Της Κατερίνας Μαλλιωτάκη
Ο φόβος ανήκει στα φυσικά συναισθήματα του ανθρώπου και εμφανίζεται από τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Μέσα από αυτόν νιώθουμε ότι ερχόμαστε αντιμέτωποι με κάποιο κίνδυνο που απειλεί άμεσα τη ζωή μας.
Είναι ένα συναίσθημα που ενεργοποιεί το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και μας θέτει σε κατάσταση αυτοπροστασίας για την ατομική μας ακεραιότητα ή των υπαρχόντων μας. Ωστόσο ο φόβος μπορεί να είναι έμφυτος (αντανακλαστικός) να σχετίζεται δηλαδή με το ένστικτο της αυτοσυντήρησης π.χ φόβος σ ένα σεισμό, μια μέλισσα, μπροστά σε κάποιο ληστή ή επίκτητος αυτός δηλαδή που δημιουργήθηκε από το περιβάλλον μας, μέσω της διαπαιδαγώγησης ή νουθεσίας από γονείς, φίλους, συγγενείς κτλ. Π.χ να φοβάσαι τους ανθρώπους γιατί θα σε προδώσουν, αν δεν φας το φαγητό σου θα περάσει ο μεσημεράς, μην εμπιστεύεσαι κανένα κά.
Ο φόβος, σε κάθε περίπτωση, είναι ένας μηχανισμός προειδοποίησης ο οποίος μας βοηθάει. Προκαλείται από την συνειδητοποίηση ενός πραγματικού ή πλασματικού κινδύνου ή απειλής. Σε αντίθεση με την φοβία έχει λογική μέσα του, δηλαδή είναι βάσιμη η αντίδραση μας μπροστά σε κάποια πραγματική απειλή. Από την άλλη η φοβία είναι ένα σύνολο φόβων , άγχους και τρόμων συνδεδεμένο με συγκεκριμένα πράγματα, μέρη, εμπειρίες ή καταστάσεις.
Πότε ο φόβος γίνεται φοβία;
Ο φόβος διακρίνεται από μία συναισθηματική κατάσταση άγχους η οποία εκδηλώνεται ως εσωτερική ένταση για ένα αληθινό γεγονός και έχει μια στιγμιαία αντίδραση σε κάτι που συμβαίνει στο παρόν. Η φοβία μπορεί να πλέκει μελλοντικά σενάρια γεγονότων, καταστάσεων ή συμπεριφορών τις οποίες θα θέλαμε να αποφύγουμε.
Ο φόβος ανήκει στα επτά βασικά συναισθήματα (χαρά, λύπη, θλίψη, αηδία, θυμό, έκπληξη, ενδιαφέρον) και συνήθως συνοδεύεται από άγχος, στενοχώρια και πολλές φορές ενοχές. Μέσα από τον φόβο βιώνουμε πραγματικές απειλές ενώ με τις φοβίες συνήθως αναβιώνουμε παράλογους φόβους, που όμως έχουν μία συγκεκριμένη μορφή ( κλειστοφοβία, αγοραφοβία, υψοφοβία, κτλ) καθώς συνδέονται με αντιδράσεις ανισορροπίας του νευρικού μας συστήματος. Ακολουθούνται από συγκεκριμένα συμπτώματα όπως αύξηση παλμών , αρτηριακής πίεσης, ρυθμού αναπνοής κ.ά
Ωστόσο είναι γεγονός ότι από την αρχή της ύπαρξης μας ο φόβος είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής, κι αυτό γιατί το μυαλό μας έχει την τάση να μένει σ αυτό που βίωσε, για πρώτη φορά ιδιαίτερα αν είναι έντονο και δυσάρεστο. Μ αυτό τον τρόπο ο φόβος κυβερνά την ζωή μας και την ποτίζει με αρνητικά συναισθήματα τα οποία δεν μας επιτρέπουν ν οραματιστούμε ένα θετικό σενάριο, μας αποτρέπει να πάρουμε αποφάσεις, και μας κρατά δέσμιους σε ένα φαύλο κύκλο σκοταδισμού.
Τα συναισθήματα που νοιώθουμε όταν ο φόβος αποτυπώνεται στο σώμα μας έχουν να κάνουν με την γενικότερη υγεία μας. ( έλκος, καρδιά, αυτοάνοσα κτλ) και έχουν σαν αποτέλεσμα να μας «τρώνε» σιγά -σιγά, και να μας καταστρέφουν. Η ζωή ωστόσο είναι σε αδιάκοπη συναλλαγή με την χαρά και την θλίψη. Η αβεβαιότητα για ένα αύριο που συνεχώς αλλάζει, τα σενάρια που διαρκώς διογκώνουμε στο μυαλό μας αλλά και τα προβλήματα που είναι υπαρκτά, αλλά μας αποθαρρύνουν και μας απογοητεύουν, καλλιεργούν τις συνθήκες για να εδραιωθεί ένας φόβος.
Αν αναθεωρούσαμε την οπτική μας και κοιτάζαμε κατάματα τους φόβους μας θα τρομάζαμε αρχικά όπως θα κομματιάζαμε την ισχύ και την υπεροχή που έχει στην ζωή μας. Με μια δεύτερη ανάγνωση θα καταλήγαμε στο συμπέρασμα ότι τελικά οι καταστάσεις που μας έκαναν πιο δυνατούς, μας ωρίμασαν και μας άλλαξαν, περιείχαν φόβο και σίγουρα πόνο, αλλά εντέλει, μας ωφέλησαν. Μέσα από τον φόβο αναγκαζόμαστε να σκεφτούμε και να βρούμε λύσεις οι οποίες τελικά είναι λειτουργικές στην ζωή μας.
Στην αντίθετη περίπτωση όταν ο φόβος καταφέρει να μας ακινητοποιήσει, θολώνει την κρίση μας, δημιουργεί εγκλωβισμό, οδηγώντας μας σε κινήσεις καταστροφικές για την ζωή μας. Είναι γεγονός ότι ο φόβος είναι στενά συνδεδεμένος με την ανάγκη μας να έχουμε τον έλεγχο των πραγμάτων αλλά και των καταστάσεων. Αυτό δημιουργεί από μόνο του μία φοβία αφού δεν είναι δυνατόν σε ένα κόσμο που συνεχώς αλλάζει να ελέγχουμε τι είναι αυτό που μπορεί να μας συμβεί και τι όχι. Όσο πιο γρήγορα εκπαιδευτούμε σ αυτή την ιδέα τόσο πιο γρήγορα θα συνειδητοποιήσουμε ότι ο φόβος είναι αποκύημα της δικής μας δυναμικής και η μόνη λύση για να τον αντιμετωπίσουμε είναι, να τον κοιτάξουμε «κατάματα».
Ένα άκρως βοηθητικό σκεπτικό είναι η παρομοίωση του φόβου με την σκιά μας. Αν κοιτάξουμε την μορφή που παίρνει η σκιά μας κάτω από το φως θα νοιώσουμε τρόμο αφού η αντανάκλαση της γιγαντώνεται και γίνεται τεράστια και απειλητική. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο δρα και ο φόβος μέσα μας, φαίνεται τεράστιος και απειλητικός όμως είναι απλά η αντανάκλαση του σώματος μας, αυτό δηλαδή που εμείς «ταΐσαμε» και που τελικά αφήσαμε να μας «κατασπαράξει»!
