Όταν σκέφτεστε κάποιον με αυτισμό, τι σας έρχεται στο μυαλό; Μπορεί να σκεφτείτε κάποιον με ξεχωριστά ταλέντα ή μοναδικές δεξιότητες - όπως καλλιτεχνική φύση ή εντυπωσιακή μνήμη. Θα μπορούσε επίσης να είναι κάποιος με αυξημένες μαθηματικές ή τεχνικές ικανότητες ή και αυξημένη παρατηρητικότητα.
Αυτό συμβαίνει επειδή, παρ’ όλες τις ιστορίες περί «επιδημίας του αυτισμού», οι περισσότεροι από εμάς αναγνωρίζουν ότι τα άτομα που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού προσφέρουν ένα σύνολο πολύτιμων δεξιοτήτων και ταλέντων - τόσο τεχνικών όσο και κοινωνικών - στον εργασιακό χώρο αλλά και πέραν αυτού.
Οι έρευνες έχουν δείξει επίσης ότι ένας σημαντικός αριθμός ατόμων που δεν έχουν διαγνωστεί με αυτισμό εκδηλώνουν χαρακτηριστικά του φάσματος. Έτσι, παρόλο που πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους δεν έχουν διαγνωστεί επίσημα, μπορεί να έβλεπαν ότι ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού αν έκαναν τις σχετικές εξετάσεις. Αυτοί οι άνθρωποι συνήθως δεν γνωρίζουν ότι έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά, δεν παραπονιούνται για κάποια δυσφορία και τείνουν να αισθάνονται συχνά ότι πολλά από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους είναι γι’ αυτούς πλεονέκτημα.
Η προέλευση του αυτισμού
Λέμε συχνά ότι είμαστε όλοι «λίγο αυτιστικοί» – και όλοι συναντιόμαστε κάπου σε ένα ευρύ φάσμα χαρακτηριστικών, ακόμη κι αν αυτά δεν έχουν επισήμως διαγνωστεί.
Από τη γενετική έρευνα, γνωρίζουμε επίσης, πως ο αυτισμός και τα χαρακτηριστικά που τον συνοδεύουν υπήρξαν για μεγάλο χρονικό διάστημα μέρος της ανθρώπινης εξέλιξης. Διαφορετικά, θα είχαν εκλείψει.
Η έρευνα έχει δείξει ότι ορισμένα βασικά γονίδια του αυτισμού αποτελούν μέρος μιας κοινής κληρονομιάς που έλαβαν οι άνθρωποι από τους πιθήκους, και προηγείται του «διαχωρισμού» που μας οδήγησε σε μια «ανθρώπινη» πορεία. Αυτό συνέβη όταν οι αρχαίοι πίθηκοι-πρόγονοί μας χωρίστηκαν από τους άλλους πιθήκους, που υπάρχουν μέχρι και σήμερα. Ο χωρισμός αυτός προέκυψε λόγω της φυσικής επιλογής. Οι πίθηκοι που είχαν αυτά τα γονίδια ανέπτυξαν βελτιωμένες ικανότητες συγκριτικά με τους υπόλοιπους, κι έτσι δημιούργησαν τη δική τους κοινότητα, χωρίς τους άλλους. Κάποια άλλα γονίδια αυτισμού θεωρούνται πιο πρόσφατα, σύμφωνα με εξελικτικούς όρους - αν και εξακολουθούν να είναι άνω των 100.000 ετών.
Επιπλέον, γνωρίζουμε πια πως ο αυτισμός είναι σε υψηλό βαθμό κληρονομικός. Αν και το ένα τρίτο των περιπτώσεων αυτισμού μπορεί να αποδοθεί στην τυχαία εμφάνιση «γενετικών λαθών» ή αυθόρμητων μεταλλάξεων, σε γενικές γραμμές, υψηλά ποσοστά αυτισμού εντοπίζονται μέσα σε ορισμένες οικογένειες και για πολλές από αυτές τις οικογένειες αυτή η δόση αυτισμού μπορεί να προσφέρει κάποια πλεονεκτήματα.
Όλα αυτά δείχνουν ότι το φάσμα του αυτισμού υπάρχει στη ζωή μας για κάποιον λόγο. Και απ’ ό, τι φαίνεται, κατά την εξέλιξη του ανθρώπου, οι πρόγονοι με αυτισμό έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις κοινωνικές τους ομάδες λόγω των μοναδικών δεξιοτήτων και των ταλέντων τους.
