Μήτηρ Θεού

Αθηνά Σφακάκη

Της Αθηνάς Σφακάκη*

 

…………..Στην  χαρά, στην θλίψη  σε  κάθε συμφορά σε  κάθε  ευτυχία,  και σε  απρόοπτες  στιγμές  το  όνομα  της  Παναγίας  αυτομάτως  επιφωνείται…….

Πιστεύεται  ότι η  σημασία, οι εικόνες και οι  επωνυμίες  της Παναγίας παγιώθηκαν και διαδόθηκαν  ευρέως μετά την  καταδίκη  των  δοξασιών του Νεστορίου, από της  εποχής του οποίου εσώζετο εικόνα της  Παναγίας στην Έφεσο.  Ο Νεστόριος προωθήθηκε  στον θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως  από τον Θεοδόσιο τον Β΄. Κήρυττε ότι η Μαρία, η Μητέρα του Ιησού , ηταν ‘’Χριστοτόκος’’ και όχι ‘’Θεοτόκος’’. Διά της  θέσεως αυτής , εμμέσως απομείωνε  την θεϊκή υπόσταση  του Ιησού Χριστού, και ενίσχυε  την ανθρώπινη υπόσταση. Η θέση  αυτή τον έφερε σε αντίθεση- σύγκρουση με  τον Κύριλλο Αλεξανδρείας. Με σκοπό την διευθέτηση του ζητήματος, ο Θεοδόσιος  συνεκάλεσε  την 3η Οικουμενική Σύνοδο  στην Έφεσσο, το 431 μ.Χ. Στην Σύνοδο της  Εφέσου κύριος σκοπός  ήταν  να  διακηρυχθεί η Θεότης  του Υιού, με συνέπεια την τιμητική εξύψωση της Μητρός εις Θεοτόκο.

Μετα την Σύνοδο αυτή, στην οποία  επεκράτησαν οι Ορθόδοξοι, θριάμβευσε ο όρος ‘’Θεοτόκος’’. Στο  τέλος  της Συνόδου, εψάλη  πανηγυρικώς, και εν πομπή ο  ύμνος  του Κυρίλλου Αλεξανδρείας : ‘’ Θεοτόκε Παρθένε, χαίρε Κεχαριτωμένη ο Κύριος  μετα  σου,  ευλογημένη  σοι εν  γυναιξί  και ευλογημένος  ο καρπός της κοιλίας  σου. Ότι  Σωτήρα  έτεκες των  ψυχών  ημών’’.

Αργότερα ο ύμνος αυτός εισήχθη εις την τελετή της Αρτοκλασίας, και εις  άλλες  περιστάσεις.

Υπήρξαν εικόνες  της Παναγίας  και πρό της  Συνόδου στην Έφεσο.

Κατά  τον ιερό Ι. Δαμασκηνό , από τον Μ. Κωνσταντίνο εξεδόθη το κέλευσμα  :‘’Ενιδρύσθαι και  αναστηλούσθαι  τον  σεβάσμιον και σεπτόν χαρακτήρα  της  ενσάρκου πολιτείας  του Χριστού  της  τε αχράντου  Μητρός  αυτού  τα  χαρακτηριστικά  και ιδιώματα….’’.

Οι  πρωταρχικές παραστάσεις της Παναγίας ήταν χωρίς το Θείο Βρέφος, εκτός των  συνθέσεων της Γεννήσεως και της  Προσκυνήσεως των Μάγων. Η παράσταση της ‘’Θεοτόκου  μετα  του θείου  Βρέφους’’, έγινε  σύμβολο των Ορθοδόξων . Φυσική  συνέπεια  ήταν  η  εξεικόνιση  της Βρεφοκρατούσης, Θεολογικό σύμβολο της  Εκκλησίας. Εικόνες της Βρεφοκρατούσης μετα πολλού ζήλου ίσως και φανατισμού επολλαπλασιάζοντο και εκυκλοφορούσαν σε όλο τον Χριστιανικό κόσμο.

Δεν  είναι  βέβαιο πότε  και  από ποιόν εισήχθη  η έκφραση ‘’Μήτηρ Θεού’’, η οποία ηταν σε  χρήση το 400 μ.Χ.

