Τα Βορίζια και ο μύθος του Σίσυφου

Γράφει ο Μάνος Ταμιωλάκης*

Στα Βορίζια του Ψηλορείτη το πρόσφατο αιματηρό επεισόδιο ανάμεσα στις δύο οικογένειες ήρθε δυστυχώς να θυμίσει ότι, πίσω από την τουριστική εικόνα μιας φιλήσυχης και φιλόξενης Κρήτης, επιβιώνουν υποκουλτούρες που ζουν με τους δικούς τους άγραφους νόμους. Δεν πρόκειται για τον κανόνα της τοπικής κοινωνίας, αλλά για θύλακες μιας διαφορετικής ηθικής, όπου η «τιμή», ο τρόπος προστασίας της ιδιοκτησίας και η εκδίκηση υπερισχύουν του νόμου και οι σιωπές λειτουργούν σαν ασπίδα συνενοχής. Η ανομία, βέβαια, στα ορεινά χωριά γύρω από τον Ψηλορείτη δεν είναι γενικευμένο φαινόμενο, ωστόσο φαίνεται ότι ενυπάρχει μέσα στον κοινωνικό ιστό της περιοχής ένα υποσύστημα που αναπαράγεται μέσα από τον φόβο, την οικογενειακή πίεση και μια στρεβλή αίσθηση ταυτότητας.

Ο Γάλλος Κοινωνιολόγος Émile Durkheim θα περιέγραφε αυτό το φαινόμενο ως περιφερειακή ανομία — μια κατάσταση όπου οι κοινωνικοί δεσμοί εξασθενούν και η συλλογική συνείδηση κατακερματίζεται. Όταν οι θεσμοί του κράτους δεν λειτουργούν με συνέπεια κι όταν η δικαιοσύνη της πολιτείας θεωρείται μόνο ως «ξένη επιβολή», τότε οι ομάδες αυτές λειτουργούν με δικούς τους κανόνες, μετατρέποντας την παραβατικότητα σε κοινωνική κανονικότητα.

Πίσω όμως από αυτήν τη συλλογική δυναμική κρύβεται και μια ψυχολογική διάσταση. Ορισμένα μέλη αυτών των υποκουλτούρων εκδηλώνουν χαρακτηριστικά αντικοινωνικής προσωπικότητας: αδυναμία ενσυναίσθησης, ικανοποίηση από την επίδειξη δύναμης, παρορμητικότητα και μια έντονη ανάγκη για κυριαρχία που εδράζεται στον φόβο της αδυναμίας. Η βία, για κάποιους, δεν είναι πράξη τιμής, αλλά μέσο ύπαρξης.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, ο μύθος του Σίσυφου αποκτά νέα σημασία. Ο βασιλιάς της Κορίνθου που εξαπάτησε τους θεούς για να νικήσει τον θάνατο, καταδικάστηκε να σπρώχνει αιώνια έναν βράχο που κυλά ξανά και ξανά πίσω. Έτσι και σ’ αυτές οι κοινότητες: κάθε φορά που επιχειρούν να ξεφύγουν από τον κύκλο της βίας, η πέτρα της «παράδοσης» και της σιωπής κυλά ξανά και ξανά στη βάση του βουνού.

Το σημαντικό δεν είναι η βία αυτή καθαυτή, αλλά η ψευδαίσθηση της αυτονομίας που τη συνοδεύει· μια υποκουλτούρα που νομίζει πως αντιστέκεται, ενώ στην πραγματικότητα επαναλαμβάνει την ίδια καταδίκη του Σίσυφου — την ατέρμονη ανηφόρα προς το τίποτα.

*Ο Μάνος Ταμιωλάκης είναι Κοινωνιολόγος, συγγραφέας