Του Κωστή Μαυρικάκη
Είναι γνωστό ότι η διεθνοποίηση της διάστασης του Κρητικού Ζητήματος κατά τη μετάβασή του από τον οθωμανικό κόσμο στην εθνική αποκατάσταση και δικαίωση, συνοδεύτηκε από την κυρίαρχη και καθοριστική δράση των μεγάλων δυνάμεων στο νησί. Δεσπόζουσα παρουσία σε αυτή είχαν οι Γάλλοι. Είναι γνωστά ακόμη τα προσωπικά ημερολόγια του γάλλου στρατιωτικού αξιωματούχου, συνταγματάρχη Émile-Honoré Destelle τα οποία διέσωσαν οι απόγονοί του κ. Jean-Pierre και Françoise Destelle και τα οποία φωτίζουν με εξέχουσες λεπτομέρειες μια ταραγμένη περίοδο της νεώτερης ιστορίας της Κρήτης.
Ο πρόγονός τους, φτάνοντας ως ταγματάρχης στις 24 Μαρτίου 1897 στην Κρήτη, μετά από μια μακρά καριέρα στις γαλλικές αποικίες (υπηρέτησε στη Νέα Καληδονία, στα Conchinchine & Tonkin (σημερινό Βιετνάμ), και τη Μαδαγασκάρη), αρχικά εγκαταστάθηκε στη Σητεία, όπου και υπηρέτησε ως αρχηγός του γαλλικού τομέα της Κρήτης. Στις αρχές του 1898 μεταφέρθηκε στην Ιεράπετρα και τον Ιούνιο του 1899 διορίστηκε στα Χανιά ως προσωρινός αντικαταστάτης του Γάλλου διοικητή. Έφυγε από το νησί στα τέλη του Ιουλίου του 1899 για λόγους υγείας, αφού είχε προσβληθεί με ελονοσία ενώ βρισκόταν στη Σητεία. Στις 22 Ιουνίου 1901 ανακλήθηκε στα Χανιά ως Ανώτατος Διοικητής των Μεγάλων Δυνάμεων και υπηρέτησε σε αυτή τη θέση για τρία χρόνια, ως τον Ιούνιο του 1904, οπότε και του ζητήθηκε να παρατείνει τη θητεία του, αλλά αρνήθηκε επικαλούμενος λόγους υγείας. Επέστρεψε στη Γαλλία στις 22 Ιουνίου 1904 και το Δεκέμβριο του ίδιου έτους, έκανε αίτηση συνταξιοδότησης. Κατά τη διάρκεια των δύο ετών που έζησε στο Λασίθι, ο συνταγματάρχης Destelle κατέγραφε σχολαστικά τις εμπειρίες του σε προσωπικό ημερολόγιο, ανεξάρτητα από τις στρατιωτικές αναφορές. Τα ημερολόγιά του καλύπτουν σχεδόν εξαντλητικά την περίοδο από την 16η Μαρτίου 1897 έως και την 31η Δεκεμβρίου 1898. Τα προσωπικά ημερολόγια είναι έμπλεα περιγραφής της Κρήτης, και ειδικότερα του Λασιθίου, από γεωγραφικής, κοινωνικής και ανθρώπινης σκοπιάς. Ο «κοσμοπολίτης» στρατιωτικός Ε. Η. Destelle αποτελεί έναν εξαιρετικό παρατηρητή: Είναι ανεκτίμητες οι ζωντανές περιγραφές του για τα τοπία, τα χωριά, τα κρητικά και τουρκικά έθιμα, και τις συναντήσεις του στα χωριά. Φιλέλληνας και αντίθετος με το τούρκικο στοιχείο, θεωρεί, όπως και ο ανώτερος του, ναύαρχος Pottier, ότι μόνο η αναχώρηση των Τούρκων
από το νησί θα οδηγήσει σε μία μόνιμη λύση. Φυσικά, αυτό δεν τον εμποδίζει να βλέπει τα πράγματα καθαρά όσον αφορά τους Κρητικούς και να τους επικρίνει ανάλογα. Ο συνταγματάρχης είναι πρώτα απ’ όλα όμως και στρατιωτικός. Καταγράφει τις κινήσεις των ανδρών του, τη συχνότητα κατάπλου και απόπλου πλοίων, τις επισκέψεις ανώτερων αξιωματικών των συμμαχικών δυνάμεων, τις κινήσεις και ενέργειες των Κρητικών αγωνιστών καθώς και τις αντιδράσεις των Τούρκων. Όντας σε συνεχή επαφή με τους αντάρτες, περιγράφει λεπτομερώς τους αρχηγούς τους. Δίνει λεπτομέρειες για τις κινήσεις των στρατιωτών του στο Λασίθι, την υποδοχή που του γίνεται στα χωριά και τις ανησυχίες των ντόπιων προεστών. Κατά τη διάρκεια της διετούς παραμονής του στο νομό, δε σταματά να διασχίζει την περιοχή, είτε έφιππος, είτε χρησιμοποιώντας θαλάσσιες μεταφορές για να επισκεφτεί τον Άγιο Νικόλαο, τη Νεάπολη και τη Σπιναλόγκα. Εξαιρετικός ιππέας, ήταν συχνός επισκέπτης σε απομονωμένα σημεία, με αποτέλεσμα να γνωρίσει μεγάλο αριθμό ορεινών χωριών και να περιγράφει τις καθημερινές δραστηριότητες, τη βιοτεχνία, τον πολιτισμό. Παράλληλα μαθαίνει την ελληνική γλώσσα, γεγονός που του επιτρέπει να εμβαθύνει ακόμα περισσότερο την κατανόησή του όσον αφορά το νησί.
