Του ΚΩΣΤΗ Ε. ΜΑΥΡΙΚΑΚΗ (*)
Όταν η Ρέα καταδιωκόμενη και αλαφιασμένη από τη μανία του Κρόνου κατέφευγε μετά την υπόδειξη της Γαίας στη σπηλιά των λάσιων βουνών, στην πυκνόφυτη πλαγιά της Δίκτης πάνω από το σημερινό Ψυχρό, για να γεννήσει το Δία, ώστε να μην τον καταπιεί κι αυτόν ο πατέρας του, ούτε κι αυτός ο ίδιος δεν θα μπορούσε να φανταστεί χιλιάδες χρόνια μετά, σαν πρωτοθεός και συννεφοσυνάχτης που θα γινόταν, ότι θα μοίραζε από εκεί ψηλά το γενέθλιο τόπο του, τα νερά του ουρανού στη μισή μεγαλόνησο. Πολύ περισσότερο βέβαια, δεν θα φανταζόταν, ότι θα ενέπνεε ένα απόγονο των Οσμανιδών σουλτάνων να σημειολογήσει την πορεία της χώρας του στην Ευρώπη, εμπνεόμενος από το μύθο της αρπαγής της βασιλοπούλας της Φοινίκης. Κι αν ο σκοπός του παρόντος σημειώματος δεν είναι η επουράνια σημειολογία των μύθων, ωστόσο φιλοδοξεί στο σχολιασμό μιας σπουδαίας επίγειας πραγματικότητας. Εκείνης της πολιτικής διαχείρισης των υδάτινων πόρων της Κρήτης. Κυρίως τις ανθρωπογενείς συνέπειες που αυτή επιφυλάσσει σε μια μεγάλη γεωγραφική ενότητα, όπως το Οροπέδιο Λασιθίου. Αυτής που σχετίζεται με την απρόσκοπτη λειτουργία του μεγαλύτερου αναπτυξιακού έργου που έγινε ποτέ στην Κρήτη.
Παρακολουθώ από κοντά την πορεία υλοποίησης, την κατασκευή του φράγματος Αποσελέμη με τα συνοδά έργα του, του μεγαλόπνοου αυτού έργου που θα λύσει το πρόβλημα της λειψυδρίας στην ανατολική μεγαλόνησο για τα επόμενα χρόνια σχεδιασμού. Σε αυτό το φαραωνικό έργο, καρδιά και βασικός πρωταγωνιστής είναι ο γεωγραφικός χώρος του Οροπεδίου Λασιθίου. Είναι ο τόπος που ο εφέστιος θεός, του δώρισε τα κλειδιά του νερού. Μιας επαρχίας της Κρήτης με μοναδική προσφορά στην ιστορία, τη λαογραφία, τις παραδόσεις και τους αγώνες για την ελευθερία. Με μοναδικούς ανθρώπους, διαρκώς παρόντες στην ιστορική διαδρομή του νησιού ανά τους αιώνες.
Το κείμενο αυτό δεν θα γραφόταν αν δεν δινόταν αφορμή, από τον πρόσφατο θόρυβο προβολής (κατά τες παλιές συνταγές «αναγγελιών» που παραπέμπει στο «κατόπιν ενεργειών μου») χρηματοδότησης αρδευτικών έργων στο Οροπέδιο, από περιφερόμενους Γενικούς Γραμματείς δίκην ευεργεσίας, που όμως μόνον ως εκδούλευση παλαιάς κοπής προς ψηφοφόρους, θυμίζει. Και τούτο γιατί η πλήρης λειτουργία του φράγματος Αποσελέμη τα επόμενα χρόνια από μόνη της, είναι η αιτία που επιφυλάσσει τους χειρότερους οιωνούς για τον πρωτογενή τομέα στο ιστορικό υψίπεδο του ανατολικότερου νομού. Και για το λόγο αυτό, κάθε μεγαλόστομη εξαγγελία, μόνο με ανέξοδα καλλιστεία φληναφημάτων φαίνεται να μοιάζει...
