Ηράκλειο, μια σύγχρονη επαρχιακή πόλη, μια πόλη που έζησε ένα σωρό κατακτητές, αρρώστιες και ερημώσεις. Μια πόλη που άντεξε στο χρόνο, ένας τόπος που άλλαξε πολλά ονόματα στο πέρασμα των αιώνων . Αλήθεια πόσοι από μας γνωρίζουμε πως και από ποιους προήλθαν τα ονόματα αυτά;
Συναντάμε για πρώτη φορά τον οικισμό με το όνομα Ηράκλειο κατά την πρώτη χιλιετία π.Χ. (9ος π.Χ. αιώνας) στην περιοχή ανάμεσα στις σημερινούς οδούς Δαιδάλου και Επιμενίδου, δηλαδή στην κορυφή ενός λόφου, που πάνω του είναι κτισμένο το σημερινό κέντρο του Ηρακλείου σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα. Ο μύθος θέλει την Ρέα, την μητέρα του Δία να αναθέτει στους Κουρήτες τη φύλαξη του νεογέννητου γιου της στην προσπάθεια της να τον γλιτώσει από τον πατέρα του Κρόνο. Ένας από αυτούς, ο Ιδαίος Ηρακλής (όχι ο γνωστός ήρωας με τους περίφημους άθλους του) φεύγει για την Ολυμπία και διοργανώνει μαζί με τα αδέλφια του τον Παιωναίο, τον Επιμίδη, τον Ιάσιο και τον Ίδα, αγώνα δρόμου. Ήταν ο πρώτος αγώνας δρόμου στον κόσμο και ο Ιδαίος Ηρακλής στεφάνωσε τον νικητή με ένα κλαδί από την αγριελιά που είχε ο ίδιος φυτέψει εκεί. Από τότε έμεινε η συνήθεια να στεφανώνουν με στεφάνια αγριελιάς τους νικητές των Ολυμπιακών αγώνων. Ο ίδιος ο Ιδαίος Ηρακλής χάρισε το όνομά του στο σημερινό Ηράκλειο. Πρώτη μαρτυρία για την πόλη αναφέρεται από τον ιστορικό Στράβωνα που ήταν μισός Κρητικός από την μεριά της μητέρας του. Το αναφέρει σαν επίνειο της Κνωσού. Μάλιστα του δίνει την ονομασία « Κνώσιον Ηράκλειον».Ο ρωμαίος πολιτικός Πλίνιος τον 1ο μ.Χ. αιώνα κάνει πάλι αναφορά για μια μικρή πόλη – λιμάνι της Κνωσού με το όνομα «Πολισμάτιον Ηράκλειον».Την ίδια αναφορά κάνει και ο Κλάυδιος Πτολεμαίος τον 2ο αιώνα στην « Γεωγραφική του Αφήγηση».
Την πρώτη βυζαντινή περίοδο (4ος-9ος μ.Χ.) η μικρή πόλη Ηράκλειο συναντάται με το όνομα Κάστρο, ονομασία που υποδηλώνει μια κάποιας μορφής οχύρωση.
Οι Σαρακηνοί – Άραβες έρχονται στην Κρήτη το 824 – 828 μ.Χ. και διαλέγουν το Ηράκλειο για πρωτεύουσα του εμιράτου τους. Η πόλη οχυρώνεται με τείχος με λίθινη βάση και πλίνθινο σώμα, το οποίο περιβάλλεται από βαθιά τάφρο (khandaq) από εκεί και παίρνει το όνομά της Rabdh el Khandaq δηλαδή Φρούριο της Τάφρου ή απλά Κάστρο. Η έκταση του καταλαμβάνει 80 μέχρι 100 στρέμματα ανάμεσα στις σημερινές οδούς Δαιδάλου-Περδικάρη-Μεραμβέλλου-Αγίου Τίτου-Μαλικούτη και δυτικά της Δουκός Μποφώρ.
Η ονομασία Khandaq εξελληνίσετε σε Χάνδαξ ή Χάνδακας, ονομασία που τα γραπτά κείμενα λένε πως προϋπήρχε και πριν την αραβοκρατία σύμφωνα με τον ιστοριογράφο Γεννέσιο που έζησε κοντά στα 950 μ.Χ.
