοι της επιχείρησης «ALBUMEN» καθορίστηκαν από το Συμμαχικό Στρατηγείο τα πολεμικά αεροσκάφη που ευρίσκοντο στα αεροδρόμια Καστελλίου Ηρακλείου και Τυμπακίου και οι εγκαταστάσεις καυσίμων και πυρομαχικών. Επικεφαλής των τριών ομάδων δράσης που συγκροτήθηκαν για την επιχείρηση, ορίστηκε ο Άγγλος Ταγματάρχης Σάδερλαντ και χρόνος εκτέλεσης κοινός για όλους τους στόχους, τα μεσάνυκτα της νύκτας 4/5 Ιουλίου 1943. Στη περιοχή Καστελλίου την ομάδα δράσης αποτελούν, ο Δανός Υπολοχαγός Άντερς Λάσεν ο Άγγλος λοχίας Νίκολσον, οι Άγγλοι δεκανείς Τζόουνς και Γκρέιβς όλοι μέλη των ειδικών δυνάμεων και ο Σμηνίας Κίμων Ζωγραφάκης μέλος της «FORCE 133». Στο εγχείρημα ακόμη συμμετέχουν, ο καπεταν Μανώλης Μπαντουβάς και ο αδελφός του Γιάννης, ο Γιώργος Τζουανάκης από το Αμαριανό και οι Μανώλης Κριτσωτάκης και Μιχάλης Πετρουγάκης από τον Ευαγγελισμό.
Το σχέδιο δράσης προβλέπει την συγκρότηση δυο τμημάτων. Ένα με τους Λάσσεν –Τζόουνς, που θα ενεργήσει δυτικά από την περιοχή του Ευαγγελισμού για παραπλάνηση της γερμανικής φρουράς και το άλλο με τους Νίκολσον-Ζωγραφάκη-Γκρέιβς που θα δράσει ανατολικά του αεροδρομίου, στη περιοχή Βιγλί για την καταστροφή των αεροσκαφών και των εγκαταστάσεων καυσίμων.
Λόγω απουσίας αεροσκαφών την νύκτα 4/5 Ιουλίου στα αεροδρόμια Ηρακλείου και Τυμπακίου, το ενδιαφέρον της επιχείρησης στρέφεται στο αεροδρόμιο Καστελλίου, όπου εντοπίζεται σημαντικός αριθμός πολεμικών αεροπλάνων. Εδώ ο ηρωισμός και η γενναιότητα του Υπολοχαγού Λάσεν στο δυτικό τομέα,(Ευαγγελισμό) θα εξαπατήσει και θα παρασύρει την φρουρά σε μάχη και θα επιτρέψει στο τμήμα του Κίμωνα στον ανατολικό τομέα, να εκτελέσει ανενόχλητα την αποστολή του καταστρέφοντας τα περισσότερα αεροπλάνα και ανατινάζοντας τις αποθήκες καυσίμων.
Εκτενέστερη αναφορά των δρώμενων του εγχειρήματος, που τα περιορισμένα όρια του άρθρου δεν επιτρέπουν, γίνεται μέσα από τις περιγραφές των πρωταγωνιστών του, στο εξαίρετο πόνημα «Επιχείρηση ALBUMEN» του Πολιτιστικού Συλλόγου Καστελλίου, στο Διοικητικό Συμβούλιο και στα μέλη του οποίου, οφείλονται θερμά συγχαρητήρια.
Η εκτέλεση 50 πατριωτών ως αντίποινα, μεταξύ των οποίων και ο Μανόλης Κριτσωτάκης οδηγός του Λάσεν, ο Μιχάλης Σταυρακάκης από το Καστέλλι και ο Μιχάλης Μετοχιανάκης από το Λιλιανό θα ολοκληρώσει το ιστορούμενο γεγονός το οποίο καταξιώνει και αναδεικνύει την συμβολή του τόπου μας στα δρώμενα του μεγαλύτερου και αιματηρότερου πολέμου που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα.
Για την αξιολόγηση ενός ιστορικού πολεμικού γεγονότος, πρέπει σύμφωνα με την καθιερωμένη ιστορική νομολογία , να λάβουμε υπόψη:
-Τις συνθήκες που επικρατούσαν στο χρόνο της τέλεσης του.
-Το γενεσιουργό αίτιο που το κίνησε.
-Τον ηθικό νόμο που το στερέωσε.
-Τις συνέπειες του στη μετέπειτα εξέλιξη των επιχειρήσεων.
Ο αξιολογικός παράγοντας που αφορά στις επικρατούσες συνθήκες και στο επιχειρησιακό περιβάλλον, αναφέρθηκαν παραπάνω πολύ συνοπτικά.
