Του Μάρκου Μαστρογιαννάκη*
Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, πριν ακόμα την έλευση της μεγάλης κρίσης, η οικονομία του Ηρακλείου αντιμετώπιζε ήδη σημαντικά προβλήματα, ιδιαίτερα στο πεδίο των εξαγωγών, δημιουργώντας την ανάγκη για την αναζήτηση κάποιας εναλλακτικής.
Στο πλαίσιο αυτό, ήδη από το 1927, ξεκινάει η συζήτηση σε σχέση με την υλοποίηση των εσωτερικών έργων του λιμανιού, την κατασκευή προβλήτας και κρηπιδωμάτων. Το όλο ζήτημα, επανήλθε δυναμικά στα τέλη του 1930, με αφορμή την ολοκλήρωση των εξωτερικών έργων. Βασική επιδίωξη, αποτελούσε η εξασφάλιση της προσέγγισης των πλοίων, έτσι ώστε οι φορτοεκφορτωτικές εργασίες να εκτελούνται απ’ ευθείας, χωρίς να χρησιμοποιούνται βάρκες, φορτηγίδες ή άλλα ενδιάμεσα σκάφη. Με τον τρόπο αυτό, υπήρχε η προσδοκία ότι αφενός θα περιοριζόταν το κόστος των σχετικών εργασιών και αφετέρου, θα αποδυναμωνόταν η ομάδα των φορτοεκφορτωτών, που επανειλημμένα και ειδικά από τις αρχές της δεκαετίας του 1930, είχαν έρθει σε έντονη αντιπαράθεση με τους τοπικούς εμπόρους.
Το βασικό, ωστόσο, εμπόδιο για τη υλοποίηση του έργου, δεν ήταν άλλο από την εξασφάλιση των απαραίτητων δανείων. Η κρίση του 1932 και η κακή κατάσταση των οικονομικών της Λιμενικής Επιτροπής (Λ.Ε.), λόγω τη κρίση, απέκλειαν οποιαδήποτε προοπτική δανεισμού. Μόλις ένα χρόνο αργότερα, το Μάιο του 1933, η Λ.Ε., προχώρησε στην προκήρυξη μειοδοτικού διαγωνισμού, με σκοπό τη χρηματοδότηση του έργου, όχι από την ίδια, αλλά μέσω του αναδόχου. Η πρόταση που επικράτησε, ήταν αυτή του Γεώργιου Βοΐλα. Ήδη κατά την κατασκευή των εξωτερικών έργων του λιμανιού, ο Βοΐλας είχε εργαστεί ως δεύτερος στην ιεραρχία, αρχιμηχανικός για την Mac Alpine, ενώ εξακολουθούσε να δραστηριοποιείται στο Ηράκλειο ακόμα και μετά την ολοκλήρωση του έργου. Ο ίδιος, θα φρόντιζε για την εξασφάλιση του αναγκαίου δανείου από την Εθνική Τράπεζα, υπό τον όρο της παραχώρησης του δικαιώματος εκμετάλλευσης των κρηπιδωμάτων για μία πενταετία σε μια ανώνυμη εταιρία που θα συστηνόταν αποκλειστικά για το σκοπό αυτό με τη συμμετοχή της Τράπεζας. Μετά από χρόνια διαβουλεύσεων και προσπαθειών, τα έργα ξεκίνησαν εν τέλει το Μάιο του 1936, με την κατεδάφιση του Μικρού Κούλε, όπου επρόκειτο να κατασκευαστεί το πρώτο τμήμα των κρηπιδωμάτων
Η είδηση της κατεδάφισης και αντίστροφα, της έναρξης των εργασιών για τη δημιουργία των κρηπιδωμάτων και της προκυμαίας χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό από τον τοπικό τύπο. Οι αναφορές της περιόδου, από το Μάιο έως τον Ιούλιο του 1936, ήταν επαινετικές και τόνιζαν την αναγκαιότητα του γεγονότος. Τα περισσότερα δημοσιεύματα αντιμετώπιζαν με θετικό τρόπο το ενδεχόμενο της απασχόλησης μεγάλου μέρους εργατικού δυναμικού της πόλης στην όλη διαδικασία, δυναμικό το οποίο παρέμενε άνεργο για μεγάλο χρονικό διάστημα λόγω της διαρκούς οικονομικής κρίσης.
Η ειδικότερη εικόνα που ο τύπος αναπαρήγαγε σε σχέση με το Μικρό Κούλε, ήταν αυτή ενός απαρχαιωμένου ερειπίου, το όποιο έπρεπε όσο το δυνατόν πιο γρήγορα να απομακρυνθεί ώστε να ανοίξει ο δρόμος για την ανάπλαση του ευρύτερου χώρου. Με τον τρόπο αυτό, θα εξασφαλιζόταν η οικονομική, τουριστική και αισθητική αναβάθμιση του λιμανιού και κατ’ επέκταση της πόλης, ενώ θα δημιουργούνταν οι αναγκαίες υποδομές για την διευκόλυνση της διεξαγωγής του εμπορίου. Εντοπίζονται, ωστόσο, και κάποια δημοσιεύματα που αντιτίθονταν στην κατεδάφιση, θεωρώντας ότι αποτελούσε ένα μνημείο το οποίο έπρεπε να διατηρηθεί. Τα δημοσιεύματα αυτά αποτελούσαν μειοψηφία και κατά κύριο λόγο αντιμετωπίστηκαν υποτιμητικά από τις υπόλοιπες εφημερίδες της εποχής, χαρακτηρίζοντας όσους υποστήριζαν τη διατήρηση του Μικρού Κούλε, ως οπισθοδρομικούς, ανίκανους να αντιληφθούν την ανάγκη για τον εκσυγχρονισμού και την ανάπτυξη της πόλης.
Με εξαίρεση μία σύντομη διακοπή ανάμεσα στα τέλη του 1938 και τους πρώτους μήνες του 1939, το έργο των κρηπιδωμάτων προχώρησε με ικανοποιητικό ρυθμό. Τον Αύγουστο του 1939 αναφέρεται η χρησιμοποίηση για πρώτη φορά της προκυμαίας που δημιουργήθηκε στη θέση του Μικρού Κούλε, γεγονός που χαιρετήθηκε πανηγυρικά από τον τοπικό Τύπο, αποδίδονται στο νέο έργο με τίτλο «προβλήτα των σταφυλιών». Οι εργασίες επί των κρηπιδωμάτων συνεχίστηκαν τουλάχιστον μέχρι και την έλευση του πολέμου, χωρίς να είναι σαφές αν και πότε σταμάτησαν. Είναι ωστόσο βέβαιο ότι, κατά την Γερμανική επίθεση στο νησί την άνοιξη του 1941, είχε κατασκευαστεί ένα σημαντικό κομμάτι του τοιχώματος και των προσχωμάτων του μεγάλου προβλήτα, μέρος του οποίου υπέστη σημαντικές ζημιές.
Φωτογραφία εξωφύλλου: Η κατεδάφιση του Μικρού Κούλε
* Ο Μάρκος Μαστρογιαννάκης είναι Μεταπτυχιακός φοιτητής ιστορίας, Ε.Α.Π.
Δείτε επίσης:
ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Λιμάνι Ηρακλείου - Από τους Οθωμανούς ως τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο
ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Λιμάνι Ηρακλείου - Κατασκευάζοντας το νέο λιμάνι
ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Λιμάνι Ηρακλείου - Η αντιπαράθεση για τη Σύμβαση