Γράφει ο Émile-Honoré Destelle στο προσωπικό του ημερολόγιο για τα συνταρακτικά γεγονότα στην Ιεράπετρα, ένα μήνα πριν φτάσει ο πρίγκιπας Γεώργιος ως Ύπατος Αρμοστής στα Χανιά. Είχαν προηγηθεί τα γεγονότα της Σητείας με τις πολιορκίες και τις σφαγές των Οθωμανών από τους επαναστάτες σε όλα σχεδόν τα χωριά της και ο βομβαρδισμός των επαναστατών της Ιεράπετρας από το ιταλικό πλοίο.
«13 Νοεμβρίου 1898, Κυριακή: Το πρωινό αυτό, στην πόλη κυριαρχεί πολλή ζωντάνια με τη φόρτωση των αποσκευών των στρατευμάτων. Αυτά που κουβαλούν στην παραλία είναι αμέτρητα. Η απογραφή του εξοπλισμού ολοκληρώθηκε. Ο Κολ Αγασί (τούρκος διοικητής) λαμβάνει ένα αντίγραφο της απογραφής και εγώ άλλο ένα. Ο Κολ Αγασί και ο γιατρός των στρατευμάτων έρχονται να μας αποχαιρετήσουν. Δίνω στον διοικητή, καθώς επίσης και στον αρχηγό της χωροφυλακής μια επιστολή για τις καλές τους υπηρεσίες.
Στις 2:00 μ.μ. όλα είναι έτοιμα. Στέλνω ένα απόσπασμα του 4ου λόχου στο σημείο φόρτωσης στην παραλία για να αποδώσει τιμές. Παρευρίσκομαι και εγώ ο ίδιος στη φόρτωση. Λίγος κόσμος στην παραλία, μόνο κάποιοι περίεργοι. Οι Τούρκοι αξιωματικοί είναι παρόντες, τους περικυκλώνουν. Οι ηλικιωμένοι, κυρίως, δείχνουν στεναχωρημένοι για την αναχώρηση τους και τους φιλούν τα χέρια.
Το γαλλικό απόσπασμα έχει τοποθετηθεί στη δυτική πλευρά, κοντά στο τελωνείο. Όλοι οι νέοι μας αξιωματικοί φωτογράφοι είναι με τις μηχανές τους ανά χείρας.
Με το που φθάνουν τα τουρκικά στρατεύματα, παρελαύνουν μπροστά από τα δικά μας που παρουσιάζουν τα όπλα, ενώ οι σάλπιγγες παίζουν το «La casquette». (1)
Τα τουρκικά στρατεύματα παρατάσσονται κατά μέτωπο και παρουσιάζουν τα όπλα στoυς δικούς μας. Το θέαμα αυτών των δύο στρατευμάτων, να αποδίδουν τιμές μεταξύ τους, τη στιγμή που το ένα διώχνει το άλλο, είναι αρκετά πρωτότυπο.
Η επιβίβαση αρχίζει αµέσως σε καΐκια που έχουµε νοικιάσει. Η θάλασσα είναι αρκετά ταραγμένη από τον βόρειο άνεµο, που είναι πολύ κρύος, και το κύµα σκάει πάνω στα πλεούμενα βρέχοντας όλον τον κόσµο.
Με το που επιβιβάζονται τα στρατεύματα, έρχεται η σειρά των αξιωματικών και των συζύγων τους, που ανεβαίνουν στη λέµβο. Ο γιατρός έχει µαζί του τη σύζυγό του και την κόρη του. Η µικρή είναι ελάχιστα καλυμμένη και πολύ όµορφη. Εξάλλου, δεν είναι Τούρκοι αλλά χριστιανοί μεγαλωμένοι σαν Τούρκοι.