Μετα  την Σύνοδο  στην Έφεσο, 431 μ.Χ,  αναφαίνεται και η παράδοση η  σχετική  με  τον Λουκά, ο  οποίος  ‘’φέρεται’’ να εζωγράφισε  τρεις εικόνες  της Θεοτόκου:Την του Μ. Σπηλαίου, την του Σουμελά, και την του Κύκκου. Εις  αυτές προστίθενται  και η Οδηγήτρια Κων/πόλεως, και η Ελεούσα της Βίλνας. Και άλλες  εικόνες, κατά παράδοση, αποδίδονται  στον Λουκά, και θεωρείται ότι  εζωγράφισε συνολικά 72  εικόνες.

Η Θεοτόκος  στην ζωγραφική  διακρίνεται στους ακόλουθους τύπους:

  1. Οδηγήτρια. Η Παναγία  σε  προτομή, βρεφοκρατούσα  δεξιώθεν ή  αριστερώθεν.
  2. Δεομένη. Χωρίς  το Θείο βρέφος, όρθια σε  στάση προσευχής.
  3. Ελεούσα  ή Γλυκοφιλούσα. Ως  Οδηγήτρια , αλλά  σε  μητρική στάση  ασπαζομένη το Θείο Βρέφος.
  4. Πλατυτέρα. Επί  θρόνου, ολόσωμος, ως  επί το  πλείστον βρεφοκρατούσα.
  5. Βλαχερνίτισσα. Σε  στάση  δεομένης ,και πρό του  στήθους,  σε  εγκόλπιο έχει τον Ιησού Χριστό.
  6. Γαλακτοτροφούσα. Ως  Οδηγήτρια, θηλάζει  τον Ιησού Χριστό.
  7. Ρόδο το Αμάραντο .Η Θεοτόκος,  ως Οδηγήτρια , επί ρόδου κρατεί  τον Ιησού Χριστό ως Αρχιερέα.
  8. Θεοτόκος  του Πάθους. Ως Οδηγήτρια, Βρεφοκρατούσα,  ο Χριστός-Βρέφος  στρέφει  την κεφαλή  προς  τα άνω, και προσβλέπει τα σύμβολα του μελλοντικού  πάθους του, τα οποία  βαστάζουν  δύο άγγελοι. Ο Ιησούς τρομάζει και από το  ένα πόδι  του ‘’πίπτει ’’ το σανδάλι.

 

Στην Θεοτόκο  έχουν αποδοθεί προσωνύμια  και  λόγω:

  1. Εικονογραφικών  παραστάσεων (Βρεφοκρατούσα, Πλατυτέρα, Γαλακτοτροφούσα, Αριστεροκρατούσα,Βλαχερνίτισσα, κ.α)
  2. Ιδιοτήτων (θαυματουργικών, επαγγελματικών…)( Παναγία της Βροχής, του Γάλακτος, Ελαιοβρύτις, Αγία Δύναμη κ.α)
  3. Τρόπων ευρέσεων ή δημιουργίας των  εικόνων (Αξιον Εστί, Αντιφωνήτρια, Μιτριδιώτισσα,κ.α)
  4. Συνδέσεων με  ορισμένους  τόπους  και θέσεις  γεωγραφικές (Μεγασπηλιώτισσα, Ναυπλιώτισσα,Παναγία Αγκαράθου κ.α)
  5. Λαογραφικών  στοιχείων(Οικονόμισσα, Πορταϊτισσα,Τραπεζ’ της Παναγίας, Ιαματική κ.α)
  6. Ονομάτων προσώπων τα  οποία  ενεπλάκησαν στις  ανοικοδομήσεις Ναών, ή ανευρέσεις  εικόνω (Κουκουζέλισσα , Αγία Λαύρα, Αγίας Μονής του Κολοκοτρώνη κ.α.)

 

 

Στο βιβλίο ‘’ΜΗΤΗΡ ΘΕΟΥ’’, αρχείο +Ιωαννη Παπαγεωργίου περιλαμβάνεται  καταγραφή  με επεξηγηματικά σχόλια ,1173 προσωνυμίων και 489 ναών και Μονών, αφιερωμένες  στην Θεοτόκο. Είναι  γνωστές οι  τοπικές  αντιλήψεις του λαού  ότι η Θεοτόκος όπως  λατρεύεται σε κάθε τόπο ,η δική των Θεοτόκος ,είναι διάφορος  και  σπουδαιοτέρα πάσης  άλλης...

 

 

*Η Αθηνά Σφακάκη είναι ξεναγός, συνταξιούχος τραπεζικός και συγγραφέας

Γίνε ο ρεπόρτερ του CRETALIVE

ΣΤΕΙΛΕ ΤΗΝ ΕΙΔΗΣΗ