Του Κωστή Ε. Μαυρικάκη
Μπορεί ο φτεροπόδαρος Ερμής να ήταν ο κούριερ των θεών του Ολύμπου, αλλά μόνο στη φαντασία των προγόνων μας. Στους μύθους, τα έπη και τις ραψωδίες. Όταν οι αρχαίοι ξέφευγαν από τα παραμύθια τους και θέλανε να λύσουν πρακτικά ζητήματα επικοινωνίας, μετά τους αγγελιοφόρους, ανακαλύψανε τις φρυκτωρίες: Το δίκτυο με τις φωτιές στις βουνοκορφές για να μεταφέρουν σε «πραγματικό» χρόνο τα κωδικοποιημένα σπουδαία νέα. Έτσι άλλωστε φτάσανε και τα μαντάτα της άλωσης της Τροίας στο ανάκτορο των Μυκηνών, γράφει στα εξάμετρά του ο Όμηρος. Αργότερα, δεν πάνε πάρα πολλά χρόνια, και μετά τα ταχυδρομικά περιστέρια, όταν οι άνθρωποι θέλανε να επικοινωνήσουν για παράδειγμα μεταξύ τους σε πολύ κοντινά χωριά, βγαίνανε στα πιο υπερυψωμένα δώματα του χωριού και κάνοντας «χωνί» τα χέρια τους, μετέφεραν ξελαρυγγιζόμενοι το …αποκρυπτογραφημένο στα κοινά ώτα μήνυμά τους, προς το συγγενή του διπλανού χωριού! Αυτά στην Κρήτη συνέβαιναν ακόμη πολύ μετά τα μέσα του 20ου αι., μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο.
Λιγότερο από έναν αιώνα πιο μπροστά, όταν στην Κρήτη βροντούσαν ακόμη τ’ άρματα και έβραζαν οι επαναστάσεις ενάντια στον Τούρκο κατακτητή, ο Αλεξάντερ Γκράχαμ Μπελ έπαιρνε από το Γραφείο Ευρεσιτεχνίας των ΗΠΑ το σχετικό δίπλωμα που κατοχύρωνε «τη συσκευή που μετέδιδε τον ήχο και τη φωνή τηλεγραφικώς». Μόλις είχε γεννηθεί μια νέα επανάσταση της ανθρωπότητας. Είχε δημιουργηθεί το πρώτο χειροκίνητο τηλεφωνικό κέντρο, γνωστό και ως μεταλλάκτης, που λειτουργούσε μέσω της τηλεφωνήτριας, με ένα ιδιαίτερο τελετουργικό: Ο καλών έστρεφε μία μικρή μανιβέλα που υπήρχε στη συσκευή και τότε η τηλεφωνήτρια έβαζε ένα συγκεκριμένο βύσμα στη γραμμή και δεχόταν την κλήση. Στη συνέχεια έβαζε ένα άλλο βύσμα στην άλλη γραμμή και τον συνέδεε με τον καλούντα. Το βύσμα έπαιζε τον σημαντικότερο ρόλο, ως «μέσο» για την επίτευξη της τηλεφωνικής επικοινωνίας. Γι’ αυτό και στο στρατό αργότερα, έως και σήμερα άλλωστε, η λέξη «βύσμα» έδιδε κύρος σε κάποιον που είχε τα περισσότερα προνόμια και τις διασυνδέσεις από τους άλλους. Τα χειροκίνητα τηλεφωνικά κέντρα εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα πολύ λίγο πριν την εκπνοή του 19ου αι.
Όλα αυτά βέβαια φαντάζουν τόσο μακρινά και απόμακρα, που νομίζει κανείς ότι μας χωρίζουν αιώνες ολόκληροι από αυτά. Διαβάζοντας από την επικαιρότητα ότι η χώρα μας γίνεται από τις πρώτες στην Ευρώπη που υιοθετούν τα δίκτυα της 5ηςγενιάς 5G, συνειδητοποιεί την ασύλληπτη ταχύτητα της προόδου στις τηλεπικοινωνίες που έχει επιτευχθεί στο διάστημα του τελευταίου μισού αιώνα.
