Του ΚΩΣΤΗ Ε. ΜΑΥΡΙΚΑΚΗ
Λίγο πολύ το πλαίσιο της πολυκύμαντης ιστορίας της εποχής είναι γνωστό: Το 1936 ο Ιωάννης Μεταξάς διορίζεται από το βασιλιά Γεώργιο Β’ ως πρωθυπουργός της χώρας, στη θέση του αποβιώσαντος πολιτικού και πανεπιστημιακού Κων. Δεμερτζή και στη συνέχεια πρωτοστατεί στην επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος της 4ης Αυγούστου σε συνεργασία με τον ίδιο το βασιλιά. Δεν είχε κλείσει ακόμη ένας χρόνος που ήταν στην πρωθυπουργία, αλλά ούτε και από το θάνατο του Εθνάρχη και πολιτικού του αντιπάλου Ελευθερίου Βενιζέλου, όταν στις 8 Μαρτίου 1937, ο Μεταξάς οργανώνει μια επίσκεψη σκοπιμότητας στην πατρίδα του πεθαμένου πια αντιπάλου του, την ανυπότακτη Κρήτη, μαζί με το βασιλιά Γεώργιο Β’ για πρώτη φορά. Η πάντοτε αυθόρμητη και εκδηλωτική Κρήτη τους χρειαζόταν…
Οι ιστορικές εφημερίδες «Ελεύθερον Βήμα» και «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» με διθυραμβικούς φιλιππικούς στο πρωτοσέλιδά τους (το Ελεύθερον Βήμα για τρεις συνεχόμενες ημέρες, 11, 12 & 13 Μαρτίου 1937 και η Καθημερινή στις 9 Μαρτίου 1937) και με ολοσέλιδες ανταποκρίσεις στις εσωτερικές τους σελίδες εξυμνούν ως Μεσσίες τους δύο άντρες, οι οποίοι «…ήνωσαν τους Έλληνας με τους Έλληνας» όπως γράφει χαρακτηριστικά η μια απ’ αυτές. Το βρετανικό δίκτυο επίσης «British Pathe» που διαθέτει οπτικοακουστικό υλικό που δημοσιεύουμε, γι’ αυτή την ιστορική επίσκεψη, δείχνει πολύ παραστατικά την τεράστια κινητοποίηση που έκανε ο δικτάτορας Μεταξάς για να δείξει την καθολική αποδοχή του από τον κρητικό λαό. Κανένας και με τίποτα, δεν μπορούσε να φανταστεί τι θα επεφύλασσε η μοίρα στη χώρα και την ανθρωπότητα, μόλις λίγα χρόνια μετά…
Το «Ελεύθερον Βήμα» της Πέμπτης 11.03.1937 με τον κεντρικό τίτλο «Ολόκληρος ο πληθυσμός των χωρίων, από το Ρέθυμνον μέχρι του Ηρακλείου υπεδέχθη χτες με ενθουσιώδεις εκδηλώσεις την Α.Μ. τον βασιλέα και τον κ. Μεταξάν», γράφει:
«Ηράκλειον, 10 Μαρτίου, Τηλεγραφικώς. – Η σημερινή ημέρα της πόλεως του Ηρακλείου θα παραμείνει εκ των ολίγων αλησμόνητων ημερών της Ιστορίας της. Η άφιξις της Α.Μ. του Βασιλέως και του προέδρου της κυβερνήσεως υπήρξε μια ευκαιρία εκδηλώσεων ενθουσιασμού εκτάκτως συγκινητικού. Η αναχώρισις της βασιλικής συνοδείας εκ Ρεθύμνου εγένετο την 8:30 π.μ. Η προπομπή της Α.Μ. του Βασιλέως εγένετο εκ της πλατείας όπου το ηρώον των πεσσόντων. Εις την πλατείαν παρετάχθη λόχος του 44ου τάγματος, τυμπανισταί και η φιλαρμονική του Δήμου. Πρώτος αφίχθη ο δήμαρχος μετά του συμβουλίου και ο πρόεδρος της κυβερνήσεως μετά του υφυπουργού κ. Μπουρμπούλη γενόμενος δεκτός ενθουσιωδώς. Μετ’ ολίγον αφίχθη το βασιλικόν αυτοκίνητον ανοικτόν, εις το οποίον επέβαινεν η Α.Μ. ο Βασιλεύς, ενώ η μουσική επαιάνιζεν το βασιλικόν εμβατήριον. Ο άναξ κατήλθεν του αυτοκινήτου και εχαιρέτησε δια χειραψίας τον δήμαρχον και τας λοιπάς αρχάς, εστάθη εις προσοχήν κατά την ανάκρουσιν του εθνικού ύμνου και ανεχώρησεν επευφημούμενος ζωηρώς τόσον αυτός όσον και ο κ. Μεταξάς.
