της Μαρίας Λιονάκη
Η λέξη έπος, όπως και πολλές άλλες λέξεις του ελληνικού πενταγράμμου ταιριάζει σε πολλές προτάσεις. Όπου τη βάλεις κάθεται. Περίπου. Έχει αυτό το περίπου συντακτικό πάθος, την πάθηση που λέγεται πολυσημία. Παίρνει δηλαδή διαφορετική σημασία, ανάλογα με το ποιος την απευθύνει, πού, για ποιο σκοπό, ανάλογα με τον καιρό, το πολιτιστικό περιβάλλον, τις άλλες λέξεις που κάνει παρέα, τις γειτόνισσες στην ίδια πρόταση.
Έτσι στην αρχαία ελληνική γραμματεία, έπος ήταν το πολύστιχο αφηγηματικό ποίημα, με περιεχόμενο μυθολογικό, διδακτικό, ηρωικό και τα έπη του Ομήρου είναι τα πιο διάσημα έπη από ανέκαθεν που θα έλεγε και μια γειτόνισσα.
Σημερινά έπη σε επίπεδο δημόσιου βίου και σε επίπεδο Κρήτης θα είναι βέβαια το Καπετανάκειο, όταν ολοκληρωθεί, η λεωφόρος Δικαιοσύνης, όταν ξανά γίνει λεωφόρος, το αεροδρόμιο του Καστελίου, αν ποτέ σαν έργο απογειωθεί και ο βόρειος οδικός άξονας αν τρέξει. Για το Ηράκλειο θα είναι ακόμα έπος αν βρέξει.
Σε επίπεδο πιο ιδιωτικό, πιο προσωπικό, έπος θα είναι για την κυρία Πόπη αν φερθεί έξυπνα η κόρη της και τυλίξει το γιο του γείτονα, τον Πολύκαρπο, τον πολύφερνο γαμπρό, που είναι καλή περίπτωση, καλό παιδί. Με την πολυσημία της λέξης. Σαν χαρακτήρας, εμφανισιακά, οικονομικά. Έπος θα είναι, αν η Ελενίτσα συγκρατήσει τα νεύρα της την επόμενη φορά που η πεθερά της την προσβάλλει και δεν της απαντήσει. Έχει και η υπομονή της την πολυσημία της. Έπος θα είναι ακόμη αν αντέξει ο κυρ Θόδωρος την συμβία του και δεν τη χωρίσει, καθώς παράγινε τώρα τελευταία το κακό. Συνέχεια μιλάει με δύσκολες, βαρύγδουπες λέξεις, με στόμφο, ύφος, σαν τη μαντάμ Σουσού που είδε σε παράσταση το καλοκαίρι, κάνει επίδειξη χειμώνα-καλοκαίρι κι άντε μετά αυτός να ψάχνει στα λεξικά την πολυσημία των λέξεων.
Έπος με την ευρύτερη έννοια, χιουμοριστικό μπορούν να θεωρηθούν όμως και όλα αυτά που έχουν κατά καιρούς απαντηθεί από απρόσμενα ερωτηθέντες για το Έπος του 1940. Ο Κολοκοτρώνης που πολέμησε το Χίτλερ, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός που είπε το «ΟΧΙ» στον Μουσολίνι, οι Έλληνες που με το σύνθημα «αέρας» πολέμησαν σε Δερβενάκια, Θερμοπύλες, η φιλική εταιρεία που οργάνωσε την αντίσταση κατά των ιταλών κι άλλα τέτοια ιστορικά ανέκδοτα.