Στο ιστορικό και συλλεκτικό για τους κατόχους του πλέον, δίτομο τεχνικό σύγγραμμα με τίτλο «Μελέτη Τουριστικής Αναπτύξεως Κρήτης» που είχε εκπονηθεί το 1964 μετά από ανάθεση του υπουργείου Συντονισμού στο γραφείο της «Frank E. Basil Inc. Σύμβουλοι Μηχανικοί», και που είχε σκοπό «τη διερεύνηση δυνατοτήτων της μεγαλονήσου δια προσέλκυσιν τουριστών και την παρουσίασιν ενός προγράμματος ληπτέων μέτρων η εφαρμογήν των οποίων θα είχε ως αποτέλεσμα να καταστήσει την Κρήτην σημαντικόν τουριστικόν Κέντρον της Μεσογείου», γίνεται μνεία με διαγράμματα, χάρτες και κείμενα της επικρατούσας κατάστασης σε διάφορους τομείς του νησιού. Στην ουσία η μελέτη αυτή, παρόλο τον ειδικό τίτλο της, αποτέλεσε την πρωτόλεια μορφή, πρωτοποριακή για την εποχή, ενός σημερινού περιφερειακού πλαισίου χωροταξικού σχεδιασμού και αειφόρου ανάπτυξης. Άλλωστε, για την Ιστορία θα πρέπει να πούμε, ότι η μετέπειτα τουριστική ανάπτυξη στην ανατολική Κρήτη το τέλος της δεκαετίας του ’60, βασίστηκε σε αυτή τη μελέτη. Γράφει λοιπόν η μελέτη σε μια νοσταλγική soft λαϊκή καθαρεύουσα της εποχής, όσον αφορά στις υπάρχουσες υποδομές στις τηλεπικοινωνίες της Κρήτης:
«Το τηλεπικοινωνιακόν δίκτυον της Κρήτης είναι ανεπτυγμένον. Ουσιαστικώς το μεγαλύτερον ποσοστόν των οικισμών της νήσου (1014 επί συνόλου 1440) διαθέτουν τηλέφωνον, είναι δε δυνατή και η επικοινωνία των μετά της υπολοίπου Ελλάδος και του εξωτερικού. Επί του παρόντος υπάρχουν 21 τηλεπικοινωνιακά κέντρα επανδρωμένα με προσωπικών του ΟΤΕ, 38 ταχυδρομικά γραφεία, 6 πρακτορεία ΟΤΕ και πλέον των 1000 κοινοτικών τηλεφωνείων, τα οποία λειτουργούν ώρισμένας μόνον ώρας. Μέχρι του τέλους του 1965 προβλέπεται η υπό του Οργανισμού Τηλεπικοινωνιών Ελλάδος εγκατάστασις τηλεφώνου εις όλους τους απομένοντας οικισμούς με πληθυσμών άνω των 100 κατοίκων (40 περίπου), ως και η αυτοματοποίησις των τηλεφωνικών κέντρων των πλησίον των μεγαλυτέρων πόλεων ευρισκομένων αγροτικών συνοικισμών, υπολογιζομένων εις 176».
Όσον δε αφορά την αστική τηλεφωνία, «το Ηράκλειον, τα Χανιά, το Ρέθυμνον και η Σούδα διαθέτουν αυτόματα τηλεφωνικά κέντρα με δυναμικότητα αντιστοίχως 1900, 1300, 700 και 100 συνδέσεων. Εις τα υπόλοιπα κέντρα, είναι συνδεδεμένοι 600 περίπου συνδρομηταί με χειροκινήτους μεταλλάκτας, οι δε συνδρομηται διαθέτουν χειροκινήτους συσκευάς. Το πρόγραμμα επεκτάσεως του αστικού δικτύου του ΟΤΕ προβλέπει, μέχρι τέλους του 1965, την αύξησιν της δυναμικότητος των κέντρων Ηρακλείου, Χανίων, Ρεθύμνου και Σούδας εις 4500, 2600, 1000 και 200 συνδέσεις αντιστοίχως, την έναρξιν λειτουργίας αυτομάτων κέντρων εις Άγιον Νικόλαον (300 παροχών), Ιεράπετρας (300) και Σητείαν (400 ) και την εγκατάστασιν αυτομάτου κέντρου εις Αρχάνας (50) συνδρομητών αυτομάτου συνδέσεως μετά του κέντρου Ηρακλείου».
Για δε την υπεραστική τηλεπικοινωνία, πρωτοποριακή αναφέρεται η «ελάχιστη περίοδος αναμονής». Λέει αναλυτικά:
«Το υπεραστικών τηλεφωνικόν δίκτυον της νήσου αποτελείται εξ ολοκλήρου από εναερίους γραμμάς δι' ων συνδέονται όλα τα Κέντρα, τα Ταχυδρομικά Γραφεία, τα Πρακτορεία και τα Κοινοτικά Τηλεφωνεία. Ως και από φερέσυχνα κυκλώματα συνδέοντα το Ηράκλειον μετά των Χανίων (12 κυκλώματα), Ρέθυμνον (3), Άγιος Νικόλαος (3), Ιεράπετρα (3) και Σητεία (1). Το υπεραστικόν δίκτυον της νήσου συζεύγνυται με το Εθνικόν δίκτυον της χώρας δι' ερτζιανών ζεύξεων Αθηνών - Ηρακλείου (24 κυκλωμάτων) και Αθηνών-Χανίων (9 κυκλωμάτων), προβλέπεται δε η αύξησις αυτών εις 48 μέχρι τέλους του 1965. Η υπεραστική τηλεφωνική κίνησις, τόσον η εντός της Κρήτης όσον και η μεταξύ Κρήτης και υπολοίπου Ελλάδος και εξωτερικού, διεξάγεται υπό καλάς συνθήκας, με ελαχίστην περίοδος αναμονής. Μεταξύ Αθηνών και Ηρακλείου λειτουργεί κέντρον ημιαυτόματον, διά του οποίου η τηλεφωνήτρια της μιας πόλεως επιλέγει απ' ευθείας τον καλούμενον αριθμόν της ετέρας, άνευ παρεμβολής δευτέρας τηλεφωνητρίας.