Από του σημείου αυτού η διαδρομή του Βασιλέως και του πρόεδρου της κυβερνήσεως μέχρι του Ηρακλείου υπήρξεν θριαμβευτική. Οι κάτοικοι ολοκλήρου της περιφερείας με γραφικάς κρητικάς ενδυμασίας καθ’ ομάδας κατερχόμενοι εκ των χωρίων των εις την κεντρικήν οδόν, έστηνον ανά 100 περίπου μέτρα αψίδας με δάφνας, έστρωναν την οδόν με δάφνας και ανέμενον την διέλευσιν της βασιλικής συνοδείας».
Μάλιστα η πομπή πέρασε και από το Φόδελε, το οποίο της είχαν συστήσει ως γενέτειρα του El Greco. Εκεί πάντα κατά την ανταπόκριση του «Ελευθέρου Βήματος» της 11.03.1937, «προσεφώνησε τον άνακτα ο διδάσκαλος κ. Εμμ. Περάκης» ενώ ο πρόεδρος της κοινότητας κ. Μελισιώτης «προσέφερε άνθη και πορτοκάλια» λέγοντας ότι «οι κάτοικοι του χωρίου Φόδελε της πατρίδας του μεγάλου και αθανάτου Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, συγκεντρώθησαν σήμερον ενταύθα ίνα και ούτοι εορτάσουν την μεγάλην χαράν που η Μεγαλειότης σας ηυδόκησε να μας χαρίση δια της επισκέψεώς Της. Ευλαβώς υποβάλλομεν τα Σέβη μας Μεγαλειότατε και σας παρακαλούμεν να δεχτήτε δείγμα από τα προϊόντα της μυροβόλου πατρίδος του Γκρέκο. Ζήτω το έθνος. Ζήτω ο Βασιλεύς. Ζήτω ο κ. Πρόεδρος της κυβερνήσεως».
Αλλά και η «Καθημερινή» της Τρίτης 9 Μαρτίου 1937 με τον πηχυαίο τίτλο «Αποθεωτική η υποδοχή του Άνακτος και του κ. Πρωθυπουργού στην Κρήτη», και το πολιτικό σημείωμα - στίγμα της σύνταξης με τίτλο «Οι Συμφιλιωταί» γράφει στο κύριο θέμα της, μεταφέροντας μας εκείνα τα κούφια και ανόσια κείμενα λιβανίσματα των ολοκληρωτικών καθεστώτων, που διεκδίκησαν την αποκλειστικότητα του αλάνθαστου των επιλογών της Ιστορίας και του πεπρωμένου των λαών, όπως εκείνο του Μεταξά. Κείμενο που σε τίποτα δεν διέφερε από τα αντίστοιχα που ενέσκηψαν στο φιλοχουντικό αθηναϊκό τύπο ακριβώς 30 χρόνια μετά. Αντιγράφουμε αυτούσιο το πρωτοσέλιδο ιδεολογικό κείμενο «μανιφέστο» της «Καθημερινής» προς τον δικτάτορα Μεταξά και το βασιλιά Γεώργιο Β’ με τίτλο «Οι Συμφιλιωταί»:
«Με την ιδίαν συγκίνησιν η οποία εδόνησε πάντοτε όλας τας εθνικάς της εξορμήσεις, εδέχθη η Κρήτη τον Βασιλέα και τον Πρωθυπουργό της Νέας Ελλάδος. Αυθόρμητος, ενθουσιώδης, και λόγω του αυθορμητισμού της μεγαλοπρεπεστέρα, διωργανώθη η υποδοχή: Οι γέροντες οπλαρχηγοί, με σώματα διάτρητα από τας σφαίρας των εθνικών αγώνων, οι νέοι με τους μεγάλους ενθουσιασμούς της νεότητος, αι γυναίκες και τα παιδία ακόμη έσπευσαν να δώσουν εις τον Βασιλέα την ικανοποίησιν ενός μεγάλου θριάμβου. Και ο θρίαμβος ήτο δίκαιος: Η υποδοχή της Κρήτης αποδεικνύει πόσον αδιαπέραστος είναι ο πέπλος, ο οποίος, ευτυχώς διά την Ελλάδα, ερρίφθη επάνω εις το παρελθόν, καλύπτων κακίας, μίση και εχθρότητας, και αφίνων διαυγή και φωτολουσμένον τον ορίζοντα ενός μεγάλου και ανεφέλου μέλλοντος. Και τον πέπλον αυτόν, έρριψε πρώτος ο Βασιλεύς. Εις Αύτον και τον Εθνικόν Κυβερνήτην, ανήκει η τιμή του τεραστίου διά την Ελλαδα γεγονότος. Αι παρεξηγήσεις ήρθησαν πλέον: τους Έλληνας δεν χωρίζει τίποτα. Και την μεγάλην αυτήν αλήθειαν, έρχεται να βροντοφωνήση πρώτη η Κρήτη. Η Κρήτη η ηρωϊκή, η Κρήτη η παρεξηγημένη, η Κρήτη η οποία βλέπει την κυανόλευκον να συγχέη τα χρώματα της με το κυανούν του κύματος του Αιγαίου και το λευκόν του αφρού διά να ενώνει αρρήκτως την μεγαλόνησον με την μητέρα Ελλαδα...
