Της Κατερίνας Μαλλιωτάκη
Τη φράση «αποδιοπομπαίος τράγος» θα τη συναντήσουμε πρώτη φορά στην Παλαιά Διαθήκη. Αναφέρεται στο έθιμο του εξιλαστήριου θύματος, το οποίο θυσίαζαν για να εξιλεωθούν από όλες τις αμαρτίες και τις κακοτυχίες της φυλής. Από τότε μέχρι σήμερα η κοινή πορεία αλλά και η κοινή μοίρα των αποδιοπομπαίων τράγων ή των μαύρων προβάτων έρχεται ν επιβεβαιώσει την ανάγκη που έχει κάθε κοινωνία .. για θυσία.
Το ρόλο του μαύρου προβάτου θα το συναντήσουμε στα μέλη μίας οικογένειας ή μιας ομάδας. Προκύπτει από ένα άτομο που επιλέγεται για να κουβαλήσει το κύριο βάρος της ψυχολογικής δυσφορίας που βιώνει η οικογένεια αυτή. Συνήθως είναι το ίδιο πρόσωπο που κατηγορείται κάθε φορά σαν ένα πρόσωπο που είναι άξιο περιφρόνησης και δυσφήμησης. Το άτομο αυτό φορτώνεται το ψυχολογικό βάρος που προκύπτει από τα θέματα που δεν μπορεί ν επιλύσει μια οικογένεια(ομάδα) και για αυτό τα μεταφέρει σε κάποιον που έχει μάθει να δέχεται το ρόλο αυτό.
Ο χαρακτήρας και οι ενέργειες του ανθρώπου αυτού έχουν καταγραφεί από πολύ παλιά σαν παραβατικές, ανάρμοστες και πολλές φορές δυσλειτουργικές. Έτσι με την συμπεριφορά του προκαλεί σ όλα τα μέλη της οικογένειας, δυσφορία, ντροπή και αρκετές φορές αγανάχτηση. Πολύ συχνά σ αυτό το προφίλ θα συναντήσουμε παιδιά που όλο δημιουργούν προβλήματα και «μπλέκουν», ενήλικες που έχουν βγάλει «κακό όνομα» αμφιλεγόμενες προσωπικότητες που προκαλούν με την στάση και τη συμπεριφορά τους.
Στην πραγματικότητα τ άτομα αυτά είναι επηρεασμένα από την οικογενειακή κατάσταση που βιώνουν μέσα στο σπίτι όμως προς τα έξω φαίνεται σαν να φέρουν το βάρος της ευθύνης, μόνο αυτά. Είναι πολύ συνηθισμένο να φορτώνουμε σε κάποιον την ευθύνη και να αποποιούμαστε τα λάθη μας, όταν δίπλα μας βρίσκονται τα «εύκολα θύματα». Σίγουρα θα έχετε παρατηρήσει πως συσπειρώνονται οι ομάδες όταν βρουν κάποιον να κατηγορήσουν και πως απονέμουν ευθύνες, στα τυχόν λάθη που έγιναν.
Ας πάρουμε το παράδειγμα ενός ποδοσφαιρικού παιχνιδιού που δυστυχώς το αποτέλεσμα δεν είναι ευνοϊκό για την ομάδα μας. Αμέσως ψάχνουμε ένα εξιλαστήριο θύμα για να φορτώσουμε το θυμό αλλά και την αδικία που μας έδωσε το αποτέλεσμα της ήττας μας. Το πιο κοντινό άτομο που μπορεί να παίξει το ρόλο αυτό είναι ο προπονητής ή ο διαιτητής της ομάδας. Πολύ εύκολα λοιπόν και αρκετά παρορμητικά τα μαύρα πρόβατα της δικής μας θλίψης είναι έτοιμα να θυσιαστούν στον βωμό της δικής μας ανιδιοτέλειας.
Η πορεία των ατόμων που έχουν δεχθεί αυτόν τον αδυσώπητο εκφοβισμό και το στίγμα του αποδιοπομπαίου τράγου είναι να μεγαλώνουν και από θύματα να γίνονται θύτες. Η απόρριψη που λαμβάνουν αλλά και η προκατάληψη στο πρόσωπο τους, οδηγεί σε μια ατομική ενοχή και σε διαρκή αίσθηση δολιότητας. Συνήθως αναγκάζονται να διαλέγουν στρατόπεδο ανάμεσα στους «καλούς» και στους «κακούς» μόνο που τα πιόνια που κινούν το παιχνίδι γέρνουν αναγκαστικά προς την μεριά του δεύτερου. Τα αισθήματα μειονεξίας που έχουν οι άνθρωποι που βρίσκονται στην θέση αυτή είναι αντιληπτά και για αυτό το λόγο θα συναντήσουμε πολλούς ανθρώπους με τη συμπεριφορά αυτή.
Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε ότι τα στερεότυπα, οι χαρακτηρισμοί και οι ταμπέλες δεσμεύουν τη συμπεριφορά μας και την κλειδώνουν επικίνδυνα ως προς τα μάτια των άλλων. Όταν χαρακτηρίζουμε κάποιον τεμπέλη, ανόητο, χαζό, μιλάμε για μια συγκεκριμένη στιγμή που έπραξε κάτι και όχι για την συνολική του συμπεριφορά. Σίγουρα και εμείς κατά καιρούς έχουμε πράξει ανάλογα αλλά εκείνη τη στιγμή δεν βρέθηκε κάποιος να κατηγοριοποιήσει την συμπεριφορά αυτή ή και να της δώσει μια αρνητική οντότητα που θα μας ακολουθεί σαν κληρονομιά σ όλη μας την ζωή.
Πριν κατοχυρώσουμε λοιπόν ένα χαρακτηρισμό καλό είναι ν αναρωτηθούμε εάν κρίνουμε ένα συγκεκριμένο περιστατικό ή κηλιδώνουμε την τιμή και την υπόληψη κάποιου. Είναι η μόνη ερώτηση που μπορεί να μας βοηθήσει να μην πέσουμε και εμείς σ άλλο ένα στίγμα και σε μια άλλη προκατάληψη. Μια πράξη κρίνεται στο εδώ και τώρα και δεν είναι απαραίτητο να διαιωνίζεται στο από εδώ και πέρα. Σκεφτείτε το!