Τα επόμενα χρόνια, οι αλλαγές που θα επέλθουν στην παραγωγική οικονομική βάση και κατά συνέπεια στην κοινωνία του Οροπεδίου Λασιθίου θα είναι συντριπτικές και πρωτόγνωρες. Οι τρόποι, τα μέσα και οι μέθοδοι καλλιέργειας θα αντικατασταθούν ριζικά. Μέτρα νομοθετικά, διοικητικά, οικονομικά και φορολογικά, έλεγχοι εκπομπής και κώδικες ορθών πρακτικών γεωργίας θα αντικαταστήσουν τη μέχρι σήμερα ανεξέλεγκτη χρήση των φυτοφαρμάκων. Οι παραδοσιακές καλλιέργειες μέχρι σήμερα, συμβάλλουν στη γεωργική νιτρορρύπανση των υπόγειων υδάτων, αφού ολόκληρο το υψίπεδο αποτελεί και τη συντριπτική λεκάνη τροφοδοσίας του φράγματος Αποσελέμη. Έχω την εντύπωση, ότι όλα αυτά μέχρι σήμερα κρατήθηκαν επιμελώς κρυμμένα μέσα σε ένα πέπλο σκιάς και σ’ ένα μυστηριακό νεφέλωμα όχι μόνο στους κατοίκους του Οροπεδίου αλλά και σε ολόκληρο τον πληθυσμό της Ανατολικής Κρήτης που θα υδρεύεται από το φράγμα. Λες και ο δημόσιος λόγος γύρω απ’ αυτό αποτελούσε ένα απαγορευτικό ταμπού, μια άβατη επερχόμενη πραγματικότητα και έναν αιχμηρό ήλο που κανένας δεν επιθυμούσε να θέσει τον δάχτυλο επί τον τύπο του. Καμιά οργανωμένη κοινωνία, και πολύ περισσότερο η Ε.Ε. δεν απεμπολεί την υποχρέωση ελέγχων της για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης καθώς και τη μείωση της ρύπανσής τους, που προέρχεται από τη διασπορά ή την απόρριψη ζωικών λυμάτων και την υπέρμετρη χρήση λιπασμάτων (οδηγία 91/676/ΕΟΚ).
Έτσι μετά την οριστική περαίωση όλων των συνοδών έργων του φράγματος, πρωταρχικός στόχος στο πρόγραμμα δράσης θα είναι η μείωση της ρύπανσης του νερού που οφείλεται άμεσα ή έμμεσα σε νιτρικά ιόντα γεωργικής προέλευσης ώστε να προληφθεί η περαιτέρω επιδείνωσή της, προκειμένου να προστατευθούν η ανθρώπινη υγεία, οι ζώντες πόροι, τα υδάτινα οικοσυστήματα και να εξασφαλισθούν οι άλλες θεμιτές χρήσεις του. Συνεπώς για το σκοπό αυτό, θα ληφθούν μέτρα σχετικά με την χρήση όλων των αζωτούχων ενώσεων και τη διασπορά τους στο έδαφος, αλλά και εξαιρετικά αυστηρές πρακτικές διαχείρισης του τελευταίου.
Τα μέτρα και οι όροι για την προστασία των νερών από τη νιτροποίηση γεωργικής προέλευσης είναι σαφέστατα, και αποτελούν στην ουσία εναρμόνιση στην ελληνική νομοθεσία της σχετικών οδηγιών της Ε.Ε.
Η υποχρεωτική κατάρτιση κωδίκων ορθής γεωργικής πρακτικής και προγραμμάτων δράσης που αποβλέπουν στη μείωση της νιτρορύπανσης από γεωργική προέλευση, θα περιλαμβάνουν χρονικές περιόδους που δεν θα ενδείκνυται η χρήση λιπασμάτων στο έδαφος και θα θέτουν προϋποθέσεις διασποράς σε περιοχές κοντινές σε υδάτινα ρέματα. Θα τεθούν ακόμη προϋποθέσεις χρήσης τους σε επικλινή εδάφη, σε κεκορεσμένα με νερό, πλημμυρισμένα, παγωμένα ή σκεπασμένα με χιόνι. Ακόμη οι κώδικες θα περιλαμβάνουν τη διαχείριση της χρήσης γης, συμπεριλαμβανομένης της χρησιμοποίησης συστημάτων αμειψισποράς, την αναλογία της καλλιεργήσιμης επιφάνειας που διατίθεται σε πολυετείς καλλιέργειες αφενός και σε ετήσιες αροτραίες αφετέρου.
Πριν από περίπου ένα χρόνο τέθηκαν σε ισχύ οι περιβαλλοντικοί στόχοι για τα υπόγεια ύδατα σύμφωνα με την έγκριση της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) του Σχεδίου Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης. Στο κείμενο αυτό, τονίζεται η αναγκαιότητα εφαρμογής των απαραίτητων μέτρων ώστε να προληφθεί ή να περιορισθεί η διοχέτευση ρύπων καθώς και η αποφυγή υποβάθμισης της κατάστασης όλων των υπόγειων υδάτων. Ακόμη η προστασία, αναβάθμιση και αποκατάστασή τους, με τη διασφάλιση ισορροπίας μεταξύ των εκφορτίσεων και της ανατροφοδότησής τους, καθώς και η εφαρμογή απαραίτητων μέτρων ώστε να αναστραφεί κάθε σημαντική και διατηρούμενη ανοδική τάση συγκέντρωσης οποιουδήποτε ρύπου, η οποία οφείλεται σε ανθρώπινη δραστηριότητα, προκειμένου να μειωθεί η ρύπανση τους σταδιακά.