Και ο Βασιλεύς, διήλθε μέσα από τα ζητωκραυγάζοντα πλήθη, και έφερε τον κλάδον της Ελαίας μέχρι της Χαλέπας. Ποιος θα το επίστευε! Eίναι πρόσφατος ή ιστορία, και άστοχοι όσον και ανωφελείς αι αναδρομαί εις αυτήν. Ο κατακλυσμός όμως ετελείωσε και ο κλάδος της ελαίας φέρει παντού τον χαιρετισμός της νέας ζωής. Η ευδαιμονία και ο ήλιος της γαλήνης αρχίζουν να θερμαίνουν τον ατυχή αυτών τόπον, τον οποίον τόσον εχείμασαν τα πάθη. Αι χιόνες του κακού χειμώνος ήρχισαν να τήκωνται, και μέσα από τας ρωγμές των παγετώνων προβάλλει η χλωρίς μιας νέας, και άνευ τέλους ανοίξεως.
Ο Βασιλεύς θα επανέλθη από την Κρήτην, θριαμβευτής, νικητής, τροπαιούχος: Νικητής, θριαμβευτής και τροπαιούχος εναντίον ενός εχθρού ύπουλου, του μίσους. Σήμερον το μίσος απέθανε και ετάφη, και από την τέφραν του εγεννήθη η Συγγνώμη. Τιμή εις τον Άνακταν, τιμή εις τον Εθνικόν Κυβερνήτην. Εις αυτούς ανήκει η μεγάλη ικανοποίησις ότι ήνωσαν τους Έλληνας με τους Έλληνας...».
Στις εσωτερικές σελίδες 7 και 8 έχει αναλυτικότερος περιγραφές από την επίσκεψη. Αντιγράφουμε με τη γλώσσα και την ορθογραφία της εποχής:
«ΡΕΘΥΜΝΟΝ, 6 Μαρτίου. (Του απεσταλμένου μας).- Η διαδρομή της βασιλικής πομπής από Χανίων εις Ρέθυμνο, υπήρξε θριαμβευτική. Εις όλα τα ενδιάμεσα χωρία οι κάτοικοι είχαν συγκεντρωθή διά να επευφημήσουν τον Άνακτα και να διαδηλώσουν την αφοσίωσίν των προς την Κυβέρνησιν. Αι μαθηταί των σχολείων ήταν παρατεταγμένοι εις τας οδούς εκ των οποίων διήρχετο ή βασιλική πομπή. κρατούντες σημαίας και εικόνας της Α.Μ. και του κ. Μεταξά.
Εις όλα τα χωρία του νομού Χανίων και της επαρχίας Αποκορώνου, του νομού Ρεθύμνης οι κάτοικοι είχον εγκαταλείψει πάσαν εργασίαν και ανέμενον από της μεσημβρίας την διέλευσιν της Α.Μ. και του κ. πρωθυπουργού. Ογκοδέσταται ήσαν αι συγκεντρώσεις εις τα χωρία Καλύβες, Βάμο, Γεωργιούπολιν και Επισκοπήν. Προ της εισόδου των φυλακών Ιτζεδίν είχε στηθή μεγαλοπρεπής αψίς. Tο προσωπικόν των φυλακών παρατεταγμένον προ αυτής εζητωκραύγαζε φρενιτιωδώς υπέρ της Α. Μ. του Βασιλέως. Εις τον Βάμον η υποδοχή ήτο ανωτέρω πάσης περιγραφής. Το παραληρούν πλήθος διέσπασε τας γραμμές διά να ίδη εκ του σύνεγγυς και να επευφημήση τόν Άνακτα και τον κ. Πρόεδρος της Κυβερνήσεως.