Το 961 ο Νικηφόρος Φωκάς, αρχιστράτηγος και μετέπειτα αυτοκράτορας του Βυζαντίου εξ αιτίας της μεγάλης πολιορκίας του Χάνδακα είχε ισοπεδωθεί και η παράλια θέση του ήταν επισφαλής από πειρατικές επιδρομές θέλησε να μεταφέρει την πρωτεύουσα λίγο νοτιότερα στο Κανλί Καστέλι (σήμερα Προφήτης Ηλίας), χτίζοντας μάλιστα και φρούριο. Ωστόσο ο λαός της Κρήτης δεν θεώρησε σαν καλή επιλογή την εγκατάλειψη του Χάνδακα και την μετακίνηση στην ενδοχώρα, γιατί αυτό θα σήμαινε τον μαρασμό του θαλάσσιου εμπορίου με δυσμενείς επιπτώσεις στην οικονομία του νησιού. Έτσι οι κάτοικοι γρήγορα επέστρεψαν στον παραθαλάσσιο Χάνδακα και άρχισαν την ανοικοδόμηση του. Το λιμάνι οργανώθηκε καλύτερα και χτίστηκε νέα οχύρωση πάνω στα θεμέλια του αραβικού τείχους. Πολύ σύντομα αναπτύχθηκε μια πολιτεία με αστική οργάνωση, τη μοναδική στην Κρήτη, και πήρε το όνομα Μεγάλο Κάστρο μέχρι και τα 1204 μ. Χ.
Στη συνέχεια το νησί κατακτάται από τους Ενετούς από το 1211 μέχρι το 1669 και ονομάζεται Βασίλειο της Κρήτης (Regno di Candia)μ ε πρωτεύουσα την Candica - Candida και τέλος Candia .
Όταν πια οι Τούρκοι καταλαμβάνουν ολοκληρωτικά το νησί και το τελευταίο απόρθητο κάστρο της Χριστιανοσύνης την πόλη που χρειάστηκαν 22 ολόκληρα χρόνια για να την πολιορκήσουν το νέο της όνομα γίνεται Καντιγιέ ή Χάνδακας.Με την επανάσταση του 1821 όλα αλλάζουν. Αλλάζει και το όνομα της πόλης και συγκεκριμένα στα 1822 επανακτά το παλιό της όνομα Ηράκλειο. Κατά το « Προσωρινό πολίτευμα της νήσου Κρήτης», που συντάχθηκε στη διάρκεια της σύντομης Αρμοστείας του Μιχαήλ Αφεντούλιεφ ή Αφεντούλη η Κρήτη διαιρείται σε περιοχές – τμήματα. Το ανατολικό τμήμα του νησιού που συγκροτείται από 11 επαρχίες είναι το τμήμα της Ηράκλειας με πρωτεύουσα το Ηράκλειο. Και το όνομα Κάντια η Καντιγιέ εγκαταλείπεται οριστικά. Η νέα αυτή ονομασία περνάει στο στόμα και στα γραφτά των Ελλήνων εμπόρων και στα έγγραφα της τούρκικης Διοίκησης. Στο σεισμό του 1856 ισοπεδώνεται και στην ανοικοδόμησή της μετατρέπεται σε μία μεγάλη τουρκόπολη με τα τζαμιά με τους μιναρέδες με καφενεία, κρήνες, λουτρά και στενά δρομάκια, σπίτια με σαχνισιά και πυργόσχημους όγκους .Έτσι στον Οργανικό Νόμο του 1868 που ρύθμιζε την ζωή ολόκληρου του νησιού για μια δεκαετία περίπου επισημοποιείται το νέο της οριστικό όνομα Ηράκλειο.
ΠΗΓΕΣ :
Χάνδακας, η πόλη και τα τείχη, Χρυσούλα Τζομπανάκη, ΕΚΙΜ 1996
Αρχεία Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ηρακλείου
Το Ηράκλειο εκτός των Τειχών, Χρυσούλα Τζομπανάκη
Το Ηράκλειο και η Νομαρχία του, 2005
Cretalive.gr