Ο αρχηγός της χωροφυλακής είναι διασκεδαστικός. Κρατά στα χέρια τη γάτα του, που δεν την αφήνει ούτε κατά την επιβίβαση. Δεν χρειάζεται να αναφέρουµε πως όλες οι φωτογραφικές μηχανές είναι στραµµένες πάνω του.
Κατά τη διαδρομή από την παραλία στο Condor, βρεχόµαστε εντελώς από την αλισάχνη. Η γάτα ενοχλείται κάθε φορά που βρέχεται και δείχνει έτοιµη να θυµώσει. Ο αρχηγός της χωροφυλακής κάνει μεγάλες προσπάθειες να την κρατήσει στα χέρια του.
Το θέαµα πάνω στο πλοίο είναι από τα πιο γραφικά. Οι αποσκευές έχουν κλείσει εντελώς το κατάστρωμα. Η επιβίβαση δεν είναι εύκολη, παρ' όλα αυτά ολοκληρώνεται.
Το κατάστρωμα του πλοίου έχει κυριευθεί ολοκληρωτικά από τους στρατιώτες και τις τουρκικές οικογένειες. Τους οδηγούν στο επίστεγο. Ο πλοίαρχος του Condor βγάζει αναμνηστικές φωτογραφίες µαζί µε τους Τούρκους αξιωματικούς. Εύχομαι σε όλους καλό ταξίδι και επιστρέφω στη στεριά, ενώ το πλοίο σαλπάρει.
Μεταβαίνουμε στο φρούριο, όπου κυµατίζει η τελευταία τουρκική σηµαία, την οποία υποστέλλουμε µόλις το Condor απομακρύνεται. Την υποστολή εκτελεί ο κύριος Latapie. H φρουρά αποδίδει τιµές µε τη σάλπιγγα που τους έστειλα. Παίρνω τη σηµαία στο σπίτι µου. Ο κύριος Zeil βγάζει µερικές φωτογραφίες.
Ο επίσκοπος (εννοεί τον Αμβρόσιο Σφακιανάκη) και οι προεστοί έρχονται να µε ευχαριστήσουν εκ µέρους του χριστιανικού πληθυσμού. Με καλούν, επίσης σε µια µεγάλη τελετή που θα γίνει την προσεχή Τρίτη
στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Ο ναύαρχος Pottier αναγγέλλει την επίσκεψή του από τις 18 έως τις 22 Νοεμβρίου.
Προετοιμάζω την αποστολή των φυλακίων προς την ενδοχώρα. Ο επίσκοπος στέλνει γραπτή πρόσκληση για την αυριανή εορτή. Οι πύλες στολίζονται µε κλαδιά µυρτιάς.
Το βράδυ συναντώ τον επίσκοπο. Με διαβεβαιώνει ότι οι χριστιανοί θα παραδώσουν όλα τους τα όπλα εάν η Επιτροπή το αποφασίσει. Τηλεγραφώ στο ναύαρχο για να ενεργήσει προς αυτή την κατεύθυνση. Του ζητώ, επιπλέον, να µου στείλει ένα πλοίο για τη μετακίνηση των φυλακίων. Απόψε στην πόλη έχουµε φωταψίες.
Την Τρίτη 15 του μηνός, πηγαίνουµε στην εκκλησία στις 9:00 π.µ., συνοδευόµενοι από όλους τους προεστούς. Υπάρχει πολύς κόσµος. Ο επίσκοπος εκφωνεί λόγο, έπειτα έρχεται η σειρά του δασκάλου, του οποίου η οµιλία είναι πολύ καλή και συγκινεί όλους τους παρευρισκοµένους. Πολλοί κλαίνε.
Φωνάζουν «Ζήτω η Γαλλία!», «Ζήτω ο ναύαρχος Pottier!», «Ζήτω ο συνταγματάρχης Destelle!», «Ζήτω οι αξιωματικοί!», κτλ. Πραγματικό ντελίριο. Με συνοδεύουν εν πομπή στο σπίτι μου. Ο επίσκοπος με τον
κλήρο του προχωρούν επικεφαλής. Περνώντας κάτω από την αψίδα του θριάμβου, που είναι στολισμένη με το πορτρέτο του ναυάρχου Pottier, ακούγονται εκκωφαντικά «Ζήτω ο ναύαρχος, Ζήτω η Γαλλία!». Προσφέρω ένα ποτήρι σαμπάνια στον επίσκοπο και τους προεστούς. 'Όλη η πόλη γιορτάζει».
(1) Στρατιωτικό εμβατήριο του 1846 του Γαλλικού στρατού στη Β. Αφρική.
Μπορείτε να το ακούσετε εδώ:
Πηγές: Ιστοσελίδα Jean-Pierre Destelle (Αρχεία Emile Honoré Destelle)
& Σημειώσεις Maurice Born