Το γενεσιουργό αίτιο που το κίνησε, επέβαλε η στρατηγική αξία της περιοχής, συνδυαζόμενη με τις καταβολές του κρητικού λαού, που ανεβάζουν σε ύψιστη αξία τους αγώνες ενάντια σε κάθε μορφή βίας.
Η αντίσταση σε κάθε κατακτητή, είναι η ηθικότερη αξία ως προς την ζωή και την παροδικότητα της, γιατί πρωτίστως δείχνει βούληση υπεράσπισης ηθικών αρχών και αξιών της ζωής. Αυτή η υπεράσπιση των ηθικών αρχών και αξιών της ζωής συνιστά και τον ηθικό νόμο, που στερέωσε το εγχείρημα.
Η επιχείρηση «ALBUMEN»πέραν των συμμαχικών επιχειρησιακών στόχων είχε εθνικές και υπερεθνικές συνέπειες.
Σε εθνικό επίπεδο, τα πολεμικά εγχειρήματα που σχεδιάστηκαν στο νομό και στη περιοχή μας και η επιτυχής έκβασης τους, εδραίωσαν περισσότερο τη Κρήτη και τον τόπο μας στο χώρο της ιστορικότητας και ανέδειξαν ακόμη μια φορά τις αρετές του Κρητικού.
Σε υπερεθνικό επίπεδο συνέβαλαν σημαντικά στην ανατροπή του χρονοδιαγράμματος εφαρμογής του Γερμανικού σχεδίου «BARBAROSSA», στη διατήρηση σοβαρών Γερμανικών δυνάμεων στην χώρα μας και τη στέρηση τους από το Ρωσικό μέτωπο και φυσικά στην επιτυχή απόβαση των Συμμάχων στη Σικελία.
Σήμερα τα τολμηρά αυτά εγχειρήματα αποτελούν για μας και θα αποτελέσουν για τους επερχομένους πολύτιμη ιστορική παρακαταθήκη γιατί περικλείουν αλλά και προβάλουν το βασικότερο χαρακτηριστικό του Κρητικού και του Έλληνα, που δεν είναι άλλο από το «γενναίο φρόνημα», που σπάρθηκε στις Θερμοπύλες κάτω από τη σκιά των Περσικών βελών, βλάστησε θριαμβευτικά στη Κρήτη κάτω από την σκιά των Γερμανικών στούκας και θέρισαν τους καρπούς του:
--Αυτοί, που οργάνωσαν συμμετείχαν και βίωσαν τα δρώμενα στο αεροδρόμιο στους χαλεπούς εκείνους χρόνους.
--Αυτοί, που έχασαν τη ζωή τους στα Γερμανικά αντίποινα και τις θηριωδίες, για να χαρίσουν ζωή σε άλλους.
--Αυτοί, οι επώνυμοι και ανώνυμοί, άνδρες και γυναίκες, Έλληνες και ξένοι που με τις θυσίες τους άφησαν ένα τόπο ελεύθερο και με τους αγώνες τους ένα χρέος, που με επιτυχία ο Κωστής Παλαμάς θα αποδώσει στο στίχο:
«Χρωστάτε σ’ όσους ήρθανε, περάσανε θα ρθούνε θα περάσουν…»
Χρέος, που εκπληρώνεται με την απόδοση της οφειλόμενης τιμής σεβασμού και ευγνωμοσύνης, σε αυτούς που σημάδεψαν τόσο θαυμάσια την ιστορία του τόπου μας, με την προσφορά τους στον αγώνα ενάντια σε εκείνους, που επιβουλεύτηκαν την ελευθερία των λαών και καταρράκωσαν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Χρέος, που προβάλει όμως και την ανάγκη, να υπάρξουν μιμητές και συνεχιστές του πνεύματος των πρωταγωνιστών του τολμηρού εγχειρήματος στο αεροδρόμιο, για την ανάδειξη προβολή και καταξίωση του τόπου μας, με τη δυναμική διεκδίκηση των δικαιωμάτων μας στο αναπτυξιακό έργο του νέου πολιτικού αεροδρομίου, το οποίο σχεδιάζεται στον ίδιο ακριβώς χώρο που εκτυλίχτηκαν τα δρώμενα της επιχείρησης «ALBUMEN».
Τα γεγονότα, που σήμερα ανιστορούνται μπορούν να βυθίζονται κάθε μέρα όλο και περισσότερο στο χθες, δεν θα πάψουν όμως ποτέ, να αποτελούν πολύτιμα δομικά στοιχεία της ιστορικής μας κληρονομιάς και συνδετικό κρίκο με το παρελθόν, που μας κάνει υπερήφανους και αισιόδοξους για το μέλλον.
Με την επισήμανση του χρέους και την απόδοση του προσήκοντος φόρου τιμής, ευγνωμοσύνης και σεβασμού στους ηρωικούς νεκρούς του εγχειρήματος και στα θύματα των αντιποίνων, ας είναι Αιωνία η μνήμη τους.