Ποια είναι άραγε η πολυσημία αυτού του φαινομένου; Γιατί υπάρχει τέτοια άγνοια, αδιαφορία για την ιστορική γνώση; Γιατί τόσοι πολλοί δε γνωρίζουν τα γεγονότα, τα πρόσωπα που τιμάμε στις εθνικές μας επετείους, αν και γίνονται τόσο εκτενή αφιερώματα στις σχολικές εορτές, με μαρτυρίες εποχής, λογοτεχνικά, θεατρικά κείμενα, ομιλίες; Μήπως γιατί η νεολαία αντιπαθεί τελικά το διδακτισμό, τα στερεότυπα, τα κλισέ, τους επαίνους που αφορούν το παρελθόν; Μήπως γιατί το τυπικό αυτών των εορτών είναι τόσο προβλέψιμο που καταντά ανιαρό; Μήπως γιατί οι άνθρωποι της εποχής μας γράφουν σήμερα το δικό τους έπος πολεμώντας την ανεργία, την έλλειψη αξιοκρατίας, ευκαιριών εργασίας, τη βία, τη μόλυνση, την πολιτική διαφθορά και τόσους άλλους εχθρούς στους σύγχρονους πολέμους;
Σε μια λίγο διαφορετική εκδοχή η γιορτή της 28ης Οκτωβρίου, για το Έπος του 1940, προσεγγίζει τα γεγονότα κινηματογραφικά. Μέσα απ’ την παλαιότερη ταινία του Παντελή Βούλγαρη: « Ψυχή βαθιά» που εστίαζε στα γεγονότα του Εμφυλίου και σε δυο αδέρφια που βρέθηκαν να πολεμάνε σε αντίπαλα στρατόπεδα. Μέσα απ’ την περυσινή ταινία το «Τελευταίο σημείωμα» του ίδιου σκηνοθέτη που αφορούσε την εκτέλεση απ’ τους Ναζί στην Καισαριανή την 1η Μαΐου 1944, 200 αγωνιστών που κρατούνταν στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου, ως αντίποινα για τη δράση της ελληνικής αντίστασης.
Τέλος μέσα απ’ την ξένη ταινία « The diary of Anne Frank”. ( σε σκηνοθεσία Τζορτζ Στιβενς) . Ταινία βασισμένη στο διάσημο ημερολόγιο της Άννας, της εβραιοπούλας που πέθανε στα δεκαέξι της χρόνια στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπέργκεν-Μπέλσεν της Γερμανίας, καταβεβλημένη απ’ τον τύφο, τις ταλαιπωρίες, τη θλίψη της για τον πρόσφατο θάνατο της αδερφής της Μαργκότ από την ίδια αρρώστια. Η Άννα κρυβόταν μαζί με άλλα επτά άτομα σε μυστική κρυψώνα στο Παράσπιτο, στο χώρο εργασίας του πατέρα της Οτο, χώρο που ξεδιπλώνονταν πίσω από μια περιστρεφόμενη βιβλιοθήκη στο Άμστερνταμ. Εκεί τους συνέλαβαν οι γερμανοί στις 4 Αυγούστου 1944 και τους οδήγησαν στα κολαστήρια. Το ημερολόγιο της βρέθηκε αργότερα τυχαία και παραδόθηκε στον πατέρα της, τον μόνο από την οικογένεια που διασώθηκε από τις διώξεις, ο οποίος αντιλαμβανόμενος την αξία της μαρτυρίας της κόρης του, το εξέδωσε.
Η Άννα που συνέχιζε αξιοθαύμαστα τη μελέτη της στην κρυψώνα εκφράζει με την εφηβική της ευαισθησία, σε αυτή την προσωπική καταγραφή, δυσαρέσκεια για την διαφορετική αντιμετώπιση αυτής και της αδερφής της από τη μητέρα της. Εκφράζει το παράπονο της για τις άγριες διώξεις των εβραίων, το μίσος, τη βία, το ρατσισμό που επέβαλε η Γερμανία, που συνοδεύουν διαχρονικά όλα τα φασιστικά καθεστώτα. Τέλος στο ημερολόγιο της σε γράμμα προς τη φανταστική της φίλη Κίτι με ημερομηνία 15 Ιουλίου 1944 γράφει τα ακόμα και σήμερα επίκαιρα: « Αυτή είναι η δυσκολία της εποχής μας: τα ιδανικά, τα όνειρα, οι όμορφες ελπίδες, πριν καλά καλά προλάβουν να γεννηθούν πλήττονται από τη φριχτή αλήθεια και καταστρέφονται ολοκληρωτικά. Είναι θαύμα που δεν έχω εγκαταλείψει όλες μου τις ελπίδες γιατί φαίνονται γελοίες και απραγματοποίητες. Τις διατηρώ γιατί πιστεύω ακόμα στην έμφυτη καλοσύνη των ανθρώπων…»