Αρχαία γονίδια
Πηγαίνοντας χιλιάδες χρόνια πίσω, οι άνθρωποι που εμφάνιζαν αυτιστικά χαρακτηριστικά όχι μόνο ήταν αποδεκτοί από τις κοινωνίες τους, αλλά πιθανότατα ήταν και αξιοσέβαστοι.
Πολλά άτομα με αυτισμό παρουσιάζουν εξαιρετικές μνημονικές ικανότητες, αυξημένη αντίληψη στα πεδία της όρασης, της γεύσης και της οσμής και σε ορισμένα πλαίσια, μια αυξημένη κατανόηση των φυσικών συστημάτων, όπως, για παράδειγμα, της συμπεριφοράς των ζώων. Η ενσωμάτωση ορισμένων από αυτές τις δεξιότητες σε μια ομάδα θα έπαιζε ζωτικό ρόλο στην εξέλιξη και την εξειδίκευση ορισμένων ατόμων. Είναι πολύ πιθανό αυτά τα άτομα να έπαιξαν τότε καθοριστικό ρόλο για την επιβίωση μιας ομάδας, καθώς, ενώ σε εμάς κάτι τέτοιο μοιάζει οικείο και συνηθισμένο, εκείνα τα χρόνια ήταν πολύτιμο.
Μία ανθρωπολογική μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε κτηνοτρόφους ζώων έδειξε το εξής:
Ένας εντυπωσιακός γέρος βοσκός είχε λεπτομερή γνώση της καταγωγής, του ιατρικού ιστορικού και των διαθέσεων κάθε ζώου από τα 2.600 της αγέλης.
Ήταν πιο άνετος με τη συντροφιά των ζώων του παρά με των ανθρώπων, και πάντα έστηνε τη σκηνή του με κάποιο τρόπο διαφορετικό από όλων των άλλων και μαγείρευε για τον εαυτό του.
Μόνο να φανταστούμε μπορούμε πόσο θα μπορούσαν να συμβάλλουν άνθρωποι με παρόμοιες ικανότητες στην εξέλιξη και στην οργάνωση κοινωνιών, αλλά και στην ανάπτυξη της κτηνοτροφίας ή του εμπορίου.
Χαρακτηριστικά του αυτισμού στην τέχνη
Περαιτέρω στοιχεία για την ύπαρξη του αυτισμού στην αρχαιότητα μπορούν να βρεθούν στα κοινά γνωρίσματα που εντοπίζονται στην τέχνη των σπηλαίων και σε ταλαντούχους καλλιτέχνες με αυτισμό - όπως οι πίνακες που βρέθηκαν στο Σπήλαιο Chauvet, στη νότια Γαλλία, όπου βρίσκονται μερικές από τις καλύτερα διατηρημένες τοιχογραφίες σπηλαίου στον κόσμο.
Ζωφόρος λιονταριών από το σπήλαιο Chauvet, που δημιουργήθηκε πριν από περίπου 30.000 χρόνια.
Οι ζωγραφιές παρουσιάζουν εντυπωσιακό ρεαλισμό, αξιοσημείωτες μνημονικές δεξιότητες, μεγάλη προσοχή στη λεπτομέρεια, καθώς και εστίαση σε συγκεκριμένα σημεία και όχι στη συνολική εικόνα, στοιχεία που παρατηρούνται και σε πολύ πιο σύγχρονες μορφές τέχνης.
Αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μπορούν να αναγνωριστούν και σε ταλαντούχους καλλιτέχνες που δεν έχουν αυτισμό, αλλά είναι πολύ πιο συνηθισμένα σε ταλαντούχους καλλιτέχνες που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού.
Ξαναγράφοντας την ιστορία
Δυστυχώς, παρά τα στοιχεία, η αρχαιολογία και οι θεωρίες σχετικά με την ανθρώπινη προέλευση παρουσιάζουν αργή πρόοδο. Η ποικιλομορφία δεν υπήρξε ποτέ μέρος των ανακατασκευών της ανθρώπινης προέλευσης. Χρειάστηκε πολύς χρόνος για τους ερευνητές, ώστε να προχωρήσουν πέρα από την εικόνα του ανθρώπου που εξελίσσεται από μια μορφή πιθήκου, κάτι που είναι απόλυτα συνυφασμένο με την εξέλιξη.