Τον Άνακτα προσεφώνησεν ο δικηγόρος κ. Αρκουλάκης. Εις τον Βάμον παρουσίασαν εις τον κ. Μεταξάν εν μέσω ζωηρών εκδηλώσεων του πλήθους τον αναδεκτόν του Ιωάννην Αύγουστον, τον οποίον εβάπτισε κατά την πρώτην επίσκεψίν του εις το Αρκάδι. Ο κ. Πρόεδρος εθώπευσε και ησπάσθη τον μικρόν αναδεκτόν του.
Εις την πολίχνην Γεωργιούπολιν εξ άλλου, την ιδρυθείσαν υπό του θείου της Α.Μ. πρίγκηπος Γεωργίου, καθ' ην εποχήν ήτο Ύπατος Αρμοστής Κρήτης, ο Άναξ κατήλθεν εκ του αυτοκινήτου, λόγω βλάβης της γεφύρας, διήλθεν αυτήν πεζή διά να επιβή εκ νέου του αυτοκινήτου του και να συνεχίση μετά του κ. πρωθυπουργού και της ακολουθίας του το ταξίδιον προς την Επισκοπήν, όπου οι χωρικοί τον υπεδέχθησαν κλαίοντες εκ χαράς και ζητωκραυγάζοντες υπέρ του συμφιλιωτού Βασιλέως και της Εθνικής Κυβερνήσεως.
Εις τα χωρία Καλαμίται, Επισκοπή και Μετόχι προσεφώνησε την Α.Μ. δι' ολίγον ο πρόεδρος της Κοινότητος. Ανάλογοι σταθμεύσεις έγιναν και εις τα λοιπά ενδιάμεσα χωρία, εις τα οποία είχαν στηθή αψίδες.
Η Α.Μ. ο Βασιλεύς άκρως ευδιάθετος, εχαιρέτα πολλούς των χωρικών διά χειραψίας, εθώπευε τα κατά διαστήματα μικρά κοράσια, τα προσφέροντα ανθοδέσμας και επεδείκνυε την συγκίνησιν του διά τας πρωτοφανείς λαϊκές εκδηλώσεις. Ομοίως αντικείμενον θερμών εκδηλώσεων εγένετο ο κ. Πρόεδρος της Κυβερνήσεως. Οι χωρικοί έζητωκραύγαζον λέγοντες: «Να ξανάρθετε! Να ξανάρθετε!».
Γενικώς η από Χανίων εις Ρέθυμνον πορεία της βασιλικής πομπής έδωκε την ευκαιρίαν εις τον ηρωικόν Κρητικόν λαόν να διαδηλώση την λατρείαν του προς την Α.Μ. και την εμπιστοσύνης του προς το πρόσωπον του κ. Πρωθυπουργού. Ο Κρητικός λαός προσηλώθη εις τον εθνικόν θρόνον και το πρόσωπον του λαοφιλούς Βασιλέως του».
Η ιστορική ανασκόπηση αυτής της επίσκεψης, επιβεβαιώνει και υπενθυμίζει ένα κοινό γνώρισμα επιβίωσης όλων των ολοκληρωτικών καθεστώτων, γνώρισμα άλλωστε και της μετά από 30 χρόνια δικτατορίας στη χώρα, αλλά και απανταχού στον κόσμο. Τη σταθερή προσήλωση τους για λόγους προπαγάνδας σε φανατισμένα και χειραγωγημένα πλήθη. Όμως η συγκεκριμένη επίσκεψη έχει και μια άλλη μοναδικότητα κυρίως για το βασιλιά Γεώργιο Β’. Η μοίρα θα του έπαιζε ένα σκληρό παιχνίδι τέσσερα χρόνια μετά, πάλι από τα χώματα της Κρήτης: Για τρεις συνεχόμενες νύχτες η ελληνική βασιλική οικογένεια θα περιπλανιόταν στα Λευκά όρη με τη συνοδεία Νεοζηλανδών στρατιωτών μέχρι να φυγαδευτεί ασφαλής με βρετανικό πολεμικό πλοίο από την Αγία Ρουμέλη στην Αλεξάνδρεια, την ώρα που τα Γερμανικά αεροπλάνα βομβάρδιζαν ανηλεώς την Κρήτη.