Έχει περάσει ακριβώς μία εικοσαετία, από το 1996 όταν εγκρίθηκαν οι πρώτοι περιβαλλοντικοί όροι για το μεγαλόπνοο αυτό έργο και μια εξαετία από την τελευταία επικαιροποίησή τους το 2010. Σήμερα είναι σε εξέλιξη και αναμένεται η ενοποίηση των περιβαλλοντικών όρων όλων των συνοδών έργων που αφορούν και συνδέονται με το φράγμα. Σε όλες τις μελέτες ρητά αναφέρονται ή υπαινίσσονται οι νέες συνθήκες διαμόρφωσης σύμφωνα με τα κατηγορηματικά κελεύσματα των Ευρωπαϊκών Οδηγιών και τις σχετικές ελληνικές ΚΥΑ για την υποχρεωτική κατάρτιση κωδίκων ορθής γεωργικής πρακτικής για την προστασία των νερών από τη νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης καθώς και η επίσης υποχρεωτική κατάρτιση προγραμμάτων δράσης. Όλα αυτά συνηγορούν άμεσα ή έμμεσα στη σταδιακή εγκατάλειψη των καλλιεργειών στο Οροπέδιο, γεγονός το οποίο όλα αυτά τα χρόνια κρατήθηκε από όλους τους αυτοδιοικητικούς, σε χαμηλούς τόνους. Απέναντι σε αυτή την αδήριτη πραγματικότητα, όλοι οι τοπικοί πολιτικοί παράγοντες κατά κανόνα σκέφτηκαν την αναζήτηση αντισταθμιστικών οφελών, και δικαίως ίσως για την περιοχή, διεκδικώντας το λογικό κατά τα άλλα αίτημά τους, με τρόπους που τους εκθέτει και τους μειώνει όμως για τη σοβαρότητα των επιχειρημάτων τους.
Στην ουσία πουλώντας ανέξοδο λαϊκισμό, δηλαδή γνωστές και δοκιμασμένες πολιτικάντικες συνταγές του παρελθόντος. Πως αλλιώς άλλωστε μπορεί να εκληφθεί πρόσφατη ομόφωνη απόφαση της ΠΕΔ Κρήτης (Ιούλιος 2015) που σχεδιάστηκε και προκλήθηκε ζητώντας από το κράτος «δεσµεύσεις µε συγκεκριμένες εγγυήσεις περί µη διατάραξης της ισορροπίας των συνθηκών πρωτογενή τοµέα (καλλιέργειας και κτηνοτροφίας) (sic) στο Οροπέδιο Λασιθίου, προς εξασφάλιση των καλλιεργητών, κτηνοτρόφων, ιδιοκτητών»; Ένας καθαρός λαϊκισμός των αιρετών της αυτοδιοίκησης, οι οποίοι ενώ θα έπρεπε να γνωρίζουν την επόμενη μέρα που προδιαγράφεται για το μέλλον του πρωτογενή τομέα στην περιοχή, όπως προκύπτει μέσα από τα περιβαλλοντικά σχέδια δράσης που έχουν ενταχτεί στην ελληνική νομοθεσία και τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα πολιτικής των υδάτων, εξακολουθούν με ένα πρωτόγνωρο και παλιομοδίτικο λαϊκισμό να εξάγουν εκδούλευση στον ντόπιο πληθυσμό που θα αναγκαστεί ξαφνικά να προσγειωθεί στη νέα οδυνηρή πραγματικότητα.
Συνεπώς, εκείνο που προέχει σήμερα, είναι η άμεση τήρηση ενός σχεδίου δράσης όπως προβλέπεται από τα ισχύοντα νομοθετικά κείμενα, που θα προστατεύει τη δημόσια υγεία χιλιάδων πολιτών και επισκεπτών της ανατολικής Κρήτης που θα υδρεύεται και προφανώς η ενημέρωση του ντόπιου πληθυσμού, για τον οποίο θα επέλθουν καταιγιστικές αλλαγές στους παραδοσιακούς τρόπους καλλιεργειών, που θα δοκιμάσουν συνταρακτικά την επιβίωση του ίδιου του πρωτογενή τομέα. Όλα τα υπόλοιπα, είναι πομφόλυγες, πυροτεχνήματα και καλλιστεία ανεκδιήγητου λαϊκισμού…