Μόνο σχετικά πρόσφατα έχει αναγνωριστεί ότι και οι γυναίκες διαδραματίζουν βασικό ρόλο στο εξελικτικό μας παρελθόν - πριν από αυτές τις εξελίξεις, οι μελέτες επικεντρώνονταν μόνο στον ρόλο των ανδρών . Δεν προκαλεί, λοιπόν, έκπληξη το γεγονός ότι ο ρόλος του αυτισμού θεωρείται αμφιλεγόμενος.
Και αυτός είναι αναμφίβολα ο λόγος για τον οποίο τα επιχειρήματα σχετικά με τη σημασία του αυτισμού και τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να επηρέασε μια τέτοια μορφή τέχνης χλευάστηκαν ή αγνοήθηκαν.
Όμως, δεδομένου όσων γνωρίζουμε, είναι σαφώς καιρός για επανεκτίμηση του τί έχει προσφέρει ο αυτισμός στην ανθρώπινη εξέλιξη. Ο Michael Fitzgerald, ο πρώτος καθηγητής ψυχιατρικής παιδιών και εφήβων στην Ιρλανδία που ειδικεύεται στη διαταραχή του φάσματος του αυτισμού, ισχυρίστηκε άφοβα σε μια συνέντευξη το 2006 ότι:
Όλη η ανθρώπινη εξέλιξη καθοδηγείται από ελαφρώς αυτιστικούς με Asperger και αυτιστικούς ανθρώπους. Αν δεν υπήρχαν αυτοί, η ανθρώπινη φυλή θα εξακολουθούσε να κάθεται σε σπηλιές, συνομιλώντας ο ένας με τον άλλον.
Είτε συμφωνούμε είτε όχι, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι χωρίς αυτή τη «δόση αυτισμού» στις ανθρώπινες κοινωνίες, μάλλον δεν θα είχαμε φτάσει εδώ που είμαστε σήμερα. Και για να μην πάμε πολύ μακριά, σκεφτείτε τις καινοτομίες που προσέφεραν άτομα που παρουσίαζαν χαρακτηριστικά του φάσματος στον τομέα της τεχνολογίας (Steve Jobs, Bill Gates), της επιστήμης (Tesla), της μουσικής (Mozart), της τέχνης (Michelangelo, Andy Warhol), της λογοτεχνίας (Hans Christian Andersen, James Joyce) αλλά και του κινηματογράφου (Stanley Kubrick, Tim Burton).
Φτάνοντας στο σήμερα, καλό είναι να αναφερθεί ότι τον Μάρτιο του 2021 δημοσιεύτηκε η πρώτη Μελέτη για τον Επιπολασμό των Διαταραχών του Φάσματος του Αυτισμού στην Ελλάδα. Πρόκειται για μία μελέτη που εξετάζει τη συχνότητα και τις διαφορές που παρατηρούνται στο φάσμα του αυτισμού και αποτελεί την πρώτη φορά που έχουμε τέτοιου είδους δεδομένα στη χώρα μας.
Η χρήση τέτοιων δεδομένων θα βοηθήσει στην πιο άμεση και γρήγορη ενημέρωση όσον αφορά στην ενσωμάτωση του αυτισμού στην κοινωνία και την καθημερινότητα. Άλλωστε, σύμφωνα με τη μελέτη, οι οικογένειες είναι πλέον πολύ πιο ενημερωμένες σε σχέση με πριν 2 ή 3 δεκαετίες, και οι ενημερωμένες οικογένειες καθιστούν μια ενημερωμένη κοινωνία. Οφείλουμε να γνωρίζουμε ότι ο αυτισμός αποτελεί μια συχνή διαταραχή που παρατηρείται τουλάχιστον στο 1% του πληθυσμού. Η ανταπόκρισή μας στις ανάγκες των ατόμων που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού και η συνεχόμενη ενημέρωση της κοινωνίας θα βοηθήσουν στην καταπολέμηση του στίγματος και στην κοινωνική ένταξη των ατόμων αυτών, που όπως φαίνεται, συντέλεσαν πριν χρόνια στη δημιουργία της ανθρώπινης κοινωνίας.
Μαρία Κουφού, Ψυχολόγος
Κλινική Ψυχικής Υγείας «´Αγιος Χαράλαμπος»
www.axclinic.gr