Μέχρι τέλους του 1965 προβλέπεται υπό του ΟΤΕ ή επέκτασης του δικτύου διά της κατασκευής 300 χιλιομέτρων εναερίων γραμμών, διά της αναρτήσεως 600 χιλιομέτρων κυκλωμάτων, διά της εγκαταστάσεως 20 επί πλέον τηλεφωνικών φερεσύχνων συστημάτων μεταξύ των διαφόρων κυριωτέρων αστικών κέντρων της νήσου, ως π.χ. μεταξύ Σητείας και Αγίου Νικολάου, Ιεραπέτρας και Ηρακλείου, Σπηλίου και Ρεθύμνου, Κοξαρέ και Ακουμίων, Αγίου Νικολάου και Ιεραπετρας, Χανίων και Ακουμίων, Αγίου Νικολάου και Ιεραπέτρας, Χανίων και Καστελλίου, Βάμου και Καντάνου, Ηρακλείου και Μοιρών και μεταξύ διαφόρων άλλων οικισμών.
Επίσης, προβλέπεται η εγκατάστασις νέων υπεραστικών τηλεφωνικών κέντρων εις Ρέθυμνον και Χανιά, και η εγκατάστασις εις Ηράκλειον και Χανιά υπεραυτομάτων κέντρων διά της απ' ευθείας υπεραστικής συνδέσεως με συνδρομητές 15 ετέρων πόλεων της Ελλάδος μεταξύ των οποίων αι Αθήναι, Θεσσαλονίκη, Πάτραι, Χαλκίς, Λάρισα, Βόλος, Λαμία, Λουτράκι, Κόρινθος κ.α.».
Όσον δε αφορά την τηλεγραφική επικοινωνία, η μελέτη είναι επίσης αρκούντως αποκαλυπτική:
«Η τηλεγραφική επικοινωνία μεταξύ των κέντρων της νήσου διεξάγεται διά τηλετύπου Μόρια και διά τηλεφώνου, η δε κίνησις προς τας λοιπάς χώρας συγκεντρoύται εις τα τηλεγραφεία Ηρακλείου, Χανίων και Ρεθύμνου και διαβιβάζεται διά τηλετύπων αφ' ενός και δια του υποβρυχίου καλωδίου Κρήτης -Αθηνών αφ' ετέρου, κυρίως κατά την διάρκειαν της νυκτός.
Εις το Ηράκλειον λειτουργεί επί του παρόντος χειροκίνητος, τηλετυπικός μεταλλάκτης δυναμικότητος 30 γραμμών, συνδεδεμένος με ιδιώτας συνδρομητάς, προβλέπεται δε υπό του ΟΤΕ μέχρι τέλους του 1965, η εγκατάστασις αυτομάτου τηλετυπικού κέντρου 100 συνδρομητών, με δυνατότητα αμέσου συνδέσεως με το Εθνικόν και Διεθνές τηλετυπικόν δίκτυον. Ωσαύτως προβλέπεται η εγκατάστασις χειροκινήτων τηλετυπικών κέντρων λειτουργούντων διά της παρεμβάσεως υπαλλήλων εις Χανιά και εις Άγιον Νικόλαον. Μέχρι δε του 1969 προβλέπεται υπό του ΟΤΕ ή εγκατάστασις αυτομάτου τηλετυπικού κέντρου εις Χανιά και χειροκινήτου εις Ρέθυμνον, Ιεράπετραν και Σητείαν».
Όλα αυτά, που συνέβαιναν πριν από μισόν αιώνα, πραγματικά ανήκουν πια στο μουσείο της Ιστορίας. Οι τεράστιες αλλαγές που έχουν δρομολογηθεί στις τηλεπικοινωνίες στη νέα ψηφιακή εποχή που ζούμε εκμηδενίζουν με τέτοια ταχύτητα και πιστότητα τις τέσσερεις διαστάσεις του χωροχρόνου, που κάνουν τον άνθρωπο στην ψευδαίσθηση της εικονικής πραγματικότητας, να είναι πλέον παντού ως χρονοβολίδα και χωροβολίδα. Κρατάμε μόνο τις ευεργετικές συνέπειες της τρομακτικής εξέλιξης. Σε κάνουν όμως και να τρομάζεις και να θυμάσαι το συγγραφέα, δεν θυμάμαι ποιον, που έλεγε ότι «κάθε βελτίωση στην επικοινωνία κάνει την πλήξη και πιο τρομακτική». Το μέλλον θα δείξει…
